ΤΑ ΜΑΝΤΕΙΑ, Η ΜΑΝΤΙΚΗ, ΟΙ ΜΑΝΤΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ & ΑΛΛΟΥ

ΤΑ ΜΑΝΤΕΙΑ ΚΑΙ ΕΙΔΗ ΤΟΥΣ

Μαντείο καλείται ο τόπος όπου μαντεύεται, λαμβάνει κανείς τον χρησμό, χρηστήριο «το εν Δελφοίς μαντείον». Το μαντείο ήταν κατά την αρχαιότητα τόπος, εις τον οποίο ασκούνταν η μαντική από είδος ιερατικού σώματος και περιελάμβανε τρία ουσιώδη στοιχεία:

1. τον εμπνευστή θεό

2. το ιερατείο

3. και την τοποθεσία στην οποία η παράδοση είχε αποδώσει ειδικές δυνάμεις.

Εκούσια θυσία κόρης. Η Μακαρία θυσιάστηκε για να επαληθευθεί ο χρησμός σύμφωνα με τον οποίο μόνο αν θυσιάζονταν μια κόρη από αρχοντική γενιά θα νικούσαν οι Ηρακλείδες τους Αργείους. Λεπτομέρεια από κρατήρα της Απουλίας, 360 π.Χ., Μπάρι αρχαιολογικό Μουσείο (Πηγή: Περιοδικό Αρχαιολογίας - Ιστορίας των Πολιτισμών «Corpus», τεύχος 48, Άρθρο «Παιδί και Βία στην ελληνική μυθολογία (κοινωνικά φαινόμενα και μυθολογικοί συσχετισμοί), η βία προς τα παιδιά και η πολιτιστική εμπειρία της κλασσικής Αθήνας», Σπυρίδων Δ. Σπυρόπουλος, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, σελίδα 66)

1. το δαιμόνιο - δαίμονας «θεός» δεν γνωρίζει το μέλλον

2. γι’ αυτό ο χρησμός που δίνει «θα νικήσετε στον πόλεμο αν θυσιαστεί η Μακαρία» δεν αποδεικνύει γνώση του μέλλοντος αλλά

3. αποτελεί κάλεσμα προς ανθρωποθυσία ώστε να βοηθηθούν οι Ηρακλείδες από τον δαίμονα εφόσον ο δαίμονας ικανοποιηθεί δια μέσω της θυσίας

4. αν ο δαίμονας γνώριζε ότι στο μέλλον θα νικήσουν οι Ηρακλείδες γιατί να ζητήσει ανθρωποθυσία; ή αλλιώς

5. τι χρειάζεται μια θυσία αν τα μελλούμενα είναι προδιαγραμμένα (Μοίρα - Ειμαρμένη;) δηλαδή

Τα μαντεία αποτελούσαν τεράστιες δυνάμεις και άσκησαν επί μακρύτατο χρονικό διάστημα μέγιστη επιρροή επί της τύχης όχι μόνο των ατόμων αλλά και ολόκληρων πόλεων. Τα ιερατεία τους ήταν σωματεία κλειστά, των οποίων τα μέλη ενεργούσαν προς το συμφέρον της κοινότητας. Το πρόσωπο του θεού, το οποίο ομιλούσε δια μέσω του μαντείου, ήταν αδιάφορο. Κάθε φυλή συμβουλεύονταν τον πατρόνα της, όλοι δε οι θεοί και όλοι οι ήρωες πιστεύονταν ότι γνώριζαν τα μυστικά του πεπρωμένου και μπορούσαν να τα αποκαλύψουν στους θνητούς. Το ιερατείο το οποίο υπήρξε το κυριότερο στοιχείο δύναμης των μαντείων, δεν ήταν πάντοτε κοινοτικά οργανωμένο. Ενίοτε μάλιστα εξέλιπε ολοκληρωτικά. Συνήθως όμως το μαντείο εξυπηρετούνταν από κοινοτικά οργανωμένο ιερατείο. Κάθε τόπος δεν θεωρούνταν κατάλληλος για την ίδρυση μαντείου. Έπρεπε να έχει καθαγιαστεί από την παράδοση με κάποια επιφάνεια η με τον θάνατο θεοποιημένου ήρωα ή με εξαιρετικό γεγονός. Μαντεία υπήρχαν τριών ειδών:

1. θεών

2. ηρώων

3. θνητών

Μεταξύ των θεών η Γη η Γαία θεωρούνταν ως η κατ’ εξοχήν μαντική θεά. Προείπε και την τύχη και αυτών των θεών Κρόνου και Δία. Τα μαντεία της Ολυμπίας, των Δελφών, της Δωδώνης κ.λ.π. ήσαν κατ’ αρχάς μαντεία της Γης. Επίσης οι Έλληνες πίστευαν και στην μαντική δύναμη του ύδατος και του πυρός και επομένως και των προσωποποιήσεων των στοιχείων αυτών της φύσης. Οι Ναϊάδες, οι Νύμφες, ο Ήλιος, η Σελήνη, η Εκάτη κ.τ.λ. θεωρούνταν ως μαντικές θεότητες. Τα σπουδαιότερα μαντεία της αρχαιότητας ήταν της Δωδώνης, της Ολυμπίας, το Αμμώνιον στην Λιβύη, των Δελφών, τα Ασκληπιεία κ.λ.π.

ΟΙΩΝΟΣ & ΟΙΩΝΟΣΚΟΠΟΣ

ΟΙΩΝΟΣ

Καλείται

1. Πτηνό το οποίο πετά μόνο όχι κατ’ αγέλη

2. η εκ της πτήσης ή της κραυγής των τοιούτων πτηνών μαντεία - προφητεία

3. σημείο που δηλώνει μέλλουσα ενέργεια ή κατάσταση, μαντικό σημείο, προμήνυμα «καλὸς - κακὸς οἰωνός»

Γενικότερα οιωνοί καλούνται τα διάφορα σημεία, τα οποία εκλαμβάνονται υπό του λαού ως προγνωστικά του μέλλοντος, ειδικότερα δε τα εκ των πτηνών. Ή πίστη ότι είναι δυνατό κατάλληλη ερμηνεία των απροσδόκητα προσφερομένων σημείων (αστραπών, εμφανίσεων κομητών, παραδόξων εμφανίσεων του ηλίου και της σελήνης, ιδιορρύθμων σχημάτων και χρωματισμών νεφών, πτήσεων ή φωνών των πτηνών, ασυνήθιστων σωματικών εκδηλώσεων, όπως φτερνίσματα, παλμών των οφθαλμών, συναντήσεων απροόπτων κλπ.) να οδηγήσει στην πρόγνωση του μέλλοντος είναι παλαιότατη και απαντά σε όλους τους κατά φύση ζώντας λαούς, ως προϊόν του εσφαλμένου συλλογισμού, κατά τον οποίο ότι ακολουθεί είναι αποτέλεσμα αυτού. Η μελέτη και η προσπάθεια ερμηνείας πάντων τούτων των σημείων, σε μερικούς λαούς εξήλθε τα όρια της επ' ευκαιρίας ερμηνείας και ανυψώθηκε σε ειδική τέχνη, την «οἰωνοσκοπίαν», με εξ επαγγέλματος εκπροσώπους, τους «οἰωνοσκόπους»

Έλληνες

Στους Έλληνες η οιωνοσκοπία ήταν μεν συνήθης από παλαιότατους χρόνους, αλλά δεν έλαβε μεγάλη, συστηματική και αυτοτελή ανάπτυξη. Συνήθως περιορίζονταν στην παρατήρηση των πτηνών (από όπου έλαβε και το όνομα: «οἰωνός» = πτηνό), ασχολούνταν όμως και με τα μετεωρολογικά φαινόμενα και σημεία (τέρατα) και με άλλης προελεύσεως σημεία, η ερμηνεία των οποίων, γνωστή σε όλους, δεν απασχολούσε ιδιαίτερη κατηγορία ανθρώπων. Ο λαός, από τον οποίο η οιωνοσκοπία έλαβε συστηματικό χαρακτήρα και αποτέλεσε δημόσια λειτουργία, βάση του κύρους και της αυθεντίας της πολιτείας, είναι ο ρωμαϊκός λαός.

Κλουβιά με ιερές όρνιθες (Πηγή: Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος ΙΗ΄, σελίδα 789)

Ρωμαίοι

Οι οιωνοί (auspicial) στην Ρώμη υπάγονταν σε ορισμένους κανόνας, το σύνολο των οποίων αποτελούσε το οιωνοσκοπικό δίκαιο (jus augurum), είδος επιστήμης τελούσης υπό την φύλαξη του συλλόγου των οιωνοσκόπων, «ερμηνευτών του Διός». Οι οιωνοσκόποι διαιρούσαν τους οιωνούς σε 4 κατηγορίες:

1. Ουράνιους οιωνούς (caelestia auspicial ή auguria), περιλαμβάνοντας τα μετεωρολογικά φαινόμενα, με τα οποία η θεότητα εκδήλωνε την βούλησή της και ιδίως την αστραπή και την βροντή, οι οποίες είναι οιονεί λόγοι απαντητικοί του Διός. Αν η αστραπή κατευθύνονταν από δεξιά προς τα αριστερά , αυτό αποτελούσε κακό οιωνό, αν αντίθετα από αριστερά προς τα δεξιά καλό. Αστραπή σε ανέφελο ουρανό αποτελούσε τον κατ’ εξοχήν καλό οιωνό του Δία.

2. Οιωνούς των πτηνών (auspicial ex avibus) τούς παλαιοτέρους προφανώς από όλους, που έδωσαν και το όνομά τους στην οιωνοσκοπική επιστήμη (εκ του avis = πτηνό και spicere = παρατήρηση). Όλα τα πτηνά δεν μπορούσαν ν' αποτελέσουν αντικείμενο οιωνισμού και όλα τα οιωνοσκοπικά πτηνά δεν έπρεπε να παρατηρούνται κατά τον ίδιο τρόπο. Στον γύπα και τον αετό παρατηρούσαν μόνο την πτήση (alites), στα άλλα πτηνά μόνο τον κρωγμό, όπως στον κόρακα την γλαύκα κλπ. (oscines). Άλλων πτηνών τέλος παρατηρούσαν ταυτοχρόνως την πτήση και το κρωγμό, όπως του δρυοκολάπτη.

3. Οιωνούς εκ της ορέξεως ιερών ορνιθών (auspicial ex tripudiis). Ο οιωνισμός αυτός είχε το πλεονέκτήμα ότι μπορούσε να γίνει σε κάθε εποχή και σε κάθε στιγμή. Χρησιμοποιούνταν κυρίως κατά τις εκστρατείες, γι΄ αυτό και κάθε στρατιά ήταν εφοδιασμένη με τις ιερές της όρνιθες. Αναλόγως του τρόπου κατά τον οποίο η όρνιθα λάμβανε την τροφή της, συνήγαγαν και τις αναμενόμενες απαντήσεις. Ταχεία λήψη της τροφής της, τόσο ταχεία ώστε τμήματα αυτής να πίπτουν εκ του ράμφους, ήταν αίσιος οιωνός.

4. Τυχαίους οιωνούς (dirae) παντότε κακής σημασίας, ως π.χ. ο γρυσμός ποντικού, ο τριγμός επίπλου, το σβήσιμο Ιερής λυχνίας κλπ

Η οιωνοσκοπία είχε τεραστία σημασία δια το δημόσιον ρωμαϊκό δίκαιο. Οι Ρωμαίοι ουδέν επιχειρούσαν χωρίς να συμβουλευτούν τους θεούς. Η τύχη του κράτους εξαρτιόνταν πολλές φορές από τον τρόπο από τον οποίο ερμήνευαν τα σημεία των θεών και ευρίσκονταν επομένως στα χέρια των οιωνοσκόπων. Γι’ αυτό το λόγο οι ρωμαίοι είχαν κανονίσει με μεγάλη φροντίδα τον τρόπο του οιωνισμού και είχαν καθορίσει ποιοι άρχοντες είχαν το δικαίωμα να συμβουλεύονται οιωνούς, να αντιπροσωπεύουν δηλαδή παρά τους θεούς τον ρωμαϊκό λαό Υπό το μοναρχικό καθεστώς, ο βασιλεύς ήταν ο μοναδικός κάτοχος του δικαιώματος των οιωνών, σε όλη του την πληρότητα, μπορώντας να τον μεταβιβάζει σε ανάγκη. Αλλά το σύστημα της ελευθέρας πολιτείας περιέπλεξε την θεωρία και την πρακτική των οιωνών. Κατ’ αρχάς εμπιστεύθηκαν τους οιωνούς σε δύο άρχοντες με ίσα δικαιώματα. Όταν οι ύπατοι έχασαν τον ιερατικό τους χαρακτήρα, το δικαίωμα του εγκαινιασμού με οιωνούς τους λειτουργούς της δημοσίας λατρείας απενεμήθη στον pontifex maximus. Όταν δε οι πληβείοι στερήθηκαν τους ιδιωτικούς οιωνούς, διεκδίκησαν το δικαίωμα του να εκλέγονται ύπατοι και τους αντιπροβλήθηκαν θεολογικοί λόγοι, πρέπει, κατά την συνδιαλλαγή, η οποία δημιούργησε για το χρονικό διάστημα (444-367) χιλίαρχους με υπατική εξουσία, να εισήχθη διαφορά τις μεταξύ των οιωνών των εκ πατρικίων χιλίαρχων και των οιωνών των εκ πληβείων. Η μεταμόρφωση της ταμιείας στην αρχή cum imperio (447), η θέσπιση της τιμητείας (443), της στρατηγίας και της επιδιφρίου αγορανομίας (366), η δημιουργία εκτάκτων αρχών, η παράταση των τακτικών αρχών δια διανομής του οιωνιστικού δικαιώματος σε περισσοτέρους, κατέστησαν απαραίτητο μία αναθεώρηση της θεωρίας. Παρέστη ανάγκη, επί τη προόψει αναπόφευκτων συγκρούσεων, να καθορισθεί η σχετική αξία στα χέρια των διαφόρων αρχόντων οιωνών. Διαίρεσαν τότε τις αρχές και τους οιωνούς τους σε μείζονες (auspicial maxima) και σε ελάσσονες (auspicial minora). Οι μείζονες οιωνοί υπήρχα εκεί όπου υπήρχε imperium, δόθηκαν δηλαδή: στους υπάτους (ή υπατικούς χιλίαρχους) και τους στρατηγούς (praetores), εκ των εκτάκτων δε και των διανεμημένων αρχών στους δικτάτορες, τους ανθυπάτους και τους προπραίτωρες, ίσως δε και τους ίππαρχους. Οι τιμητές, στερούμενοι imperiumι, είχαν τιμητικά μόνο μείζονες οιωνούς. Οι επιδίφριοι αγορανόμοι και οι ταμίες έλαβαν ελάσσονες οίωνούς. Όσες φορές οι ελάσσονες άρχοντες εξηγούσαν δυσμενή οιωνό επί ενός θέματος, ενώ οι μείζονες ευμενή, τότε ελάμβανε χωράν η obnuntiatio, δηλαδή απαγόρευση δράσεως κατά τα πορίσματα του οιωνισμού των μειζόνων αρχόντων.

Οιωνοί λαμβάνονταν σε όλες τις σημαντικές περιστάσεις της δημοσίας ζωής, προ της εκλογής ενός άρχοντος, προ της συγκλήσεως εκκλησίας, κατά την ημέρα της αναλήψεως των καθηκόντων υπό κάποιου άρχοντα, προ της αναχωρήσεως στρατιάς κλπ. Από την εποχή του Σύλλα άρχεται ή παρακμή της οιωνοσκοπίας, ως αποτέλεσμα της μειώσεως των δικαιωμάτων και της σημασίας των διαφόρων αρχόντων, προς τους οποίους ήταν στενά συνδεδεμένη. Από τον Αύγουστο και μετά, με την επαναφορά της βασιλείας, οι οιωνοί έχασαν την σημασία τους και παρέμειναν απλώς ως ένα νεκρός θρησκευτικός τύπος, κληρονομηθείς από το παρελθόν.

Παραλλήλως προς τους δημοσίους οιωνούς υπήρχαν και οι ιδιωτικοί οιωνοί (auspicial private) οι οποίοι είναι ελάχιστα γνωστοί και περιέπεσαν νωρίς σε αχρηστία. Μεταξύ των ιδιωτικών οιωνών και των δημοσίων οιωνών υπάρχει διαφορά αξίας και όχι χαρακτήρα. Η οικογένεια, κύτταρο της πολιτείας, είχε ως μεσάζοντα μεταξύ αυτής και του Διός τον αρχηγό της, τον pater famiglias. Οι ιδιωτικοί οιωνοί εξηγούνταν, εν ανάγκη, από ιδιώτες οιωνοσκόπους, όπως οι δημόσιοι από τους δημόσιους. Οι ιδιώτες οιωνοσκόποι απολάμβαναν κατ’ αρχάς μεγάλη τιμή στην κοινωνική οργάνωση διότι αποτελούσαν απαραίτητη προϋπόθεση του δικαιώματος των δημοσίων οιωνοσκόπων.

Συστηματική σπουδή των οιωνών βρίσκει κανείς στις «Βέδες» των Ινδιών και στους Ασσυροβαβυλωνίους, όπου τα περί οιωνών ήταν γραμμένα σε μέγα συστηματικό έργον του οποίου μερικές πινακίδες διασώθηκαν), οι δε οιωνοσκόποι αποτελούν μέρος του ιερατείου.

Κατά τους ελληνορωμαϊκούς και τους μεταγενεστέρους χρόνους, οι οποίοι διακρίνονται δια την εξ επιδράσεως της Ανατολής μεγάλη δεισιδαιμονία των, η οιωνοσκοπία ανεπτύχθη σε ποικίλα συστήματα, εξ ων προέρχονται και τα λίαν διαδεδομένα οιωνοσκοπικά βιβλία (βροντολογία, σεισμολογία, περί διοσημειών κλπ.). Κατά τους βυζαντινούς χρόνους η πίστης στους οιωνούς ήταν κραταιοτάτη, και κατεβάλλονταν μεγάλη προσοχή για την συναγωγή οιωνών κατά κρίσιμους στιγμές του βίου, γεννήσεις, βαπτίσεις, γάμους κ.λ.π. Και σήμερα ακόμη παραμένουν ικανά λείψανα της πίστης στους οιωνούς, όχι μόνο στον ελληνικό αλλά και σε άλλους λαούς. Έτσι π.χ. η συνάντηση ιερέα κατά το πρωί, η φωνή γλαυκός, ο τριγμός επίπλων, το φτάρνισμα, το λόξιγκας, η εμφάνιση λαγού, ο παλμός των οφθαλμών, ο βόμβος των αυτιών κ.λ.π. είναι από τους συνηθέστερους οιωνούς, οι οποίοι ερμηνεύονται σήμερα.

Παπακωσταντίνου Θ., φιλόλογος, Μεγάλη ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος ΙΗ΄, σελίδα 788 - 789

ΟΙΩΝΟΣΚΟΠΟΣ

Είναι εκείνος που εξετάζει τους οιωνούς, που αναζητά την θέληση των θεών από μαντικά σημεία, ο μάντης.

Οι οιωνοσκόποι (augures), όπως και το όνομα των μαρτυρεί και στην ελληνική και στην λατινική γλώσσα, ήσαν κατ’ αρχάς μάντεις ασκούντες την ορνιθομαντεία. Αλλ’ ήδη από τους Ετρούσκους προστέθηκε στην ειδικότητα τους (ή οποία συνίστατο στην παρατήρηση της πτήσης των πτηνών) και την παρατήρηση των παντός είδους σημείων, τα οποία εμφανίζονταν εντός του τεμένους (templum), του νοητού δηλαδή τετραγώνου, όπερ χάραζαν επί του ουρανού. Επειδή δε τόσο η πολιτεία όσο και οι ιδιώτες είχαν ανάγκη να συμβουλεύονται τους θεούς, ιδρύθηκε ειδικός σύλλογος στην Ρώμη με την ειδική εντολή της ερμηνείας των δημοσίων οιωνών, δηλαδή των σημείων, τα οποία απέστελλαν οι θεοί ως απάντηση στα τιθέμενα ερωτήματα. ο σύλλογος των οιωνοσκόπων (augures publici popyli Romani Quiritium) είναι κατά πάσα πιθανότητα ο αρχαιότερος των Ιερατικών συλλόγων στη Ρώμη. Οι οιωνοσκόποι βοηθούσαν τους άρχοντας, όταν αυτοί λάμβαναν τους οιωνούς. Χάρασσαν το τέμενος και ανήγγελλαν τα σημεία, τα όποια παρατηρούσαν (nuntiario). Κυρίως τρεις πηγές χρησιμοποιούσαν οι οιωνοσκόποι δια το έργον τους: την πτήση ή κραυγή των πτηνών, την όρεξη των Ιερών ορνίθων και τις αστραπές. Το οιωνοσκοπικό δίκαιο αναπτύχθηκε στην Ρώμη σε υπέρτατο βαθμό, οι οιωνοσκόποι ήσαν περιπτωσιολόγοι, όχι Ιερείς, και είχαν λεπτομερή καταγραφή του τρόπου, κατά τον οποίο έπρεπε να γίνεται η παρατήρηση, των τύπους κατά τους οποίους έπρεπε να υποβάλλονται τα ερωτήματα κλπ. Το αρχείο του συλλόγου των οιωνοσκόπων δημιούργησε και ιδιαίτερη φιλολογία, ήτις δυστυχώς χάθηκε. Η μεγάλη πολιτική σημασία των οιωνών εξηγεί την σημασία των περιπτωσιολογικών προβλημάτων της οιωνοσκοπίας. Ό σύλλογος των οιωνοσκόπων φαίνεται ότι κατ’ αρχάς αποτελέθηκε εκ τριών μελών, τα οποία κατόπιν έγιναν τέσσαρα ή πέντε. Το 300 π. Χ. ο ογούλνιος νόμος υποχρέωσε τους τέσσερις πατρικίους οιωνοσκόπους να προσλάβουν στον σύλλογό τους και άλλους πέντε πληβείους. Ο Σύλλας ανέβασε τον αριθμόν των οιωνοσκόπων σε δεκαπέντε. Ίσοι προς αλλήλους οι οιωνοσκόποι, συνέρχονταν άπαξ του μηνός στην ακρόπολη (arx) του Καπιτωλίου. Είχαν υπό τις διαταγές τους ένα αγγελιαφόρο και μερικούς ορνιθοτρόφους, τελούσαν δε στην διάθεση του κράτους και των διαφόρων αρχόντων και υπό την δικαιοδοσία του μεγάλου ποντίφικα.

Παπακωσταντίνου Θ., φιλόλογος, Μεγάλη ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος ΙΗ΄, σελίδα 789

ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ «ΟΙΩΝΟΣΚΟΠΟΙ»

α. Προμήθεια 2007

Αριστερά: Βίντεο. Μέγεθος: 333Kb -  Διάρκεια: 36΄΄. Ένας δυνατός αέρας (φυσικότατο φαινόμενο) εκλαμβάνεται από τους νεοπαγανιστές ως σημάδι που ερμηνεύει τα μελλούμενα ή τα παρόντα γεγονότα (παρουσία 12 θεών): «Promitheia 2007 dromeno aeras. irinikaterini: OIVNOS! OIVNOS! W 8EOI...» [Μτφρ: Προμήθεια 2007 δρώμενο αέρας. ΕιρήνηΚατερίνη: ΟΙΩΝΟΣ! ΟΙΩΝΟΣ! Ω ΘΕΟΙ...] (Πηγή: http://www.youtube.com/watch?v=0yJhbG2TmlM)

Δεξιά: «Αυτό που διαφοροποίησε όμως την φετινή διοργάνωση (22, 23, 24 Ιουνίου) από τις προηγούμενες ήταν οι κακοί οιωνοί που εκδηλώθηκαν κατά τη διάρκειά της. [...]Τρεις περίεργοι οιωνοί σφράγισαν τα Προμήθεια του 2007: η φλόγα του προμηθεϊκού φωτός αρνείται να ανάψει · Ο θάνατος ενός Καλάς έρχεται να ματαιώσει ένα από τα δρώμενα · και τέλος, ο καυτός (!) αέρας που κατέβηκε από το βουνό και φυσώντας δυνατά έσβησε τις φλόγες που συνόδευαν το κεντρικό δρώμενο της εκδήλωσης! Ορισμένοι μάλιστα συνέδεσαν τις εντάσεις που εκδηλώθηκαν μεταξύ των υπευθύνων (σημ: έριδες), με αυτούς τους οιωνούς.» (Πηγή: Προμήθεια 2007, Γιάννης Θεοδόσης (Λυκόφρων), Περιοδικό Τρίτο Μάτι, τεύχος 154, σσ. 30-31)

«Το ράσο δεν κάνει τον παπά», αλλά εις τον νεοπαγανιστικό χώρο «η αρχαία "κελεμπία" (πρβλ. χιτώνες) κάνει τον οινωσκόπο». (Πηγή: http://www.youtube.com/watch?v=d4moWO1kXuA)

β. Ολυμπείον 2007

Αριστερά:  «Ο κόσμος παρατηρεί τα γεράκια που έκαναν κύκλους στον αττικό ουρανό πάνω από τον Ολυμπιείον την ώρα της (νεοπαγανιστικής) τελετής». (Πηγή: Έκκαρης, περιοδικό Τρίτο Μάτι, τεύχος 149, άρθρο «Τι συνέβει στο Ολυμπίειον στην τελετή του ΕΛΛΗΝ.Α.Ι.Σ. την Κυριακή 21 Ιανουαρίου», σελ. 23)

Αναφέρει ο Έκκαρης:  «Κατά την διάρκεια της τελετής, που πραγματοποιήθηκε υπέρ ειρήνης, απελευθερώθηκαν λευκά περιστέρια που -κατά δήλωση της κας Πέππα- δεν πειράχτηκαν από τα γεράκια -που όντως- έκαναν κύκλους πάνω από τον χώρο κατά την διάρκεια της τελετής.» (Πηγή: Έκκαρης, περιοδικό Τρίτο Μάτι, τεύχος 149, άρθρο «Τι συνέβει στο Ολυμπίειον στην τελετή του ΕΛΛΗΝ.Α.Ι.Σ. την Κυριακή 21 Ιανουαρίου», σελ. 22)

Το ότι τα γεράκια δεν επιτέθηκαν στα περιστέρια και έκαναν κύκλους πάνω από το ιερό του Δία κατά την διάρκεια της τελετής είναι:

α. Καλός ή κακός οιωνός;

β. Παγανιστικό Θαύμα;

γ. Το α & το β μαζί;

δ. Αν τίποτα από όλα αυτά δεν συμβαίνει, τότε γιατί αυτό το γεγονός τυγχάνει διπλής αναφοράς (πρόλογος συνέντευξης και λεζάντα φώτο) από εκείνη την θρησκεία που διαδίδει ανάμεσα στους κανόνες της το εξής «... απόδιωχνε τις δοξασίες και τα δόγματα και την τυραννία των κατεστημένων, αντιεπιστημονικών ιδεών, που δυναστεύουν τις συνειδήσεις των ανθρώπων και που προωθούν πάντα τον τρόμο και την πλάνη»; (Πηγή: Ντορέτα Πέππα, Περιοδικό Τρίτο Μάτι, τεύχος 142, ένθετο «Το Σωματείο ΕΛΛΗΝ.Α.Ι.Σ.» για την αναγνώριση του Δωδεκαθέου και οι απαντήσεις του Π. Μαρίνη [προς το Τ.Μ.]»)

Περισσότερα για την εκδήλωση αυτή στην σελίδα Ν. Πέππα.

ΠΥΡΟΜΑΝΤΕΙΑ

Κατά την αρχαιότητα καλούνταν έτσι η μαντεία η οποία γίνονταν με κύριο μέσο την φωτιά, είτε δια παρατηρήσεως του τρόπου κατά τον οποίο καίγονταν μικρά τεμάχια ξύλου ριπτόμενα στο πυρ της θυσίας, είτε δια της ρίψης στην φωτιά πίσσας κονιοποιημένης, η οποία έπρεπε να αναφλεχτεί αυτοστιγμή για να είναι ευνοϊκός ο οιωνός, είτε δια ανάμματος λαμπάδων αλειμμένων με πίσσα, οι οποίοι ανήγγειλαν ευτυχή έκβαση, αν και η αναδυόμενη φλόγα ήταν πυραμοειδής καθαρή και άνευ καπνού, δυσάρεστο δε έκβαση, αν η φλόγα ήταν χαμηλή, μελανή και διακεκομένη. Υπό του Ελληνικού λαού σήμερα, φωτιά που υποβόσκει στην εστία θεωρείται ως υποδηλών ότι ύπουλα κάποιος φθονεί η διαβάλει τον ιδιοκτήτη της οικίας. Φωτιά που σπινθηρίζει πιστεύεται ότι προμηνύει ξηρασία. Αν η γάτα στρέψει τα νώτα προς την φωτιά, μαρτυρεί μεταβολή του καιρού. Αν τυχαία καεί μέρος του ενδύματος ή καλύμματος κάποιου, αυτό θεωρείται κακός οιωνός.

Πηγή: Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος Κ, σελίδα 937 

ΤΟ ΝΕΚΡΟΜΑΝΤΕΙΟ ή ΝΕΚΥΟΜΑΝΤΕΙΟ

Τόπος όπου επικαλούνται τα πνεύματα των νεκρών για να ερωτηθούν από τους θνητούς περί του μέλλοντος. Συνήθως κατάλληλοι τόποι για αυτή την μαντεία θεωρούνταν διάφορες φαραγγώδεις οπές, οι οποίες νομίζονταν ως στόματα του Άδη. Νεκρομαντεία υπήρχαν στην γέφυρα της Ηπείρου, στον Αχέροντα ποταμό, στο Ηράκλειο του Πόντου, στην Κύμη της Κάτω Ιταλίας, στο Ταίναρο, δίπλα στην Ιεράπολη της Φρυγίας και αλλού. Τα νεκρομαντεία ονομάζονταν και Πλουτώνεια και Χαρώνεια. Κατά την αρχαιότητα, ως γνωστό τρία ήσαν τα περιώνυμα νεκυομαντεία (εκ του «νέκυς», που κατά κυριολεξία σημαίνει στα αρχαία Ελληνικά, το «είδωλο - ψυχή» του νεκρού): το νεκυομαντείο του Αχέροντα, εκείνο της Ηράκλειας (στον Πόντο) και αυτό του Ταινάρου.

Ειδικά το πρώτο, αυτό του Αχέροντα (εκ του «ἂχεα- ρέων» ή από την ρίζα «αχ» που σήμανε ύδωρ όπως και ο Αχελώος) στην Ήπειρο υπήρξε το γνωστότερο, εφόσον σύμφωνα με την Ελληνική παράδοση, εκεί βρίσκονταν η «είσοδος στον Άδη» (Ομήρου Οδύσσεια κ. 513). Στην συμβολή των ποταμών Αχέροντα (το όνομα του ποταμού αυτού έγινε στα αρχαία χρόνια συνώνυμο με τον Άδη «ἐν Ἀχέροντος, εἰς Ἀχέροντος, εἰς δόμον Ἀχέροντος, εἰς μέλαθρα Ἀχέροντος» και Κωκυτού, είχε δημιουργηθεί η ελώδης λίμνη της Αχερουσίας, την οποία οι ψυχές διαπερνούσαν με την βάρκα του Χάροντα, καθ’ οδών προς τον Άδη. Στην όχθη της Αχερουσίας, σε ένα σπήλαιο ενός κωνικού βράχου, είχε κτισθεί από αρχαιοτάτων χρόνων (εξ’ ου και τα Κυκλώπεια τείχη του) το νεκρομαντείο του Αχέρωντα (Ηρόδοτος V. 92 η΄). Πάνω ακριβώς από το μαντείο βρίσκονταν η εσχάρα, όπου γίνονταν οι αιματηρές τελετές των εναγισμών. Κάτω από την οπή της εσχάρας βρίσκονταν το άδυτο του νέκυο/νεκρομαντείου. Πρόκειται για μια υποβλητική στοά, όπου χύνονταν το αίμα και οι χοές των εναγισμών και έρχονταν οι ψυχές των νεκρών για να πιουν και να ζωντανέψουν.

Δίπλα από τα νεκρομαντεία βρίσκονταν τα εγκοιμητήρια (όπως και στα Ασκληπιεία), συνήθως έγγλυφες κλίνες σε βράχους, που ονομάζονται «όλμοι». Εκεί οι πιστοί, «καθ’ ύπνους», έρχονται σε επικοινωνία με τα εγκαλούμενα πνεύματα.

Η ΝΕΚΡΟΜΑΝΤΕΙΑ ή ΝΕΚΥΟΜΑΝΤΕΙΑ

Νεκρομαντεία είναι η πνευματική επικοινωνία με τους νεκρούς προς την επίτευξη μαντείας. Ήταν η τέχνη της επίκλησης των νεκρών για την φανέρωση απόκρυφων ή μελλοντικών πραγμάτων. Η λατρεία των νεκρών και η πίστη στην αθανασία της ψυχής είναι τα αίτια στα οποία οφείλεται η νεκρομαντεία ή νεκυομαντεία. Οι αρχαίοι πίστευαν ότι η ψυχή των πεθαμένων, αποχωρίζεται από το σώμα και περιπλανάται μεταξύ των ζωντανών. Με αυτή την σκέψη ήταν εύκολα να υποθέσουν ότι θα μπορούσαν να την επικαλεστούν είτε με την απλή τους βούληση, είτε με την βοήθεια μυστηριωδών τελετών (νέκυια). Οι τάφοι υπήρξαν οι πρώτοι τόποι στους οποίους ασκήθηκε για πρώτη φορά η νεκρομαντεία. Οι ζωντανοί προσκόμιζαν στους νεκρούς τροφές και αρώματα και με την βοήθεια διάφορων επωδών προσπαθούσαν να καλέσουν τις σκιές τους.

ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΕΒΡΑΙΟΙ

Η αντίληψη του δυνατού της επικοινωνίας των ζωντανών με τους νεκρούς γεννήθηκε στην Ανατολή και στους Εβραίους έλαβε σαφή και καθορισμένο χαρακτήρα. Μολονότι πουθενά στην Παλαιά Διαθήκη δεν γίνεται ρητά λόγος περί της αθανασίας της ψυχής, το γεγονός ότι οι Εβραίοι χρησιμοποιούσαν διάφορες μεθόδους για την επίκληση της σκιάς των νεκρών πείθει ότι στον λαό αυτόν υπήρχε η πίστη της αθανασίας της ψυχής. Τα βιβλικά παραδείγματα της νεκρομαντείας αφθονούν, σπουδαιότερο δε είναι το παράδειγμα της πρόσκλησης της σκιάς του Σαμουήλ προ του Σαούλ υπό τινός πυθωνίδος. Η δεισιδαιμονία αυτή άφησε τα ίχνη της και στην αυτή ακόμη την νομοθεσία του περιούσιου λαού. Στο Δευτερονόμιο ο Μωυσής λέει «οὐκ εὑρεθήσεται ἐν σοι… τερατοσκόπος ἐπερωτῶν τους νεκρούς, ἒστι γάρ βδέλυγμα κυρίῳ τῷ θεῷ σου πᾶς ποιῶν ταῦτα» (ιη΄, 11). Υπό τους ειδωλολάτρες ηγεμόνες η νεκρομαντεία ήταν σε μεγάλη χρήση και οι δε μέθοδοι αυτής γίνονταν γνωστοί σε όλους τους Ιουδαίους. Δεν είναι καθόλου απίθανο όλη αυτή η διάδοση της νεκρομαντείας να οφείλεται και σε απάτες διάφορων επιτήδειων εγγαστρίμυθων, οι οποίοι με τις ικανότητές τους έπειθαν τους αφελείς ότι ομιλεί ο νεκρός τους. Έτσι εξηγείται γιατί στην Ελληνική μετάφραση των Ο’ ο Εβραϊκός όρος obot (νεκρομάντης) αποδίδεται με τον όρο εγγαστρίμυθος. Στους Εβραίους, όπως και στους Σύριους, συναντάται και μια τρομερή μέθοδος νεκρομαντείας: φόνευαν παιδί, έκοβαν το κεφάλι του, το ταρίχευαν, το τοποθετούσαν πάνω σε μεταλλικό έλασμα, επί του οποίοι είχαν χαράξει το όνομα του πνεύματος ή της θεότητας την οποία ήθελαν να επικαλεστούν και κατόπιν μάντευαν.

ΕΛΛΗΝΕΣ & ΡΩΜΑΙΟΙ

Οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι νεκρομάντες ήταν λιγότερο σκληροί. Στην Ελλάδα η νεκρομαντεία ασκούνταν σε δικούς της ναούς. Ο Περίανδρος, ο τύραννος της Κορίνθου συμβουλεύθηκε το πνεύμα της συζύγου του στο νεκρομαντείο της Θεσπρωτίας για να ανακαλύψει κρυμμένες ξένες παρακαταθήκες. Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι το φάσμα του νεκρού του Παυσανία, τον οποίοι οι Λακεδαιμόνιοι ανάγκασαν να πεθάνει από την πείνα στο ναό της Χαλκιοίκου Αθηνάς, εμφανίζονταν στον ναό και προκαλούσε τόσο τρόμο ώστε κανείς δεν τολμούσε να εισέλθει σε αυτόν. Οι Λακεδαιμόνιοι τότε αναγκάστηκαν να καλέσουν νεκρομάντες από την Θεσσαλία, οι οποίοι επικαλέστηκαν τις σκιές όλων των εχθρών του Παυσανία και κατόρθωσαν με αυτές, κατόπιν άγριας πάλης, να διώξουν το φάσμα του οριστικά. Κάθε νεκρομαντική τελετή συνοδεύονταν και από εξαγνιστικές θυσίες. Την μεγαλύτερη φήμη ως νεκρομάντες την είχαν οι Θεσσαλοί, οι οποίοι συνήθως περιέβαλλαν με θερμό αίμα το πτώμα ενός πεθαμένου και κατόπιν συνήγαγαν πορίσματα περί του μέλλοντος.

Ο Όμηρος περιγράφει μακρά στο «λ» της Οδύσσειας του, η οποία από τους επόμενους έλαβε το όνομα Νέκυια λόγω του περιεχόμενού του, τον τρόπο με τον οποίο ο Οδυσσέας με τις οδηγίες της Κίρκης, έφτασε στα πέρατα του Ωκεανού, στην χώρα των Κιμμερίων , η οποία καλύπτονταν από ομίχλη.

Παρόμοιες μέθοδοι χρησιμοποιούνταν και από τους Ρωμαίους, με την διαφορά ότι αυτοί προτιμούσαν τα οστά του κρανίου για να τα χρησιμοποιήσουν μαντευτικά. Ο Λουκανός στο έπος του «Pharsalia» περιγράφει επί πολλού τέτοια τελετή και απαριθμεί όλες τις καθιερωμένες διατυπώσεις. Συνήθως άνοιγαν μικρή τάφρο, έρριπταν σε αυτήν λάδι και αλεύρι και κατόπιν, τοποθετημένοι κυκλικά ανάμεναν την εμφάνιση της σκιάς του νεκρού. Κατά τις αρχαίες αντιλήψεις, η ψυχή αποτελούσε αστάθμητη εμφάνιση του σώματος μεν αλλά ορατή, άνευ οργάνων αλλά να υπόκεινται στην χαρά και την λύπη. Από αυτές τις εμφανίσεις κατοικείται ο Άδης του Ομήρου, του Πλάτωνα και του Βιργίλιου και η κόλαση του Δάντη.

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

Η νεκρομαντεία εισήχθη στην Δύση και εξαπλώθηκε σε όλες τις χώρες και η εκρίζωσή της από τον Χριστιανισμό ήταν δυσκολότατη. Η νέα θρησκεία προσπάθησε να την αντικαταστήσει με την λατρεία απλώς των νεκρών και εν μέρει το επέτυχε. Κατά τους πρώτα χριστιανικά χρόνια οι νεκρομάντες τιμωρούνταν με χρηματικό πρόστιμο και εξορία. Επί Κωνσταντίνου η εξορία μεταβλήθηκε σε θανατική ποινή και κατά τον μεσαίωνα επιβλήθηκαν και άλλες ποινές, οι οποίες όμως δεν μείωσαν την πίστη του λαού προς τους νεκρομάντες. Κατά τα νεώτερα χρόνια η νεκρομαντεία με το χρόνο περιέπεσε σε αφάνεια και αντικαταστάθηκε από άλλες μεθόδους μαντικής, κυριότερη των οποίων είναι ο πνευματισμός.

Λείψανα νεκρομαντείας αποτελούν και οι διάφοροι οιωνισμοί κατά τον θάνατο. Έτσι κατά τις δοξασίες του ελληνικού λαού αν ο τελών την κηδεία ιερέας στραφεί καθ’ οδών προς τα όπισθεν, πιστεύεται ότι θα πεθάνει και άλλος συγγενής του νεκρού. Το ίδιο πιστεύεται και αν ο νεκρός κατά το ψυχορράγημα έχει το ένα πόδι πάνω στο άλλο ή το ένα πόδι λυγισμένο και κοντύτερο από το άλλο ή εύθυμο πρόσωπο ή αν κατά την μετακόμισή του μετακινείται εντός του φέρετρου. Επίσης πιστεύεται ότι αυτός που πταρνίζεται κατά την ώρα της κηδείας θα πεθάνει και αυτός, ότι αν βρέχει ο πεθαμένος ήταν αγαθός άνθρωπος και αν βραχεί ο πεθαμένος ότι θα βρέχει επί 40 ημέρες, δηλαδή όσο νομίζεται ότι η ψυχή του διατρίβει στην γη.

 Αποκρυφ

ΤΑ ΗΡΩΟΜΑΝΤΕΙΑ

Εκτός των νεκρομαντείων υπήρχαν στην αρχαιότητα και μια σειρά ηρωομαντείων (Αμφιαράειο, Τροφώνιο κ.λ.π.) όπου και εκεί γίνονταν νεκρομαντικές τελετές, αφού οι εναγισμοί αναφέρονται κατ’ εξοχήν προς τους ήρωες και τις χθόνιες θεότητες

ΜΑΝΤΕΙΟ ΑΜΦΙΑΡΑΟΥ

 Η αναφορά σε αυτό το μαντείο γίνεται για να φανεί 1) η συνέχεια κάποιων αρχαίων θρησκευτικών συνηθειών της αρχαιότητας στην θρησκεία του Χριστιανισμού (ελληνικός τρόπος λατρείας) 2) η σχέση αρχαίων ιερών με το χρήμα 3) η σχέση αρχαίων ιερών με κτηματικές ιδιοκτησίες 4) η σχέση αρχαίων ιερών με τον κατακτητή Ρωμαίο σε σχέση με κατηγορίες που προσάπτονται ως προς μερικές Ορθόδοξες εκκλησίες για τις κτηματικές τους σχέσεις με τον Οθωμανό κατακτητή 5) η σχέση της αρχαίας θρησκείας με την δημιουργία μύθων (βλ. και θεό Σάραπι) 6) η σχέση των τυπίων με τα τάματα. Συνοπτικά δηλαδή όσα προσάπτονται ως «άσχημα» στην ελληνορθόδοξη θρησκεία έχουν αντιθέτως πολύ βαθιές ρίζες στον «ελληνοΕθνισμό» και δεν γίνεται να αποτελούν μονομερές κατηγορητήριο.

Δεν θα γίνει αναφορά σε όλον τον μύθο του ήρωα Αμφιάραου αλλά μόνο στο τέλος για να καταλάβουμε γιατί αυτός θεοποιήθηκε. Ενώ λοιπόν τον πολέμαρχο Αμφιάραο τον κυνηγούσε ενώ οδηγούσε το άρμα του ο Περικλύμενος, βρίσκονται μπρος σε ένα βάραθρο. Το χώμα από την βροχή είναι γλιστερό και ο κυνηγός του μέλλοντα ήρωα υψώνει το ακόντιο για να τον κτυπήσει. Τότε γίνεται το θαύμα και ο ήρωας εξαφανίζεται μαζί με το άρμα του. Ο διώκτης του γυρνώντας στην Θήβα διηγείται την ιστορία και τότε αρχίζει ο θρύλος του ήρωα που θεοποιήθηκε και πήρε μορφή πανελληνίας λατρείας. Το Αμφιαράειο ήταν ένα από τα 4 - 5 ονομαστότερα μαντεία της αρχαιότητας στον μεσογειακό χώρο. Η φήμη του ξεπέρασε πολλές φορές τα σύνορα της χώρας και Βάρβαροι Βασιλιάδες και πολέμαρχοι ζήτησαν την συμβουλή του μαντείου σε υποθέσεις τους.

Τα ερείπια του Αμφιαράειου

Το μεγαλύτερο όμως ιερό του που επισκίασε όλα τα άλλα ήταν αυτό του Ωρωπού. Εδώ ο ήρωας αναγνωρίσθηκε ως θεός και θεσπίσθηκαν αγώνες γυμνικοί, μουσικοί, ιππικοί προς τιμήν του. Ο Ωρωπός έγινε αιτία πολέμου πολλές φορές στην αρχαιότητα ανάμεσα σε Αθηναίους και Θηβαίους. Μετά την ήττα και των 2 από τον Φίλλιπο τον Β’ το 338 π.Χ., παραχωρήθηκε στους Αθηναίους. Αυτή την στιγμή θα προστεθούν νέα στοιχεία στον μύθο του ήρωα όπως ότι μόλις η γη κατάπιε τον Αμφιάραο αυτός βγήκε πάλι από την πηγή που βρίσκονταν σε εκείνο τον χώρο. Σε αυτό το σημείο καθιερώθηκε και η λατρεία του.

 Οι προσκυνητές του ιερού, που έρχονταν και για θεραπευτικούς σκοπούς (ιαματικά νερά πηγής) πλήρωναν εισιτήριο για να εισέλθουν στο ιερό και υποβάλλονταν σε κάθαρση προσφέροντας θυσία. Ακολουθούσε νηστεία και απαγόρευση να πιουν κρασί για 3 ημέρες. Αφού θυσίαζαν ένα κριάρι μετά έπαιρναν το δέρμα του και κοιμόνταν πάνω του την νύχτα σε ειδικό χώρο, το «Εγκοιμητήριο». Αυτά ήταν 2, ένα για τις γυναίκες και ένα για τους άνδρες. Για την εγκοίμηση οι προσκυνητές πρόσφεραν στον θησαυρό του Θεού που βρίσκονταν στον ναό, την «απαρχή» τους που ήταν 9 οβολοί (Πηγή Παυσανίας).Υπήρχε επίσης η συνήθεια να ρίχνουν και στην ιερή πηγή αργυρό ή χρυσό νόμισμα. Αφιέρωναν κι άλλα δώρα πλούσια και αναθήματα σε ένδειξη ευγνωμοσύνης. Άμα οι άρρωστοι γίνονταν καλά αφιέρωναν επίσης στον Θεό τα λεγόμενα τυπία δηλαδή ελάσματα από άργυρο ή χρυσάφι που απεικόνιζαν το θεραπευθέν μέλος του σώματος κάτι ανάλογο με τα σημερινά τάματα.

Στα βόρεια του βωμού του ιερού υπάρχει χώρος όπου διασώζονται διάφορα εγκοιμητήρια όπως επίσης και ανδριάντες ευεργετών του ναού. Σε ένα από αυτά τα βάθρα υπάρχει και το όνομα του Ρωμαίου δικτάτορα Σύλλα, που από την σωζόμενη επιγραφή και άλλες μαρτυρίες, ξέρουμε ότι ευεργέτησε το μαντείο γιατί απήλλαξε το λιμάνι και τα χωράφια του από τον φόρο που ήταν υποχρεωμένο να πληρώνει στο Ρωμαϊκό κράτος «Ο δήμος Ωρωπίων Λεύκιον Κορνήλιον Λευκίου υιόν Σύλλα Επαφρόδιτον τον εαυτού σωτήρα και ευεργέτην Αμφιαράω»

ΙΕΡΟΜΑΝΤΗΣ ή ΙΕΡΟΣΚΟΠΟΣ, ΙΕΡΟΣΚΟΠΙΑ & ΣΠΛΑΓΧΝΟΣΚΟΠΙΑ

Καλείται αυτός που μαντεύει από τα ιερεία, αυτός που προλέγει τα μέλλοντα από τα σπλάγχνα των ιερείων ή αλλιώς καλείται ιεροσκόπος. Το έργο του ιεροσκόπου ήταν η ιεροσκοπία, δηλαδή η εξέταση από τον ιερά των σπλάγχνων των θυσιαζόμενων εις τους θεούς ζώων προς διάγνωση του μέλλοντος. Η ιεροσκοπία τελούνταν ιδίως κατά τις θυσίες, οι οποίες προηγούνταν από κάποια σπουδαία επιχείρηση, όπως δηλαδή προ του απόπλου, της έναρξης της μάχης κ.τ.λ. και απέβλεπε στην διάγνωση της διαθέσεως των θεών, και από αυτό αν η επιχείρηση θα πετύχαινε ή όχι. Γι’ αυτό εξετάζονταν τα σπλάχνα των ζώων και ιδίως το ήπαρ και η χολή. Αν ήσαν καθαρά και άνευ κάποιας κηλίδας, αυτό δήλωνε την ευμένεια των θεών και την επιτυχή έκβαση της επιχειρήσεως, ένα τουναντίον παρουσιάζονταν σκοτεινές κηλίδες, τότε δεν προοιωνίζονταν τίποτα αίσιο. Η εξέταση των σπλάχνων η οποία καλούνταν σπλαγχνοσκοπία, αποτελούσε το κύριος μέρος της ιεροσκοπίας αλλά δεν ήταν το μόνο. Οι ιερείς για ασφαλέστερη διάγνωση, προσέτρεχαν επίσης και στον τρόπο με τον οποίο βάδιζαν τα σφάγια οδηγούμενα προς τον βωμό, στην φωνή τους κατά την στιγμή της θυσίας κ.α.. Η εκ της παρατηρήσεως των σπλάγχνων μαντεία, η οποία διασώθηκε σε ορισμένους λαούς μέχρι σήμερα, άσκησε κατά την αρχαιότητα μέγιστη ροπή στην δημόσια ζωή του βίου των Ελλήνων.

Νεράτζουλης Π. Α. Καθηγητής, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος ΙΒ΄, σελίδα 883 

ΚΙΜΒΡΙΟΙ και ΜΑΝΤΙΚΕΣ ΑΝΘΡΩΠΟΘΥΣΙΕΣ

Αρχαίος λαός, γνωστός από τις μετά των Τευτόνων επιδρομές τους κατά του Ρωμαϊκού κράτους. Ασφαλώς δεν μπορεί να πει κανείς σε ποία φυλή ανήκουν. Ίσως φυλετικά προσεγγίζουν τους Κιμμέριους. Οι αρχαίοι έλεγαν αυτούς Κέλτες, βραδύτερα δε ο Πλούταρχος εις τον βίο του Μαρίου χαρακτηρίζει ως Γερμανούς. Κατοικούσαν, κατά μερικούς στην Βαλτική, κατά τον Πλίνιο και τον Πτολεμαίο στην Κιμβρική χερσόνησο (τώρα Γιουτλάνδη). Ωθούμενοι πιθανώς υπό τους Δανούς ή τους Άγγλους περί τα τέλη του Β' αιώνος π.Χ., κατήλθαν προς την κεντρική και δυτική Ευρώπη, προς αναζήτηση νέας πατρίδας. Έτσι άρχισε ή περιπλάνηση τους μετά των Τευτόνων, ήτις περιήγαγε τους Ρωμαίους σε λίαν επικίνδυνη θέση. Τω 113 π. Χ., επί των υπάτων Καικίιίου Μέτελλου και Παπίριου Κάρβωνα, άκουσαν στην Ρώμη πρώτη φορά τις επιδρομές τους. Κατ’ αρχάς ήλθαν ΝΑ, προς την Βοημία, όπου βρήκαν μεγάλη αντίσταση εκ μέρους των Βοΐων, και δια αυτό τράπηκαν προς την Ουγγαρία. Από εκεί στράφηκαν προς δυσμάς, και έφθασαν στα νότια μέρη του Νωρικού (Καρινθία), ζητώντας γη από τον ανθύπατο Γν. Παπίριο Κάρβωνα προς εγκατάσταση. Επειδή δε ο Κάρβιος αρνήθηκε, συγκροτήθηκε μάχη παρά την σημερινή πόλη Νόυιμαρκτ της Καρινθίας, κατά την οποία ηττήθηκαν οι Ρωμαίοι. Μετά την νίκη τους στράφηκαν βορείως προς την Ελβετία, παρακάμπτοντας τις Άλπεις, και αφού παρέσυραν τις ελβετικές φυλές Τιγουρίνους, Τουγήνους καί Άμβρωνες εισήλθαν στην Γαλατία με 300.000 μαχητές, λεηλατώντας και καταστρέφοντας. Τον πρώτο δε ρωμαϊκό στρατό, το οποίον συνάντησαν υπό τον ύπατο Μ. Ιούνιο Αιλανόν, τον κατασύντριψαν (110 π. Χ.).

Οι περί των Κίμβρων γράψαντες αναφέρουν ότι ήσαν μεγαλόσωμοι, φοβεροί στην όψι, τολμηρότατοι, πολεμικοί και σκληραγωγημένοι. Έφεραν επί αμαξών τις γυναίκας και τα παιδία τους και έτρωγαν ωμά κρέατα. Όπλα είχαν θώρακες, ασπίδες και κράνη, όμοια προς ρύγχη αγρίων θηρίων, με υψηλά λοφία, επιθετικά δε ακόντια και σπάθες μακριές. Η προς μάχη παράταξη ήταν τετραγωνική, άνευ ιππικού, η δε επίθεσής τους ορμητική και ασυγκράτητη. Η ανδρεία ανδρών και γυναικών ήταν αξιοθαύμαστη. Η έφοδος γίνονταν μετά βοής μεγάλης, την οποίαν επαύξαναν τα παιδία βοώντας και κρούοντας τα δερμάτινα καλύμματα των αμαξών ως τύμπανα. Ο εν μάχη θάνατος εθεωρείτο έντιμος και ιδιάζων σε ελευθέρους ανθρώπους, ο δε εξ ασθενείας εθεωρείτο θάνατος άθλιος. Παρ' αυτούς δεν υπήρχαν ιερείς αλλά ιέρειες, πολιές γυναίκες, γυμνόποδες, ενδεδυμένες λευκούς λινούς χιτώνες και φορούσαν χαλκή ζώνη. Καθήκον δε είχαν να σφάζουν τους δια τις θυσίας ορισμένους αιχμαλώτους και να μαντεύουν εκ του ρέοντος αίματος και των σπλάγχνων τους. Τέτοιοι λοιπόν που ήταν δίκαια, ενέβαλλαν μέγα τρόμο παντού.

Στην Γαλατία νίκησαν τω 109 π. Χ. τον ύπατο Α. Κάσσιο Λογγίνο, το 108 τον Γν. Μ. Μάξιμο, το 107 τον ανθύπατο Κ. Σερβίλιο Καιπίωνα, το 106 τον υπατικό Μ. Αυρήλιο Σκαύρο με 120.000, και το 105 εξολόθρευσαν νέο στρατό με 80.000 υπό δύο υπάτους κοντά στην Αραυσίωνα (Οράγγη). Ένεκα αυτών των επανειλημμένων ατυχιών και καταστροφών, κατέλαβε τους Ρωμαίους ο κληθείς κιμβρικός ή τευτονικός τρόμος. Τότε η σύγκλητος αποφάσισε να καλέσει αυτόν τον νικητή της Αφρικής Μάριο και να του ανάθεση την υπεράσπιση της κινδυνεύουσας Ιταλίας. Επί πενταετία λοιπόν εξέλεγε αυτόν ανθύπατο και του παρείχε όλα τα μέσα προς αποτροπή των φοβερών επιδρομέων. Ούτοι όμως, άγνωστο γιατί, εστράφησαν προς τα Πυρηναία και περνώντας τα Πυρηναία εισήλθαν στην Ισπανία. Αλλά η γενναία αντίσταση των Κελτιβήρων επανέφερε αυτούς στην Γαλατία (101).

Αυτή η εισβολή στην Ισπανία έδωσε καιρό εις τον Μάριο να οχυρώσει απόρθητο στρατόπεδο παρά τον Ροδανό. Επί 3 ημέρες ματαίως προσπάθησαν να κυριεύσουν αυτούς, οπότε στράφηκαν προς Β, αλλά και πάλιν στράφηκαν προς Ν., ένεκα της γενναίας αντιστάσεως των Βέλγων. Τότε παρακάμπτοντας το οχυρωμένο στρατόπεδο του Μάριου χωρίστηκαν σε δύο και αποφάσισαν να εισβάλουν εις την Ιταλία, οι μεν Κίμβροι ανατολικά δια του Νωρικού, οι δε Τεύτονες υπό τον βασιλέα τους Τευτόβοδο δυτικά δια της ρωμαϊκής Γαλατίας. Τότε ο Μάριος, ο οποίος πάντοτε τους παρακολουθούσε, παρά την θέση Aquae Sextiae σε διπλή μάχη (102) καταστρέφει τους Τεύτονες και αιχμαλωτίζει τον βασιλέα τους. Οι Κίμβροι εν τω μεταξύ διάβηκαν δια του Τυρόλου τις Άλπεις και εισερχόμενοι στην Ιταλία ανάγκασαν τον ύπατο Κ. Λ. Κάτουλλο να υποχωρήσει και να αφήσει στην διάθεσή τους την μέχρι του Πάδου Ιταλία. Ο Μάριος, μετά την καταστροφή των Τευτόνων, σπεύδει προς συνάντηση του Κατούλλου και στις Ουερκέλλες, μεταξύ Τορίνου και Μιλάνου, οι ενωμένοι στρατοί του Μαρίου και Κατούλλου συγκρούονται προς τους Κίμβρους την 30 Ιουλίου του 101 π. Χ. Η καταστροφή παρ’ όλη την ορμή των Κίμβριων ήταν πλήρης, 140.000 φονεύτηκαν και 60.000 συνελήφθησαν. Όσοι σώθηκαν μαζί με τις γυναίκες και τα παιδιά, λυσσασμένα υπεράσπισαν το εξ αμαξών στρατόπεδό τους. Προς αποφυγήν δε της αιχμαλωσίας πλείστοι, ιδίως γυναίκες, αυτοκτόνησαν. Από τους Κίμβριους ελάχιστα μόνο λείψανα έμειναν εις την Γαλατία και εις την πρώτη κατοικία αυτών, την Κιμβρική χερσόνησο.

Ζαφειρίου Ν. Ι., Καθηγητής, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος ΙΔ, σελίδα 381

ΤΟ ΜΑΝΤΕΙΟ ΤΗΣ ΔΩΔΩΝΗΣ & ΑΣΚΗΤΙΣΜΟΣ

 Μαρτυρίες περί της Δωδώνης: η πρώτη και αρχαιότερη μαρτυρία περί της Δωδώνης και του μαντείου της, η οποία αποτελεί την βάση της ιστορίας της είναι οι περίφημοι στίχοι του Ομήρου (Ιλιάδα ΙΙ. 233), όπου ο Αχιλλέας απευθύνει θερμότατη παράκληση για τον φίλο του Πάτροκλο, προς τον θεό των προγόνων του που μετοικήσανε από την Ήπειρο, τον Δωδωναίο Δία:

«Ζεῦ ἂνα Δωδωναῖε Πελασγικέ, τηλόθι ναίων

Δωδώνης μ δέον δυσχειμέρου∙ ἀμφί δε Σελλοί

σοι ναίουσι ὑποφῆται ἀνιπτόποδες χαμαιεῦναι»

Επίσης σπουδαιότατη μαρτυρία είναι και οι παρακάτω Ομηρικοί στίχοι που αναφέρονται στην επίσκεψη του Οδυσσέα στην Δωδώνη (Οδύσσεια, Ξ. 327)

«Τον δ’ ἐς Δωδώνην φάτο βήμεναι, ὂφρα θεοῖο

ἐκ δουός ὑψικόμοιο Διός βουλήν ἐπακούση,

ὅπως νοστησῃ Ἰθάκης ἐς πίονα δῆμον»

Εκτός αυτών υπάρχει και απόσπασμα των απολεσθέντων Ηοιών του Ησίοδου που περισώθηκαν από τον σχολιαστή Σοφοκλή (Τραχ. Στ. 1164), χαρακτηριστικότατο όχι μόνο για το μαντείο αλλά και για την πόλη:

«Ἕστι τις Ἐλλοπίη, πολυλήϊος ἡδ’ εὐλείμων,

ἀφνειή μήλεσι και εἰλιπόδεσι βόεσιν

ἐν δ’ ἅνδρες ναίουσι πολύρρηνες πολυβοῦται,

πολλοί άπειρίσιοι, φῦλα θνητῶν ἀνθρώπων.

Ἐνθάδε Δωδώνη τις ἐπ’ ἐσχατιῇ πεπολίσται.

Τήν δε Ζεύς ἐφίλησε καλόν χρηστήριον εἲναι

Τίμιον ἀνθρώποις, ναῖον ἐν πυθμένει φηγοῦ.

Ἒνθεν ἐπιχθόνιοι μαντεύματα πάντα φέρονται»

Από αυτές τις μαρτυρίες και από τις ανασκαφές του Καραπάνου συνάγεται ότι το μαντείο αυτό άκμαζε κατά την Μυκηναϊκή εποχή (1500 -1000 π.Χ.) και ήταν γνωστό σε όλη την τότε Ελλάδα. Εκτός από το μαντείο της Ηπείρου ο Όμηρος στον Κατάλογο (Ιλ. Β. στ. 750) αναφέρει και Δωδώνη στην Θεσσαλία:

«Γουνεύς δ´ ἐκ Κύφου ἣγεν δύο και είκοσι νῆας

τῷ δ´ Ἐνινῆες ἓποντο μενεπτόλεμοί τε Περαιβοί

οἱ περί Δωδώνην ἐν Θεσσαλίᾳ δυσχείμερον οἰκ´ ἒθεντο»

 Την Δωδώνη αυτή που βρίσκονταν στην κοιλάδα του Τιταρησίου, σήμερα άνω Σαραντάπορος, εξερεύνησε με βάση της ομηρικές περιγραφές ο Α. Αρβανιτόπουλος (Πρακτ. Αρχ. Εταιρίας 1914 σ. 165, 196, 207). Μερικοί μάλιστα, από τους οποίους πρώτος ο Κινέας, εξέφρασαν την ολότελα αβάσιμη γνώμη, ότι το μαντείο της Δωδώνης προήλθε από εκείνο της Θεσσαλίας (Στραβ. Ζ’ 7). Την γνώμη αυτή αναφέρει στα γεωγραφικά του και ο Μελέτιος (σ. 274). Ο Αρβανιτόπουλος όμως, ερευνώντας διεξοδικά το ζήτημα των σχέσεων των δύο Δωδωνών, συνήγαγε το συμπέρασμα, ότι εκείνο της Θεσσαλίας καθώς και το ιερό του Φηγοναίου Διός εν αυτή, ίδρυσαν οι Πετθαλοί που μετανάστευσαν από την Ήπειρο στην Θεσσαλία.

ΙΔΡΥΣΗ ΜΑΝΤΕΙΟΥ, ΗΡΟΔΟΤΟΣ & ΘΗΒΑ ΑΙΓΥΠΤΟΥ

Περί της ιδρύσεως του μαντείου της Δωδώνης δεν υπάρχει τίποτα θετικό. Πρώτος ο Ηρόδοτος (Β’ 53 - 59) επισκεπτόμενος αυτήν αναφέρει, όπως έμαθε από τους ιερείς του Άμμωνα Δία στην Θήβα, ότι Φοίνικες άρπαξαν δύο ιέρειες και την μία πούλησαν στην Λιβύη και την άλλη στην Ήπειρο. Προσθέτει μάλιστα ότι αυτό που του διηγήθηκαν οι ιερείς και οι ιέρειες του Δωδωναίου Διός ήταν ότι όχι δύο ιέρειες αλλά δύο μαύρες περιστερές έφυγαν από τις Θήβες της Αιγύπτου και η μία ήλθε στην Ήπειρο και κάθισε σε φηγό (fagus=δρυς που παράγει φαγώσιμους βαλάνους, κοιν. Ημερόδενδρο), και με ανθρώπινη φωνή είπε ότι σε κείνη την φηγό πρέπει να ιδρυθεί μαντείο του Δία, όπως και το εκτέλεσαν οι επιχώριοι, θεωρώντας ότι αυτό ήταν η επιθυμία του θεού. Αυτά περιγράφοντας ο Ηρόδοτος λέει: «Ἐγώ δ´ ἒχω περί αὐτέων γνώμην τήνδε. Εἰ ἀληθέως οἱ Φοίνικες ἐξήγαγον τάς ἱράς γυναῖκας και την μέν… την δε ἐς την Ἐλλάδα ἀπέδοντο, δοκέει ἐμοί ἡ γυνή αὓτη… πρηθῆναι ἐς Θεσπρωτούς, ἒπειτα δουλεύουσα αὑτόθι ἱδρύσασθαι ὑπό φυγῷ πεφυκυίη ἱρόν Διός, ἒνθα ἀπίκεντο, ἐνθαῦτα μνήμην αὐτοῦ ἒχειν. Ἐκ δε τούτου χρηστήριον καταγησατο, ἐπεί τε συνέλαβε την Ἐλλάδα γλῶσσαν» (Ηροδ. Β’ 56).

Την γνώμη αυτή του Ηρόδοτου επανέλαβαν όλοι όσοι έγραψαν για το μαντείο της Δωδώνης μετά από αυτόν. Οι νεώτεροι πιστεύουν ότι η λατρεία του Δωδωναίου Διός και η ίδρυση ιερού αυτού σε κορμού φηγού προήλθε από τους πρωτόγονους ανθρώπους, οι οποίοι απέδωσαν θείες δυνάμεις στην φηγό επειδή παρείχε τους βαλάνους της ως τροφή. Αυτή την παράδοση όπως αναφέρει ο Decharme (Ελλ. Μυθ. Αθήνα, 1891, μετ. Κάραλη, σ. 91) συναντάται και στην Ιταλία όπου ο Ζευς ήταν τιμώμενος ως Fagutalis, δηλαδή Φήγιος ή Φηγωναίος και υπήρχε και στους Τεύτονες και στους Κέλτες. Ο Decharme παρομοιάζει αυτή την παράδοση προς εκείνου του ουράνιου δένδρου η οποία είναι κοινή σε όλες τις άριες ομοφυλίες. Το δέντρο αυτό συμβολίζει τα διακλαδιζόμενα νέφη στον ουράνιο θόλο και καλύπτουν με τους μεγάλους τους κλάδους όλο τον κόσμο. Κατά την Βεδική μυθολογία το δέντρο αυτό παράγει καρπό τον κεραυνό, ο οποίος με την μορφή πυρακτωμένου κλάδου κλέβεται από θείο πτηνό και φέρεται επί της γης. Κατά ανάλογο τρόπο και στους Έλληνες η σύγκρουση των νεφών από την φορά του ανέμου και οι παραγόμενοι από αυτόν βροντές και αστραπές γέννησαν σε αυτούς την ιδέα του τερπικεραύνου Δωδωναίου Διός, του Ναΐου ή Νάου επικαλούμενου (εκ του νέω = βρέχω), ως θεού της γονιμοποιού υγρασίας που εισδύει στη γη καθιστώντας την γόνιμη και της συννάου αυτής Διώνης, που συμβολίζει την παραγωγό και γενέτειρα γη, ως και της φυγού που χρησμοδοτεί. Ο Kern όμως (Ήπειρος, εφημερίδα Ιωαννίνων αριθμ. 2556) δυσκολεύεται να παραδεχτεί σχέση του ινδογερμανικού αυτού μύθου και της λατρείας του Δωδωναίου Διός. Μάλλον, λέει, θα πρέπει να παραδεχτούμε, ότι στους αρχαιότατους χρόνους λατρεύονταν κάποιος πηγαίος θεός, που συνταυτίσθηκε αργότερα με τον πανελλήνιο Δία και αποκλήθηκε Ναΐος. Επί της φηγού φώλευαν κατά τους αρχαίους ιερές πέλειες (αγριοπερίστερα), οι οποίοι κατά τον Όμηρο (Οδ. Μ. στ. 62) «ἀμβροσίης Διί πατρί φέρουσι». Τα ευρήματα του Καραπάνου και τα υπάρχοντα ερείπια είναι ικανά να καταδείξουν την σπουδαιότητα του μαντείου και να δικαιολογήσουν την φήμη την οποία είχε στους αρχαίους. Στις επιγραφές που βρέθηκαν απαντούν τα ονόματα μεγάλων Ελληνικών πόλεων, όπως της Κέρκυρας και του Τάραντα, ιδιωτών από όλη την Ελλάδα προσερχόμενων ανδρών, γυναικών, πάσης τάξης και φυλής, ποιμένων, εμπόρων, ναυτών, εργατών, ερχόμενων να ρωτήσουν το μαντείο. Ο Ίναχος, ο βασιλιάς του Άργους, απευθύνθηκε προς αυτό για να αποσαφηνίσει τα όνειρα της θυγατέρας του Ιούς, της οποίας το μαντείο προείπε τους έρωτές της με τον Δία, από τους οποίους η Ήρα ζήλεψε και την μεταμόρφωσε σε δαμάλι. Αυτό το μαντείο ρώτησε και ο Ηρακλής για την έκβαση των άθλων του. Σε αυτό κατέφυγε, με συμβουλή της Αθηνάς, ο υιός του Φρύξου Άργος, για να προμηθευτεί από Δωδωνιαίο δρυ την τρόπι του πλοίου των Αργοναυτών. Προς αυτό αποτείνεται ο Κρέων κατά των πόλεμο των 7 επί Θήβας προς διάσωση του υιού του Μενοικέα. Και ο Ορέστης το μαντείο της Δωδώνης συμβουλεύτηκε, όπως και οι υιοί του Αχιλλέα, Πύρσος και Νεοπτόλεμος. Και ο Αχιλλέας και ο Οδυσσέας και ο Αινείας αυτό ρώτησαν. Και ξένοι ηγεμόνες, όπως π.χ. ο Κροίσος (Ηροδ. Α, 46), επισκέφτηκαν και το ρώτησαν. Ο Πίνδαρος με τον παιάνα του προς τον Δωδωναίο Δία το ύμνησε. Και θεοί ακόμη δεν απαξίωσαν να το συμβουλευτούν, διότι και ο Βάκχος προσήλθε σε αυτό ζητώντας το χαμένο λογικό του. Ακόμη και η εμφάνιση των Δελφών δεν ελάττωσε την φήμη του.

 ΙΕΡΕΙΣ ΚΑΙ ΙΕΡΕΙΕΣ ΜΑΝΤΕΙΟΥ & ΑΣΚΗΤΙΣΜΟΣ

 Σε αυτό το μαντείο τις υπηρεσίες εκτελούσας από αρχαιότατα χρόνια ιερείς που από τον Όμηρο καλούνταν (Οδύς. ΙΙ, στ. 430) τόμουροι ή τομούροι ή υποφήτες «τόμουροι ἣ τομοῦροι ἣ ὑποφῆται», τους οποίους ο Στράβων ετυμολογεί από το τομαρούρους «τομαροῦρους», δηλαδή τομαροφύλακες. Εκτός αυτών καλούνται και Σελλοί ή Ελλοί αλλά αυτό το όνομα δεν σημαίνει μόνο τους ιερείς αλλά και τους κάτοικους της Δωδώνης. Ο Όμηρος τους καλεί ανυπτόποδας «ἀνυπτόποδας» και χαμαιεύνας «χαμαιεύνας» ενώ οι λοιποί ποιητές γηλεχέας «γηλεχέας» και χαμαικοίτας «χαμαικοίτας». Εκτός από τους τομούρους ή υποφήτες υπήρχαν και ιέρειες, πέλειαι ή πελειάδες ή προφήτιδες ονομαζόμενες, τα οποία στην γλώσσα των Ηπειρωτών σήμαινε γριές. Αυτές φαίνεται ότι προστέθηκαν όταν εμφανίστηκε η λατρεία της Διώνης και κατά τα χρόνια του Ηρόδοτου ήσαν 3 : Η Προμενεία, η Τιμαρέτη και η Νικάνδρη. Οι τόμοροι ή τομούροι και οι πέλειες φαίνεται ότι αποτελούσαν ιερατικό ασκητικό σωματείο, του οποίου οι κανονισμοί επέβαλλαν σκληραγωγίες ως προς την ανιπτοποδία και την χαμαιεύνειαν, προς καταπολέμηση των σωματικών ορμών, διότι και ο Ευριπίδης λέει (αποσπασμ. 368) «ἐν ἀστρώτῳ πέδῳ εὓδουσι πηγαῖς δ´ οὐχ ὑγραίνουσι πόδας». Το αξιοπερίεργο αυτό είδος ασκητισμού συναντάται και στην ινδική λατρεία. Υπήρχε δε και στην Ελλάδα όπως βεβαιώθηκε από επιγραφή που δημοσιεύτηκε από τον Μιχ. Παπακωνσταντίνου (Συλλογή Τραλλιανών επιγραφών, Αθήνα, 1895). Οι ιερείς και οι ιέρειες είχαν ως έργο την εξήγηση των προφητικών σημείων της ιεράς φηγού και των άλλων προφητικών μέσων και την χορήγηση των απαντήσεων σε εκείνους που ρωτούσαν. Τέτοιες απαντήσεις δεν σώθηκαν αλλά βρέθηκαν πολλές ερωτήσεις σε ανασκαφές. Αρκετές από αυτές βρίσκονταν πάνω σε μολύβδινες πλάκες και αναλογούν προς τους «καταδέσμους» που βρέθηκαν στο ιερό της Δήμητρας στην Κνίδο. Αυτές αναφέρονται όχι μόνο σε άτομα αλλά και σε πόλεις. Μερικές, όπως οι κατώτερες, είναι πολύ περίεργες:

«Έρωτῆ Λυσανίας Δία Νάϊον και Διώναν ἣ οὐκ ἒστι ἑξ αὐτοῦ το παιδάριον ὁ ἂν Νύλα κύει»

(Καραπάνου πιν. Λς αρ. 2)

«Έπερωτεῖ Ἃγις Δία Νᾷον [καί Διώναν] ὑπέρ τῶν στρωμμάτων κ[αί τῶν προς]κεφαλαίων, τά ἀπώλολ[εν αὐτός] ἣ ταῶν ἒξωθεν τις ἂν ἒκ[λεψει]»

(Αυτόθι πιν., Λς αρ.1)

Άλλος ρωτά αν θα πετύχουν οι εμπορικές του επιχειρήσεις. Ένας ποιμένας ρωτά αν θα πάνε καλά τα πρόβατα εκείνο το έτος. Οι Κερκυραίοι ρώτησαν πιο θεό πρέπει να λατρεύουν για να έχουν ομόνοια. Ο Εύανδρος και η σύζυγός του ρωτούσαν πιο θεό πρέπει να λατρεύουν για να ευτυχήσουν. Μια γυναίκα ρωτούσε τι πρέπει να κάνει για να γιατρέψει την νόσο της. Ένας άλλος ρωτά αν τον συμφέρει περισσότερο να μείνει ο ίδιος στο σπίτι ή να το ενοικιάζει.

Μάντεις ακούν τους ήχους από τα δοχεία - κουδούνια (χαλκεία) που κρέμονται από τα κλαριά ιερού δένδρου και τα οποία ταρακουνά ο αέρας, προσπαθώντας να προφητέψουν το μέλλον. (Πηγή εικόνας: Περιοδικό «Ιχώρ», τεύχος 37, «Οιωνοσκοπία, η διάγνωση του μέλλοντος», Γεώργιου Ηλιόπουλου, σελίδα 48)

ΠΩΣ ΔΙΔΟΝΤΑΝ ΟΙ ΧΡΗΣΜΟΙ

 Χρησιμοποιούνταν διάφορα μέσα για την εξήγηση των βουλών του Δωδωναίου Διός. Το συνηθέστερο ήταν ιερά δρυς ή φυγός την οποία ο Σοφοκλής (Τραχ 171) αποκαλεί πολύγλωσσον και οι περιστερές «Ὡ την παλαιάν φηγόν αὐδῆσαι ποτε Δωδῶνι δισσων ἐκ πελειάδων ἒφη». Άλλος τρόπος ήταν το χαλκείον, σύμφωνα με το Στράβωνα (Ζ. 329) ήταν χαλκός ατέβης αναρτημένος στο ιερό. Από αυτόν υπερέκειτο ανδριάς κρατώντας μάστιγα, ανάθημα των Κερκυραίων. Η μάστιγα ήταν αλυσιδωτή και κατέληγε σε αστραγάλους. Αιωρούμενη από τον άνεμο έπεφτε επί του χαλκείου και προξενούσε ήχους, με τους οποίους οι ιερείς χρησμοδοτούσαν. Από αυτό προήλθαν και οι παροιμίες «Δωδωναῖον χαλκεῖον» και «Κερκυραίων μάστιξ» που λέγονταν σε εκείνους που φλυαρούσαν ή που έλεγαν ασυνάρτητα πράγματα. Εκτός από τον δρυ, από το ψιθύρισμα των φύλλων της οποίας μαντεύονταν, υπήρχε κατά τον Πλίνιο (Hist. Nat. II. 183) και η πηγή του Διός (fon jovis), από της οποίας το κελάρυσμα οι τόμουροι και οι πέλειες εμάντευαν. Εκτός αυτών γίνονταν χρήση των πτήσεων των περιστεριών καθώς και κληρομαντεία όπως αναφέρει ο Κικέρων (De devinatione 1). Χρησμοί του Δωδωναίου μαντείου ελάχιστοι διασώθηκαν. Αρχαιότερος θεωρείται εκείνος που μνημονεύεται από τον Παυσανία (Φωκικά κεφ. 12) και τον οποίο έλαβε η Φαεννίς η θυγατέρα του βασιλιά των Χαόνων, που ρώρησε για την ηλικία προς εξέταση των χρησμών «Ζεύς ᾖν, Ζεύς έστί, Ζεύς ἒσσεται, ὦ μεγάλε Ζεύ! Γᾶ καρπούς ἀνίει, διό κλῄζετε ματέρα γαῖαν». Γνωστός είναι επίσης και άλλος, αναφερόμενος στον βασιλιά της Ηπείρου Αλέξανδρο, λέγοντας προς αυτόν «Φυλάττεσθαι τον Άχέροντα και την Πανδοσίαν».

«Η ιερότητα όμως, της δρυός είναι γνωστή και στην Ελλάδα, όπου ο Όμηρος σημειώνει ότι: «Τον δ’ ἐς Δωδώνην φάτο βήμναι, ὂφρα θεοῖο ἐκ δρυός ὑψικόμοιο Διός βουλήν ἐπακούση»[Όμηρος: Οδύσσεια xiv, 327 f., B.G. Teubner, Leipzig 1962]  Αλλά και ο Αισχύλος επισημαίνει πώς : «Ἀμφί Δωδώνη, ἳνα μάντεια θακός, τ’ ἐστί Θεσπρωτοῦ Διός, τέρας τ’ ἂπιστον, αἱ προσήγοροι δρύες» (Πηγή: Περιοδικό Ιχώρ, τεύχος 37, άρθρο «η Οιωνοσκοπία, η διάγνωση του μέλλοντος)

ΤΑ ΝΑΪΑ

 Η εμφάνιση των Δελφών ελάττωσε οπωσδήποτε την φήμη του Δωδωναίου μαντείου, μολονότι οι ιερείς του μηχανεύτηκαν τα πάντα για να διατηρήσουν την παλιά εύκλεια. Τα Πύθια επίσης γίνονταν αιτία της τελέσεως εν Δωδώνη των Ναΐων προς τιμή του Ναίου Διός και της Διώνης. Την τελετή των Ναΐων επιβεβαιώνουν επιγραφές (Καραπ. σ. 157), σε πλείστες μνημονεύονται αγωνοθέτες και σε μια και Ναΐαρχος (Καραπ. πιν. ΚΘ’ αρ. 3). Κατά την τέλεση των Ναΐων διεξάγονταν και ποιητικοί αγώνες και αυτό μπορούμε να το συνάγουμε από την μοναδική επιγραφή «Τερψικλῆς Διῒ Ναῒῳ ραψῳδός άνέθηκε» (Καραπ. πιν. ΚΓ’ αρ. 2)

ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΔΩΔΩΝΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΑΝΤΕΙΟΥ

 Η παρακμή της Δωδώνης άρχισε, κατά κάποια παράδοση, αφότου το μαντείο συμβούλεψε στους Αθηναίους την ατυχή εκστρατεία εις την Σικελία, αν και οι ιερείς απέδωσαν την συμφορά σε παρανόηση του χρησμού. Το καίριο όμως πλήγμα επέφερε έπ’ αυτού ο στρατηγός των Αιτωλών Δωρίμαχος. Αυτός εκδικούμενος κατά το 221 π.Χ. τους Ηπειρώτες, επειδή συμμάχησαν με τους Μακεδόνες και τους Αχαιούς «το περί Δωδώνην ἱερόν τάς τε στοάς ένέπρησε, κατέσκαψε δε καί τήν ἱεράν οίκίαν» (Πολύβ. Δ΄ 67). Το έργο του συνέχισαν αργότερα ο Αιμίλιος Παύλος (168 π.Χ.) και οι Θράκες (88 π.Χ.), ως και ο Μιθριδάτης απέστειλε κατά των Ηπειρωτών πολεμώντας τους Ρωμαίους (Δίων Κάσσιος 36). Έτσι λοιπόν κατά τον Α’ αιώνα, όπως αναφέρει ο Στράβων (Ζ’ 7) «ἐκλέλοιπε το ἐν Δωδώνῃ μαντεῖον». Μετά από λίγο ο Λουκιανός (Ικαρομ. 24) κοροϊδεύοντας τον Δωδωναίον Δία, φέρει αυτόν λέγοντας «ἦν γάρ ποτε χρόνος, ὃτε καί μάντις ἐδόκουν αὐτοῖς και ἰατρός καί πάντα ὃλως ἦν ἐγώ». Μόλις όμως οι Ηπειρώτες ανέλαβαν από τις αλλεπάλληλες καταστροφές αυτές επανίδρυσαν το μαντείο. Το χρόνο της επανιδρύσεως αυτής είναι αδύνατο να τον καθορίσουμε. Το νέο μαντείο έμεινε μέχρι τον Δ’ αιώνα, οπότε ο Χριστιανισμός με τον Μέγα Κωνσταντίνο έγινε επίσημη θρησκεία του ρωμαϊκού κράτους. Τότε και η Δωδώνη υπέστη την τύχη που είχαν και άλλοι αρχαίοι ναοί. Αυτό πιστοποιείται από τα νομίσματα του Μ. Κωνσταντίνου και του Πρίσκου που ανακαλύφθηκαν από τις ανασκαφές (Καραπ. σ. 115 πιν. 62 κα 63). Έκτοτε ο ναός του Δωδωναίου Διός και της συνναίου της Διώνης μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία σχήματος βασιλικής της οποίας και σήμερα σώζονται τα ερείπια, ενώ η Δωδώνη έγινε έδρα επισκόπου που πολλές φορές αναφέρεται στα πρακτικά των συνόδων (Καραπ. σ. 173). Οι Γότθοι όμως επιδράμοντες κατά το 550 με τον Τοτίλα κατέστρεψαν και την χριστιανική Δωδώνη και έκτοτε βαθύ σκοτάδι κάλυψε και καλύπτει εν μέρει ακόμη τον περιλάλητο τούτο μαντείο.

ΤΟ ΜΑΝΤΕΙΟ ΤΩΝ ΔΕΛΦΩΝ

Η μικρή αρχαία πόλη επί του Παρνασού έγινε περίδοξη τόσο κατά τον αρχαίο κόσμο, όσο και στον νεώτερο, λόγω του περίφημου ιερού και μαντείου του Απόλλωνα το οποίο βρίσκονταν εκεί. Οι Δελφοί, μετά τις ανασκαφές ιδίως, αποτελούν σπουδαιότατη πηγή για την γνώση του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού, του οποίου πάντοτε υπήρξαν σπουδαιότατο κέντρο. Το όνομα Δελφοί (αλλά και Δαλφοί και Βελφοί στις βοιωτικές επιγραφές) κατά την αρχαία παράδοση, προέρχεται από τον επώνυμο ήρωα Δελφού αλλά σήμερα ερμηνεύεται ως σημαίνον χάσμα (Solmsen), σχετιζόμενο από την παράδοση με μαντικό χάσμα, κατά ε τον Βιλαμόβιτς είναι όνομα γένους, συγγενικό προς το ευβοϊκό Δίρφυς. Το παλαιότερο όνομα του τόπου ήταν Πυθώ και με αυτό το όνομα γνωρίζει το ιερό ο Όμηρος. Κατά την ετυμολογία δε, την οποία ήδη ο Παυσανίας γνώριζε και φαίνεται ασφαλής, το Πυθώ προέρχεται από το ρήμα πύθεσθαι = σήπεσθαι και αναφέρεται στον από τον Απόλλωνα φονευθέντα δράκοντα που αφέθηκε να σαπίσει.

 Η χάλκινη βάση του χρυσού τρίποδα των Δελφών, επάνω στην οποία είναι χαραγμένα τα ονόματα των 31 πόλεων που έλαβαν μέρος στον κατά των Περσών αγώνα (Ιππόδρομος Κωνσταντινούπολης) (Πηγή: Πολεμικές Μονογραφίες, τεύχος 1, «Μηδικοί Πόλεμοι», Παντελής Καρύκας, σελίδα 67)

ΙΕΡΟΣΥΛΙΑ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΔΙΚΗ ΠΑΙΔΙΩΝ

Με βάση την νομοθεσία, όσοι σφετερίζονταν χρήματα του Ιερού των Δελφών ή αναθήματα γκρεμίζονταν από έναν βράχο ,την Υάμπεια: «εάν δε τις περι των ιερών χρημάτων μνησθή κατακρημνίζεται» [Δημοσθένης, περί παραπρεσβείας, 327].

Ακόμα και ΝΗΠΙΑ θανατώνονταν για ιεροσυλία. Ένα παιδάκι, γράφει ο Αιλιανός, κατηγορήθηκε ως ιερόσυλος, επειδή παίζοντας , μάζεψε από το χώμα ένα πέταλο, που έπεσε από το χρυσό στεφάνι της Άρτεμης. Οι δικαστές άπλωσαν μπροστά στο νήπιο, διάφορα παιχνίδια, αστράγαλους και άλλα, τοποθέτησαν ανάμεσα στα αντικείμενα το χρυσό πέταλο και περίμεναν να δουν τι θα πρωτοαγγίξει. Ξανάπιασε το χρυσό πέταλο.  Φανερό πως ήταν ιερόσυλος. Έπρεπε να εφαρμοστεί ο δελφικός νόμος που προέβλεπε θάνατο στους Ιερόσυλους. Και το παιδάκι θανατώθηκε: «και δια ταύτα απέκτειναν αυτόν ως θεοσύλην, ου δόντες συγγνώμην τη ηλικία, αλλα τιμωρησάμενοι δια την πραξιν» (Αιλιανός, «Ποικίλη Ιστορία»   V,16 )

Ο Αιλιανός μας πληροφορεί επίσης πως και ο γνωστός μας Αίσωπος, ο οποίος ήταν δούλος, βρισκόταν σε μία ομάδα ανθρώπων που θανατώθηκε για ιεροσυλία με βάση τον Δελφικό νόμο «λαβόντες ουν αυτούς ως θεοσύλας απήγαγον επι την πέτραν και κατακρήμνισαν κατα τον δελφικόν νόμον» («Ποικίλη Ιστορία», ΧΙ , 5).

Αλλά και ο Πλούταρχος, μας λέει για ομάδες ανθρώπων που εκτελέστηκαν με την κατηγορία της ιεροσυλίας: «Οι δε συνθέντες τν αιτίαν επ΄αυτόν ιεροσυλίας απέκτειναν ώσαντες απο της πέτρας εκείνης ην Υάμπειαν καλούσιν » («Περί των υπό του θείου βραδέως τιμωρουμένων», 557)

ΛΑΤΡΕΙΑ

Η διαδοχή των θεών: Αν και ο Απόλλωνας καθ’ όλη την ιστορική εποχή ήταν ο κυρίαρχος των Δελφών, εντούτοις είναι γεγονός ότι ή λατρεία του δεν ήταν ή παλαιότατη στον τόπον, ούτε επικράτησε εκτοπίζοντας τους πρώην θεούς άνευ αντιστάσεως. Οι παραδόσεις ομιλούν άλλοτε περί αγώνος του Απόλλωνος δια την επικράτηση και άλλοτε περί ομαλής διαδοχής κατά παραχώρηση. Φαίνεται όμως ότι το πρώτον αληθεύει, ή δε παραχώρηση του Ιερού από τους τέως κυρίους του φάνηκε εύλογο να πλασθεί αργότερα, υποστηριζόμενη άλλωστε και εκ τούτου, ότι των παλαιότατων θεών ή ανάμνηση δεν εξέλιπε, αλλά απ' εναντίας διατήρησαν και τα παλαιότατα Ιερά τους, αν και βεβαίως ήσαν επισκιασμένα πλέον από την λάμψη του κατακτητή. Χαρακτηριστικό είναι ότι το μαντείο προϋπήρχε του Απόλλωνα και ήταν αφιερωμένο στην πανάρχαια θεά Γη ή Γαία, της οποίας πρώτη μάντις ήταν ή νύμφη Δαφνίς. Συν-λατρεύονταν με την Γη και ο Ποσειδώνας, ο οποίος εκτοπίσθηκε κατόπιν από τον Απόλλωνα και αποζημιώθηκε με το νησί της Καλαυρίας. Ό Απόλλων δεν παρέλαβε το μαντείο απ' ευθείας από την Γης, αλλά από την Θέμιδα, στην οποία είχε αφεθεί προηγουμένως. Άλλη όμως παράδοση παρεμβάλλει μεταξύ Απόλλωνα και Θέμιδος την Φοίβην, εκ της οποίας και ο Απόλλωνας έλαβε την προσωνυμία Φοίβος.

Η λατρεία της Γης δεν συναντάται μόνον στους Δελφούς αλλά και στην Ολυμπία και σε άλλες πόλεις εκατέρωθεν του Κορινθιακού κόλπου, του σεισμικού τούτου επικέντρου της Ελλάδος. Μπορούμε να δεχτούμε ότι κατ’ αρχάς ή μαντική ιδιότητα ανήκε στην Γη, την μητέρα και τροφών των πάντων, αλλά και την κυρία του κάτω κόσμου, αφ’ όπου αποστέλλει τα όνειρα και τους εχθρούς των θεών, τους γίγαντας και τους τιτάνες. Ότι ο Απόλλωνας δεν ήταν εξ αρχής μαντικός θεός καταφαίνεται και εκ του ότι ως Δήλιος δεν είχε ίχνος μαντικής ικανότητας. Άρα την απέκτησε στους Δελφούς Αλλά και ο Ποσειδώνας, ο οποίος συν-λατρεύονταν ως σύζυγος της Γης, φαίνεται ότι εδώ δεν ήταν ο θεός της θαλάσσης, όπως σε άλλες πόλεις του Κορινθιακού, αλλά μάλλον της υγρασίας, των πηγών και ποταμών, οι όποιοι γονιμοποιούν την γη και των σεισμών. Άλλα και οι Μούσες ήσαν προγενέστεροι του Απόλλωνος ως φύλακες της μαντικής πηγής του Ιερού της Γης, το δε Ιερόν των εκείτο εκεί που πλησίον.

Εικονικά στις παραδόσεις, ο ανταγωνισμός του Απόλλωνα προς τους παλαιοτέρους θεούς εμφανίζεται ως μάχη προς τον δράκοντα, ο οποίος φύλασσε το Ιερόν της Γης και ο φόνος του υμνήθηκε ως ένδοξο κατόρθωμα του θεού. Αξιοσημείωτο είναι ότι ο δράκων παρουσιάζεται ενίοτε ως θηλυκός, και ταυτίζεται εντελώς με την Γη ως προσωποποίηση της. Το γεγονός τούτο αποτελεί το κέντρο του Εθνικού δελφικού ύμνου του Απόλλωνος («πυθικός νόμος»), αναπαράσταση δε μιμική λάμβανε χώρα κατά την τελετή των «Σ(τ)επτηρίων». Κατά αυτή, μετά τον φόνο του δράκοντα, παριστάνονταν η φυγή του Απόλλωνα εις την κοιλάδα των Τεμπών προς εξαγνισμό. Τον Απόλλωνα υποκρίνονταν ευγενής νέος ακολουθούμενος από συνηλικιωτών του και ομίλου αγίων γυναικών. Αυτοί αφού έθεταν πυρ σε ξύλινο παράπηγμα, απομακρύνονταν δρομέως χωρίς να στρίψουν το κεφάλι προς τα πίσω. Κατόπιν εμφανίζονταν ο Απόλλωνας πορευόμενος προς τα Τέμπη και εξαγνίζονταν και τέλος παριστάνονταν ή επάνοδος του θεού με ακολουθία δαφνηφόρων εις ένδειξη του καθαρμού. Κατά τον ύμνο ο Απόλλων έδιδε τους χρησμούς του δια των κλάδων δάφνης, ήτις απέβη κατόπιν σύμβολο του θεού. Παραδίδεται όμως ότι μία δάφνη βρίσκονταν πλησίον του Ιερού της Γης προ του Απόλλωνα, και τούτο είναι επίσης χαρακτηριστικό όσον αφορά τον μύθο της νύμφης Δάφνης, της καταδιωκόμενης από τον Απόλλωνας που επικαλούνταν προς σωτηρία της την μητέρα της Γη.

Σπουδαιότερον ενδιαφέρον παρέχουν αϊ παραδόσεις περί της καταγωγής της λατρείας του Απόλλωνα. Ο θεός φέρεται να ήλθε από την ξηρά εκ του Ολύμπου δια της Θεσσαλίας και της Βοιωτίας. Η μορφή αυτή της παραδόσεως πρέπει να θεωρηθεί καθαρά ελληνικής προελεύσεως των μετά τον Όμηρο χρόνων και ίσως υπόκειται εις αυτήν η ανάμνηση της καθόδου των Δωριέων, ως οδηγός των οποίων υμνείται ο Απόλλωνας και υπό του Πίνδαρου. Ως προς αυτό άξιο παρατηρήσεως είναι ότι στην Αρκαδία (το μόνο μέρος όπου δεν φέρεται να περιπλανήθηκε ο Απόλλωνας) δεν υπήρχε σχεδόν Ιερόν του, αντιθέτως προς τα άλλα μέρη, τα υπό των Δωριέων κατακτημένα. Μεταγενέστερη είναι η ποιητική παράδοση, κατά την οποία ο θεός ήλθε από τους υπερβορείους, την χώρα της ευλάβειας και της αγιότητας. Αντιθέτως όμως ο Απόλλωνας σχετίζεται και με την Κρήτη, οδηγώντας με την μορφή δελφινιού πλοίο από την Κνωσό, κατά μήκος της Δ. πλευράς της Πελοποννήσου, προς την δελφική παραλία, όπου και προσκάλεσε τους Κρήτες να γίνουν Ιερείς του, αφού απεκαλύφθη σε αυτούς. Εκείνοι τον ακολούθησαν χορεύοντας και ψάλλοντας παιάνα. Η λατρεία του Απόλλωνος ως Πυθίου σε μερικά μέρη της Κρήτης, π.χ. την Γόρτυνα, είναι βεβαίως νεωτέρα, ερχόμενη δια των Δωριέων. Αλλά στην Κνωσό λατρεύονταν ως Απόλλων Δελφίνιος μαζί με την θεά των δελφίνων Λικτύνη, δελφίνια δε απεικονίζονταν επί των δελφικών νομισμάτων ήδη από τής αρχαϊκής εποχής. Η Ιδέα του θεού των δελφινιών, ασφαλώς μη δελφική, φαίνεται κρητική και πραγματικά αυτός ο εκ Κρήτης θεός Δελφίνος και όχι ο Απόλλωνας ερχόμενος ταυτίσθηκε με τον δελφικό θεό, προσαφθείς ως επίθετο στον Απόλλωνα. Το όνομα άλλωστε των Δελφών εκ ρίζας δελφ = κοίλον, μόνον κατά παρετυμολογία μπορεί να σχετισθεί με τον δελφίνα Άλλωστε μέρος της δελφικής παραδόσεως παρουσιάζει μεγάλη επίδραση της Κρήτης. Είναι γνωστό ότι η πρώτη ίδρυση του μαντείου οφείλεται κατά την παράδοση, στην ανακάλυψη χάσματος γης, εκ του οποίου αναδίδονταν αναθυμιάσεις οι οποίες αποτελούσαν την εμπνευστική δύναμη προς χρησμοδότηση. Κατά τον Πλούταρχο αυτό κατά πρώτο ανακάλυψαν οι αίγες του βοσκού Κουρήτα (Κρήτες Ιερείς = Κουρήτες). Πριν χρησμοδοτήσει η Πυθία, έριχναν ψυχρό νερό στο κεφάλι μιας γίδας και εάν το ζώο έτρεμε σύγκορμο, τότε δίδονταν χρησμοί, αλλιώς ή Πυθία δεν υπέβαλλε ερωτήσεις προς τον θεό (Διοδ. XVI, 26). Παρόμοια συνήθεια υπάρχει σε πολλούς πρωτόγονους λαούς (Frazer, PAusanias V, 237) αλλά φυσικό είναι να συνδεθεί αυτό με την κρητική λατρεία (Αμάλθεια). Η Κρητική Έλυρος έστησε στους Δελφούς χάλκινη αίγα σε ανάμνηση της παραμονής του Απόλλωνα με τον Κρητικό εξαγνιστή Καρμάνορα, μετά τον φόνο του δράκοντα. Πιθανώς κρητικής προελεύσεως είναι το παλαιότερο δελφικό ημερολόγιο, στηριζόμενο σε σεληνιακό έτος, το οποίο ελάμβανε μήνα καθ' έκαστο 3^ο, 5^ο και 8^ο έτος. Ο εμβόλιμος αυτός μήνας ήταν ιδιαιτέρως Ιερός και παλαιότατα κατ' αυτόν τελούνταν τα Πύθια, τα όποια αργότερα, κατά το 582 π. Χ., παρουσιάσθηκε ανάγκη να προσαρμοστούν αλλιώς χρονολογικά, αλλά το παλαιό ημερολόγιο εξακολουθούσε να ισχύει για τα Σεπτήρια και άλλες τελετές που συνέπιπταν με την συμπλήρωση του 8ου έτους. Ο κύκλος αυτός των εννεαετηρίδων φαίνεται κρητικής προελεύσεως, διότι και ο Όμηρος (Οδυσ. Σ. 178) χαρακτηρίζει τον Μίνωα ως άρχοντα εννεαετών περιόδων. Η Κρήτη ίσως πλούτισε και την θρησκευτική μουσική των Δελφών, αν αναλογισθούμε, ότι ο εκ Κρήτης Χρυσόθεμις παραδίδεται ως πρώτος πουν νίκησε μουσικό αγώνα εκεί (Παύσ. Χ, 7, 2). Τέλος οι ανασκαφές απέδειξαν την σχέση Δελφών και Κρήτης σε προομηρική εποχή, διότι κρητικό ρητό, όμοιο προς άλλο που βρέθηκε στην Κνωσό, βρέθηκε υπ’ αυτό ακριβώς το άδυτο του ναού του Απόλλωνα.

Δια να συμπληρωθεί η έκθεση της διαδοχής και των σχέσεων των δελφικών θεών, πρέπει να αναφέρουμε την χαρακτηριστική παράδοση, κατά την οποία, αυτός ο κυρίως Δωρικός ήρωας, ο Ηρακλής, δυσαρεστημένος κατά της Πυθίας, διότι του αρνούνταν χρησμό, άρπαξε τον τρίποδα του μαντείου, απειλώντας την ίδρυση δικού του μαντικού ιερού. Η ρήξη μεταξύ Ηρακλέους και Απόλλωνας αποσοβήθηκε μόνο με επέμβαση άλλων θεών, αφού πείσθηκε ο Ηρακλής ν' αποχώρησει. Το επεισόδιο όμως βρήκε πλούσια απήχηση στην ποίηση και την τέχνη. Επίσης σε συμβιβασμό κατέληξε και ή διαμάχη μεταξύ Απόλλωνα και Διονύσου. Ο Διόνυσος έφτασε στους Δελφούς, όπως και γενικά στην Ελλάδα, μετά τον Απόλλωνα, αλλά ή νέα λατρεία του θεού, η οποία ήταν και το πνεύμα των αρχαίων ήταν ακριβώς ο αντίποδας της Απολλωνικής, επέρχονταν τόσο σφοδρά, ώστε εις αυτό το κέντρο του Απόλλωνος μόλις Ισορροπήθηκαν οι δύο λατρείες και ο Διόνυσος παρακάθισε συγκυρίαρχος σχεδόν. Πιστεύονταν εκεί ότι ο Διόνυσος βασίλευε στους Δελφούς κατά τους τρεις χειμερινούς μήνας, όταν ο Απόλλωνας αποχωρούσε στους Υπερβορείους. Τότε έπαυαν οι παιάνες του απελθόντος θεού, δια ν' αντηχήσουν οι διονυσιακοί διθύραμβοι. Τελούνταν δε προς τιμήν του Διονύσου διάφορες εορτές, η καλούμενη «Χάριλα», κατά την οποία πρωταγωνιστούσε ή εκ των Θοιάδων Αρχηίς, καθώς και μυστική εορτή «Ηρωίς» εννεατηρική, όπως και η πρώτη, κατά την οποία γίνονταν υπαινιγμοί στην αναγωγή εκ του Άδη της μητέρας του Διονύσου Σεμέλης. Κατά τα «Δαδαφόρια» τέλος οι Θυιάδες σε παννυχίδα αναζητούσαν επί του Παρνασού τον Διόνυσο παιδί Λικνίτη, όπου και είχε Ιερόν άντρο, ενώ οι πέντε όσιοι τελούσαν μυστική θυσία στο Ιερό του Απόλλωνα

ΤΟ ΜΑΝΤΕΙΟ

Το αρχαιότατο μαντείο, το όποιο, ως ειπώθηκε, ήταν χάσμα γης από όπου εξερχόμενοι ατμοί (ή μάλλον ρεύμα αέρα) έδιδαν την μαντική δύναμη, ανήκε στην Γη και φυλάσσονταν από το τέκνο της, τον δράκοντα Πύθωνα, τον όποιον φόνευσε ο Απόλλωνας αποκληθείς Πύθιος ή Πυθοκτόνος Μαντεύονταν δε δια γυναικός που λέγονταν κατόπιν Πυθία, ως πρώτη όμως να έχει πει χρησμούς φέρεται η Σίβυλλα και μετά αυτή ή Ηροφίλη, που επονομάστηκε επίσης Σίβυλλα. Παλιότερα δίδονταν οι χρησμοί από κάποιο βράχο που ονομάζονταν «Βράχος της Σιβύλλης» κειμένου κατά το Ιερό της Γης. Κατόπιν όμως, κατά την παράδοση, το μαντικό χάσμα περιελήφθη εντός του αδύτου του ναού του Απόλλωνα και στήθηκε επί αυτού ιερός τρίποδας φέροντας λέβητα, επί του οποίου καθήμενη η Πυθία μασούσε φύλλα δάφνης και εμπνεόμενη εκ των αναθυμιάσεων χρησμοδοτούσε. Οι ερωτώντες το μαντείο λέγονταν θεοτρόποι και έκαναν προηγουμένως στην Κασταλία πηγή καθαρμούς, προσφέροντας και ανάλογον προς τις δυνάμεις τους θυσία Φυσίαν, η δε σειρά της λήψης χρησμού κανονίζονταν δια κλήρο, εξαιρουμένων των εχόντων την τιμήν της προμαντείας. Οι γυναίκες δεν εισέρχονταν στο άδυτο, αλλά ρωτούσαν δια μέσω ανδρών. Αρχικά η Πυθία ήταν νέα, άψογου βίου και δεν έπρεπε, για το ασκανδάλιστο των δύσπιστων, να έχει τεχνικές γνώσεις. Αργότερα όμως κρίθηκε ασφαλέστερο να είναι υπερντηκονταετής γυνή, η οποία όμως καθήμενη επί του τρίποδος έπρεπε να είναι στολισμένη ως νέα. Κατά την ακμή του ιερού και του μαντείου δεν επαρκούσε μία Ιέρεια και προσετέθη και δευτέρα, ίσως και τρίτη βοηθητική, όπως επίσης προστέθηκαν και άλλες ημέρες προ χρηστηριασμό αντί της αρχικής γενέθλιας του Απόλλωνα, εβδόμης του Βυσίου (Φεβρουάριου) μήνα. Οι ιερείς του Απόλλωνα ήσαν ισόβιοι, ονομάζονταν και προφήτες, νεώτερος δε θεσμός ήταν ο των πέντε οσίων. Κατώτερα καθήκοντα είχε ο νεωκόρος. Οι χρησμοί της Πυθίας ήσαν άτεχνα ψελλίσματα, διότι, αντίθετα, προς την οιωνοσκοπία ή την εξέταση των σπλάχνων, οι οποίες καλλιεργούνταν επί γενεές από ειδικά πρόσωπα, η μαντική δύναμη της Πυθίας ήταν αφελής ενθουσιασμός ώστε το αποτέλεσμα οφείλονταν μάλλον σε θεία αποκάλυψη, κάτι παραπλήσιο της μαντικής μανίας της Κασσάνδρας, παρά στην γνώση και την εξάσκηση. Τα άτεχνα όμως επιφωνήματα της Πυθίας συντάσσονταν σε αρχαιοπρεπείς εξάμετρους από τους πολύπειρους Ιερείς, και μόνον από της ελληνιστικής εποχής οι χρησμοί δίδονταν πεζά, διότι φαίνεται ότι και τότε ήσαν αρκετοί οι άπιστοι, όπως ο Λουκιανός-βραδύτερα, οι οποίοι ήσαν πρόθυμοι να περιγελάσουν τα μετρικά σφάλματα της Πυθίας, τόσον ολίγο αρμονιζόμενα προς την θεία καταγωγή της εμπνεύσεως της.

Κατ’ αρχάς οι στο μαντείο προσερχόμενοι περίοικοι προέβαλλαν αφελείς ερωτήσεις του κύκλου των ατομικών ενδιαφερόντων αυτών, περί του γάμου των ή του αγρού τους, αλλά ήδη μετά τον πρώτον Ιερό πόλεμο η φήμη του ιερού απλώνεται και το μαντείο είχε ν’ ασχοληθεί με σοβαρότερα ζητήματα. Το μαντείο είχε εξασφαλίσει ήδη την διεθνή του θέση. Ο Απόλλωνας, θεωρούμενος αρχηγέτης των αποικιών, υπεδείκνυε τον τόπον του αποικισμού. Ασιάτες βασιλείς και μεγιστάνες προσέτρεχαν προς αυτόν και γέμιζαν τους Δελφούς με αφιερώματα. Οι προφήτες έπρεπε να γνωρίζουν καλώς την πολιτική του καιρού τους και είχαν ανάγκη πολλών γνωριμιών, προσώπων και πραγμάτων. Τα σπουδαιότερα γεγονότα καταγράφονταν και τα χρονικά αυτά των Δελφών μεταχειρίσθηκε και ο Ηρόδοτος. Βεβαίως οι προφητείες δεν γίνονταν ν' αποβαίνουν πάντοτε αληθείς, αλλ’ από σκοπού δίδονταν σκοτεινοί, ώστε να επιδέχονται περισσότερες ερμηνείες και να σώζεται έτσι το γόητρο του ιερού. Είναι γνωστή η δικαιολογία των ιερέων μετά την πανωλεθρία του Κροίσου, ότι ο χρησμός, ότι θα καταστρέψει μεγάλη δύναμη διαβαίνοντας τον Άλυ, αναφέρονταν στην δική του δύναμη και όχι του αντιπάλου. Αλλά ο Κροίσος ήταν εκ των μεγαλυτέρων δωρητών του δελφικού ιερού και η περιπέτεια του ανησύχησε πολλούς πιστούς του μαντείου, ώστε να χρειασθεί να τεθεί καταλλήλως σ κυκλοφορία ο θρύλος, ότι ο Απόλλωνας τον ανάπαυσε στην χωράν των Υπερβορείων. Επίσης κίνδυνο διέτρεξε ο προς το μαντείο σεβασμός ως εκ της αμφιβόλου στάσεως του κατά τα Μηδικά. Αλλ’ εν τούτοις ο σεβασμός των μαζών αύξανε και το μάλλον χαρακτηριστικό είναι, ότι και ανώτεροι διανοούμενοι, ποιητές και σοφοί το σέβονταν και βρίσκονταν σε στενές σχέσεις με αυτό. Εξαιρετικές τιμές απολάμβανε στους Δελφούς ο Πίνδαρος, του οποίου και θρόνος δείχνονταν εντός του ναού, εξ’ άλλου κι αυτός, όπως και ο Αισχύλος και ο Σοφοκλής, δεν κουράζονται να υμνούν την σοφία του θεού. Ο Σωκράτης στην πλατωνική «Απολογία» λέγει, ότι η αποστολή του επιβεβαιώθηκε από τον Απόλλωνα. Συν το χρόνο είναι φανερό, ότι το μαντείο εξασκούσε την επιρροή του όχι μόνον επί του θρησκευτικού αλλά και επί του ηθικού πεδίου. Οι Δελφοί ήσαν αυτοί που διακήρυξαν ότι και ο φόνος δούλου ενοχοποιεί τον δράστη και επιβάλλει εξαγνισμό. Δια τα διεθνή δε έθιμα σημαντική είναι ή εκεχειρία, η οποία κηρύσσονταν κατά τις εορτές. Έτσι οι Δελφοί απέβησαν είδος διαρκούς διαιτητικού δικαστηρίου για έριδες μεταξύ πολιτειών και εκεί κατατήθονταν οι σχετικές επιγραφές με τον κανονισμό των συνόρων μεταξύ των πόλεων. Αλλά το μαντείο δεν ήταν πάντοτε αμερόληπτο και εξασκούσε πλαγίως μία πολιτική δικών του συμφερόντων. Καθ' όλον τον Πελοποννησιακό πόλεμο ήταν αντίθετο με τους Αθηναίους, διότι δεν το είχαν υποστηρίξει εναντίον των Φωκίων. Γεγονός όμως είναι ότι στους Δελφούς ετέθησαν οι βάσεις υψηλότερης θρησκευτικής συνειδήσεως και ότι ο Απόλλωνας λατρεύτηκε ως Καθάρσιος και όχι μόνον ως εξαγνίζων με νερό, αλλ’ ως εξυψώνων σε περιωπή την καθαρά ψυχική διάθεση. Η δελφική αρχή «γνῶθι σαὑτόν», η οποία στην αρχή ήταν προορισμένη να θυμίζει μόνον την αδυναμία των ανθρώπων προ των θεών, λαμβάνει νέο βάθος ως παρακίνηση προς ηθική αυτοεξέταση και δια του Σωκράτη γίνεται σπουδαίο στοιχείο της Ελληνικής σκέψεως.

ΤΑ ΠΥΘΙΑ

Καθ’ έκαστο έτος η επάνοδος του Απόλλωνα στους Δελφούς εορτάζονταν με τελετή της ανοίξεως, τη «Θεοφάνεια», από την ημερομηνία της οποίας καθορίζονταν ολόκληρο το δελφικό έτος. Τον ακόλουθο μήνα εορτάζονταν τα «Θεοξένια» και ακολουθούσε η εποχή της τελέσεως των «Πυθίων», η οποία ήταν η μεγαλύτερη δελφική εορτή. Το έτος της τελέσεως συνέπιπτε προς το 3^ο έτος των Ολυμπιάδων και παλαιότερα του Δ’ αιώνα γίνονταν κατά τον Βουκάτιο μήνα, όπως και κατά τον Β’ αιώνα, αλλά κατά τον Δ’ κατά το Ηραίον,, τον τέταρτο μήνα του Δελφικού έτους. Μετά τον πρώτο ιερό πόλεμο (582 π.Χ.) αποφασίστηκε να τελούνται μετά κάθε τετραετία (πεντετηρικοί, πυθική πεντετηρίς) υπό την διεύθυνση των αμφικτιόνων, οι οποίοι ήσαν οι αγωνοθέτες. Τελέσθηκαν τότε μεγαλοπρεπώς τα Πύθια, δοθέντων ως άθλων πολεμικών λαφύρων και έγινε η εορτή πολυήμερη και οι αγώνες στεφανίτες, δίνοντας στους πυθιονίκες κλάδους φοίνικα ή στεφάνη δάφνης των Τεμπών. Τα Πύθια ήσαν εορτή θρησκευτική και αγωνιστική συγχρόνως, της οποίας το τυπικό δεν είναι γνωστό καλά. Προηγούνταν οι θρησκευτικές πράξεις, αρχίζοντας κατά την 6ην Βουκάτιου με θυσία των τριττύων. Το απόγευμα τελούνταν η μίμηση του φόνου του δράκοντα, η οποία αργότερα έλαβε τη μορφή των «Στίπτηρίων» (από το 342 π. Χ.). Ακολουθούσε την επομένη μεγάλη πομπή των Ιερέων και των θεωρών και των αγωνιστών μαζί με τα θύματα που προορίζονταν για την επί του βωμού του Απόλλωνα εκατόμβη. Το απόγευμα γίνονταν πανηγυρική εστίασης. Την 9ην Βουκατίου άρχιζαν οι αγώνες, οι μουσικοί πρώτα οι κυρίως απολλωνικοί και παλαιότεροι, οι οποίοι από του κιθαρικού ύμνου εξελίχθηκαν σε παράσταση τραγωδιών στο θέατρο, ακολουθούσαν οι γυμνικοί αγώνες και οι Ιππικοί οι οποίοι γίνονταν επί αναπεπταμένου πεδίου, του Ιπποδρόμου, ο οποίος βρίσκονταν υπό την Κρίσαν. Τα γυμνικά αγωνίσματα ήταν: δόλιχος, στάδιον, δίαυλος, ίππιος, πένταθλον, πάλη, πυγμή, παγκράτιο, οπλίτης δρόμος, τα δε Ιππικά: δρόμος κελήτων και πώλων, αρμάτων και ξυνωρίδων. Κατά την έναρξη των Πυθίων κηρύσσονταν η εκεχειρία, η οποία διαρκούσε για τρίμηνο περίπου και άρχιζε από τις οδούς που οδηγούσαν στους Δελφούς. Ο κόσμος κατά τα Πύθια συνέρεε πανταχόθεν, δεν έλειπαν δε και οι βάρβαροι και πολλές θυσίες γίνονταν και ανατίθονταν αναθήματα. Εκτός του συρρέοντος λαού προσέρχονταν και διάφοροι επίσημοι αντιπροσωπίες των πόλεων, μεταξύ των οποίων διακρίνονταν η αθηναϊκή «Πυθαίς θεωρία». Την διεύθυνση και την εποπτεία της τάξεως είχαν ο επιμελητής και οι μαστιγοφόροι. Τα ονόματα των πυθιονικών αναγράφονταν σε πίνακες και οι ίδιοι είχαν το δικαίωμα να στήσουν τον ανδριάντα τους στον ναό.

Άρτεμις και Απόλλωνας βάλλουν κατά του Πύθωνα. Παράσταση από Ετρουσκικό καθρέπτη. (Πηγή: Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος Κ, σελίδα 882)

ΠΥΘΩΝ

Τερατώδης όφις ή δράκοντας, τέκνο της Γης, που γεννήθηκε από τα εναπομείναντα νερά του κατακλυσμού του Δευκαλίωνα. Είχε 100 πυρίπνους κεφαλές και ζούσε μέσα σε σπήλαιο του όρους Παρνασσού, φυλάγοντας το αρχαίο μαντείο της Θέμιδας. Κατά μια παράδοση εξαολύθηκε από την ζηλότυπο Ήρα και καταδίωξε την Λυτώ μέχρι το νησί της Ορτυγίας, που από τότε ονομάστηκε Δήλος, την οποία ο Ζευς και ο Ποσειδώνας παρείχαν άσυλο στην έγκυο φυγάδα. Ο δράκοντας τότε επανήλθε στον Παρνασσό, αλλά ο υιός της Λητού, Απόλλωνας, τέσσερις ημέρες μόλις μετά την γέννησή του, τον προσέβαλε και τον σκότωσε, ονομαζόμενος πλέον ως Πύθιος και παρέλαβε το μαντείο και όρισε και αγώνες να τελούνται σε ανάμνηση της νίκης του. Κατά την ανά κάθε έτος τελούμενη στους Δελφούς εορτή των Σηπτηρίων, συμβολικό δράμα θύμιζε την νίκη του θεού. Κατά μερικούς συγγραφείς από τον Πύθωνα γεννήθηκαν η Γοργώ, ο Γηρυόνης, ο Κέρβερος, η Λερναία Ύδρα, η Σφίγγα, ο γύπας που έτρωγε το ήπαρ του Προμηθέα και τέλος όλα τα τέρατα της Ελληνικής μυθολογίας.

Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος Κ, σελίδα 881 - 882

Η ΠΥΘΙΑ

Στην εικονογράφηση βλέπουμε μια Πυθία την ώρα που χρησμοδοτεί, καθισμένη στον μαντικό τρίποδα μέσα στο χαμηλοτάβανο υπόγειο άντρο που υπήρχε στο ναό του Απόλλωνα. Στο ένα χέρι κρατά κλώνο δάφνης από το ιερό δένδρο του Απόλλωνα και στο άλλο μια κούπα με νερό της Κασσοτίδος πηγής. Οι αναθυμιάσεις που προέρχονταν από το υπέδαφος ήταν, σύμφωνα με τους επιστήμονες, αιθυλένιο. (Πηγή: Περιοδικό Myst, τεύχος 2, άρθρο «Αναζητώντας το μυστικό της Πυθίας», Γεωργία Μεταξά, σελίδα 38)

Καλούνταν έτσι η ιέρεια του Απόλλωνα στους Δελφούς, η οποία έδινε τους χρησμούς του προς αυτούς που συμβουλεύονταν το μαντείο του για μελλοντικές υποθέσεις. Ονομάζονταν αυτή έτσι, κατά την παράδοση, από τον δράκοντα Πύθωνα,με το δέρμα του οποίου είχε περιβάλει τον προφητικό τρίποδα ο Απόλλωνας, όταν φόνευσε αυτόν (κατά τον Στράβωνα η λέξη αυτή γίνεται από το πρόθεμα «πυθ» του πυνθάνεσθαι). Ο τρίποδας ήταν τοποθετημένος μέσα στο άδυτο του ιερού, πάνω από ένα χάσμα, από το οποίο ανέρχονταν αναθυμιάσεις «πνεῦμα ἐνθουσιαστικόν» κατά τον Στράβωνα (C. 419), υπό την επίδραση των οποίων διατελούσε η καθήμενη επί του τρίποδα Πυθία και έδινε τις αποκρίσεις του θεού σε εκείνους που την ερωτούσαν. Κατ’ αρχάς ως Πυθάι εκλέγονταν νεαρή γυναίκα από πτωχή οικογένεια, διότι έπρεπε να αγνοεί τα κοσμικά πράγματα, έπρεπε δε να είναι ωραία, σεμνή και αγνή και όφειλε να απέχει, κατά τον Πλούταρχο, από κάθε γυναικεία πολυτέλεια. Από όταν μια Πυθία όμως, που ήταν πάρα πολύ όμορφη, απήχθηκε από έναν νεαρό Θεσσαλό, αποφασίστηκε με νόμο η Πυθία να εκλέγεται ανάμεσα από εκείνες των Δελφών που είχαν 50 έτη ηλικία. Στην αρχή η Πυθία ήταν μόνο μία (πρώτη υπήρξε η Φημονόη), από όταν όμως το κύρος του μαντείου των Δελφών όχι μόνο κατέστη πανελλήνιο, αλλά υπερέβη και τα όρια του αρχαίου Ελληνικού κόσμου, δεν επαρκούσε μια Πυθία για το πλήθος των προσερχομένων να συμβουλευτούν τον θεό και διορίστηκε και δεύτερη. Αργότερα όταν αυξήθηκε και άλλο το πλήθος των εισερχομένων, διορίσθηκε και τρίτη αναπληρωματική.

Η Πυθία χρησμοδοτούσε μόνο στις αρχές του έαρ και έπρεπε πριν ανεβεί προς χρησμοδότηση στον τρίποδα να προπαρασκευασθεί δεόντως με διάφορους εξαγνισμούς. Μασούσε φύλλα δάφνης (προφητικό δένδρο, ως ιερό δένδρο του Απόλλωνα) και έπινε πολύ κρύο νερό της Κασσοτίδας πηγής και ανέβαινε στον τρίποδα αγόμενη από τους ιερείς του ιερού στο άδυτο, μετά την δια σεισμών εξαγγελλόμενη παρουσία του Απόλλωνα στο ιερό του. Η επί της Πυθίας επίδρασης των αναθυμιάσεων (άγνωστο παραμένει αν ήσαν τεχνικές ή φυσικές) εκδηλώνονταν με την ανόρθωση των τριχών της κεφαλής της, τους εξερχόμενους αφρούς από το στόμα της, το ρίγος του σώματός της και την άγρια λάμψη του βλέμματός της. Μετά από αυτά εξέβαλλε κραυγές και ωρυγμούς, οι οποίοι ενέπνεαν ιερά φρίκη στους παριστάμενους και άναρθρους λόγους, τους οποίος ερμήνευαν και επιμελώς συνέθεταν σε στίχους (εξάμετρους παλαιότερα, ιαμβικούς αργότερα) οι παριστάμενοι ιερείς και οι προσκολλημένοι στο ιερό ποιητές. Από αυτό γεννάται η υπόνοια ότι οι προφητείες (χρησμοί) της Πυθίας (επί της οποίας με αυστηρότατους νόμους απαγορεύονταν η άσκηση οποιαδήποτε ηθικής πίεσης) κανονίζονταν από τους ιερείς και παρασκευάζονταν νωρίτερα από το συμβούλιο των Δελφών. Οι χρησμοί ήσαν συνήθως, διφορούμενης έννοιας, και σε αυτό κυρίως οφείλεται η διατήρηση του κύρους τους, όπως εκείνος που δόθηκε στον βασιλιά Κροίσο (Ηροδ. Ι. 75) ο οποίος δεν καθόριζε αν η διάβαση του ποταμού Άλυου από την στρατιά του Κύρου θα σε αυτή ή στην εχθρική (του Κύρου) επιβλαβής.

Καψάλης Γερ. Δ, Πρόεδρος του Εκπαιδευτικού συμβουλίου της Μέσης Εκπαίδευσης, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Τόμος Κ, Σελίδα 880

Η ΠΥΘΙΑ ΧΡΗΣΜΟΔΟΤΟΥΣΕ ΥΠΟ ΤΗΝ ΕΠΗΡΕΙΑ ΤΟΞΙΚΩΝ ΑΕΡΙΩΝ

(Περισσότερα για τον παγανισμό και τα ναρκωτικά εδώ)

Πριν από 2.000 χρόνια περίπου, ο συγγραφέας και φιλόσοφος Πλούταρχος ανέφερε ότι η Πυθία καθόταν τυλιγμένη σε γλυκερές αναθυμιάσεις που έβγαιναν μέσα από το έδαφος.

Η Πυθία χρησμοδοτούσε υπό την επήρεια τοξικών αερίων

Για πολλούς αιώνες, προσκυνητές από όλο τον αρχαίο κόσμο έρχονταν στο Μαντείο των Δελφών, για να συμβουλευτούν το θεό Απόλλωνα για όλα τα μεγάλα θέματα της ζωής. Ο θεός μιλούσε μέσω της Πυθίας, η οποία σε κατάσταση έκστασης έδινε χρησμούς για ζητήματα όπως, π.χ., η έκβαση ενός πολέμου. Νεότερες έρευνες αποκαλύπτουν ότι η Πυθία χρησμοδοτούσε υπό την επήρεια φυσικών ναρκωτικών αερίων.

«Πότε είναι η καλύτερη στιγμή για τη συγκομιδή των δημητριακών;» «Έφτασε η ώρα για πόλεμο;» «Θα αποκτήσω κληρονόμους; Και πόσα παιδιά θα κάνω;»

Το Μαντείο των Δελφών απαντούσε σε όλα τα ερωτήματα της ζωής, και κανένας δεν τολμούσε να πάρει κάποια καθοριστική απόφαση, χωρίς πρώτα να συμβουλευτεί τη σεβαστή ιέρεια, που ήταν το φερέφωνο του θεού Απόλλωνα. Παρ’ ότι οι απαντήσεις του μαντείου ήταν κατά κανόνα διφορούμενες και ασαφείς -και έτσι επιδέχονταν πολλές διαφορετικές ερμηνείες- για αιώνες πολλοί άνθρωποι έπαιρναν το δρόμο προς το ιερό του Απόλλωνα στους Δελφούς, όπου βρισκόταν το Μαντείο, περίπου 200 χιλιόμετρα από την Αθήνα.

Σύμφωνα με το μύθο, ο θεός Απόλλωνας ίδρυσε το μαντείο του -γύρω στο 800 π.Χ.-, αφού απέσπασε το ιερό των Δελφών από τη θεά Γαία. Η μετάβαση δεν έγινε χωρίς μάχη: Ο Απόλλωνας χρειάστηκε πρώτα να εξοντώσει έναν τρομερό δράκοντα, τον Πύθωνα, που φρουρούσε τον τόπο. Όταν πια εδραιώθηκε το Μαντείο, απέκτησε πολύ σύντομα τεράστια πολιτική επιρροή. Κανένας στρατηγός δεν τολμούσε να εκστρατεύσει για πόλεμο πριν ζητήσει τη συμβουλή του Μαντείου, και καμία πόλη-κράτος δε θέσπιζε νέους νόμους χωρίς πρώτα να εξασφαλίσει την έγκριση του θεού Απόλλωνα. Οι Έλληνες άποικοι περνούσαν από τους Δελφούς για να πάρουν την ευλογία του θεού, προτού ξεκινήσουν για να ιδρύσουν αποικίες σε ξένους τόπους. Ακόμα και αξιωματούχοι και ιδιώτες από την Ασία και την Ευρώπη κατέφευγαν στο Μαντείο, ζητώντας χρησμούς για κάθε είδους ζητήματα, από κρατικά θέματα μέχρι την αγορά σπιτιού και την ερωτική ζωή.

Χωριατοπούλα η Πυθία

Μια εναλλασσόμενη σειρά από ιέρειες, που είχαν επιλεγεί μεταξύ των νέων, ανύπαντρων κοριτσιών της περιοχής και έπαιρναν το τελετουργικό όνομα «Πυθία», εκφωνούσαν την απάντηση του θεού. Κατά το μεγαλύτερο διάστημα, οι χρησμοί δίνονταν μία φορά το μήνα, και έναντι αμοιβής. Όσοι έρχονταν να συμβουλευτούν το θεό, πλήρωναν πρώτα λίγα ημερομίσθια και προσέφεραν μια κατάλληλη θυσία, π.χ. μια γίδα, και στη συνέχεια έπαιρναν την άδεια να υποβάλουν το ερώτημά τους στους ιερείς του Απόλλωνα, οι οποίοι το μετέφεραν στην Πυθία κατ’ ιδίαν.

Η Πυθία, πριν ξεκινήσει, έπινε νερό από την ιερή πηγή Κασσοτίδα, για να έρθει στη συνέχεια σε επαφή με τον Απόλλωνα με τη βοήθεια των φύλλων της δάφνης, του ιερού δέντρου του θεού. Μασούσε τα φύλλα ή τα έκαιγε σαν θυμίαμα, κι έπειτα αποσυρόταν σε έναν ιερό θάλαμο, όπου καθόταν στον τρίποδα και περίμενε τη φωνή του θεού. Τότε άρχιζε να μιλάει, πότε σε κατάσταση ήρεμης ύπνωσης, πότε εκστασιασμένη ή με φρενιασμένη μανία. Στο πλευρό της έστεκαν αρκετοί ιερείς, που ερμήνευαν τα ακατάληπτα λόγια της. Ο συμβουλευόμενος δεν παρευρισκόταν ποτέ στην ιεροτελεστία. Πάντοτε οι ιερείς του ανακοίνωναν την απάντηση αργότερα.

Πολλοί αρχαίοι συγγραφείς περιέγραψαν τη δραστηριότητα του Μαντείου, και υπάρχουν καταγεγραμμένοι περίπου 600 χρησμοί που διατυπώθηκαν απ’ αυτό. Ανάμεσα στους πιο γνωστούς χρησμούς της μυθολογίας, είναι αυτοί που αφορούν την προδιαγεγραμμένη τραγική μοίρα του Οιδίποδα. Παρ’ όλο που ο Οιδίποδας έκανε τα πάντα για να αποφύγει τη μοίρα του, κάθε προσπάθεια ήταν μάταιη: Τελικά, σκότωσε τον πατέρα του σε αυτοάμυνα και παντρεύτηκε τη μητέρα του, τη χήρα βασίλισσα της Θήβας.

Πολλά γνωστά ιστορικά πρόσωπα έχουν επισκεφτεί το Μαντείο. Για παράδειγμα, το 546 π.Χ., ο Κροίσος, ο πάμπλουτος βασιλιάς της Λυδίας, παραπλανήθηκε από το διφορούμενο χρησμό του Μαντείου, το οποίο είχε γεμίσει με τα πολύτιμα δώρα του. Ο Κροίσος ήθελε να μάθει αν θα έπρεπε να εκστρατεύσει εναντίον των Περσών, και πήρε η απάντηση ότι, αν διέσχιζε το συνοριακό ποταμό Άλυ, «θα κατέλυε ένα σπουδαίο βασίλειο». Ο Κροίσος, σίγουρος για τη νίκη, κήρυξε τον πόλεμο, ωστόσο σύντομα αποδείχτηκε ότι το βασίλειο που θα διαλυόταν με την κίνηση αυτή ήταν το δικό του.

Αναποτελεσματική η δάφνη

Παρ’ όλο που, κατά την αρχαιότητα, οι περισσότεροι Έλληνες ήταν πεπεισμένοι ότι ο παντογνώστης Απόλλωνας μιλούσε με θεϊκό τρόπο μέσω της Πυθίας, κυκλοφορούσε ήδη από τότε και μια άλλη, πιο ορθολογική εξήγηση για την έκσταση της ιέρειας: ότι την προκαλούσαν τα φύλλα δάφνης που μασούσε πριν από την ιεροτελεστία. Ωστόσο, η θεωρία αυτή έχει πλέον καταρριφθεί από αρκετούς ιστορικούς θρησκειολόγους, που δεν έφτασαν σε κανενός είδους μέθη μετά από κατανάλωση πολλών φύλλων.

Ο αρχαίος συγγραφέας και φιλόσοφος Πλούταρχος, ο οποίος υπήρξε μέλος του ιερατείου του ιερού του Απόλλωνα από το 95 μ.Χ., ήταν πεπεισμένος -παρά το ιερατικό του αξίωμα- ότι η έκσταση της Πυθίας οφειλόταν σε κάποιες σκοτεινές δυνάμεις. Ανέφερε ότι γλυκερές, αρωματικές αναθυμιάσεις έβγαιναν μέσα από ρωγμές στο δάπεδο του ιερού και πλημμύριζαν το άδυτο της Πυθίας. Κατά τη γνώμη του, αυτές οι αναθυμιάσεις ήταν που έδιναν στην ιέρεια τις προφητικές της ικανότητες. Ο Πλούταρχος υπέθετε ότι οι ατμοί αναδύονταν από υπόγειες πηγές, και ότι είχαν σχέση με της σεισμική δραστηριότητα στην περιοχή.

Από τα τέλη του 19ου αιώνα και μέχρι το 1950, πολλοί επιστήμονες μελέτησαν το χώρο του ιερού, προκειμένου να λύσουν το αίνιγμα των αναθυμιάσεων. Όλοι συμπέραναν ότι ήταν αδύνατον να απελευθερώνονται αέρια αυτού του είδους από το υπέδαφος. Ωστόσο, το 1981, ο Ολλανδοαμερικανός γεωλόγος Jelle Zeilinga de Boer ανακάλυψε τυχαία ένα ρήγμα στο φλοιό της γης, που περνούσε ακριβώς κάτω από το ναό του Απόλλωνα και το χώρο όπου χρησμοδοτούσε η Πυθία. Ο de Boer μελετούσε τη σεισμικότητα του τεκτονικού ρήγματος του Κορινθιακού κόλπου στην περιοχή των Δελφών κατ’ εντολή του ελληνικού κράτους, και σύντομα ξέχασε εντελώς αυτή την ανακάλυψή του. Απλά, θεώρησε δεδομένο ότι άλλοι, καλύτεροι γνώστες του αρχαιολογικού χώρου, είχαν ήδη υπόψη τους το ρήγμα.

Μετά από 14 ολόκληρα χρόνια, το 1995, πληροφορήθηκε ότι το ρήγμα της Κερνάς, όπως ονομάστηκε, είχε παραμείνει ως τότε εντελώς άγνωστο. Ο de Boer ενθουσιάστηκε. Αποφάσισε να διαλευκάνει το μυστήριο της έκστασης της Πυθίας, και κατά τα επόμενα τέσσερα χρόνια συγκέντρωσε μαζί με μια ομάδα ερευνητών πειστικά επιχειρήματα που επιβεβαίωναν την υπόθεση του Πλούταρχου. Πράγματι η Πυθία περιερχόταν σε έκσταση υπό την επήρεια αναθυμιάσεων. Γιατί οι νέες έρευνες αποκάλυψαν ότι το έδαφος κάτω από το ναό αποτελείται από ασβεστόλιθο πλούσιο σε ορυκτή πίσσα, που περιέχει φυσικό αέριο. Δύο κρυφές γραμμές ρηγμάτων -το ρήγμα της Κερνάς και το ρήγμα των Δελφών- διαπερνούν αυτά τα πισσασφαλτικά, ασβεστολιθικά στρώματα και τέμνονται ακριβώς κάτω από το ιερό του Απόλλωνα. Όταν υπάρχει σεισμική δραστηριότητα στην περιοχή, τα δύο ρήγματα συγκρούονται με τόση δύναμη, που τα υπόγεια αέρια απελευθερώνονται από τον ασβεστόλιθο.

Ακριβώς στο σημείο τομής των δύο ρηγμάτων, δηλαδή κάτω από το άδυτο της Πυθίας, ο ασβεστόλιθος είναι ιδιαίτερα πορώδης και διαπερατός, κι έτσι τόσο τα αέρια όσο και τα υπόγεια ύδατα μπορούν μέσα απ’ αυτόν να βγαίνουν στην επιφάνεια.

Οι χημικές αναλύσεις έδειξαν ότι τα ασβεστολιθικά στρώματα -καθώς επίσης και μια πηγή που υπάρχει ακόμη και σήμερα κοντά στο ναό- περιέχουν μεθάνιο και αιθάνιο. Και τα δύο αυτά αέρια έχουν ψυχοτρόπο δράση. Ωστόσο, το μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσίαζε το γεγονός ότι εντοπίστηκε και αιθυλένιο. Το αέριο αυτό έχει γλυκερή οσμή, επηρεάζει το κεντρικό νευρικό σύστημα και χρησιμοποιήθηκε ως αναισθητικό μέχρι τα μέσα του περασμένου αιώνα. Το αιθυλένιο, σε μικρές δόσεις, προξενεί μια αίσθηση ελεγχόμενης ευφορίας, ενώ η δράση του παύει μόλις σταματήσει η εισπνοή του. Όμως, όσο μεγαλύτερες ποσότητες εισπνέει κανείς, τόσο περισσότερο επηρεάζεται από αυτό, το οποίο σε μεγάλες δόσεις μπορεί να αποβεί και θανατηφόρο.

Οι αναθυμιάσεις σκότωσαν την Πυθία

Με άλλα λόγια, οι γεωλογικές συνθήκες στους Δελφούς ήταν ιδανικές για να προκαλέσουν έκσταση στην Πυθία -και σίγουρα και στους ιερείς που ερμήνευαν τις ρήσεις της. Η Πυθία έπινε πρώτα νερό από την πηγή, το οποίο κατά πάσα πιθανότητα περιείχε αιθυλένιο, και έπειτα κλεινόταν σε ένα θάλαμο, ακριβώς πάνω από μια ρωγμή του βράχου που ανέδιδε ναρκωτικά αέρια.

Κατά πάσα πιθανότητα οι δόσεις διέφεραν από φορά σε φορά και, τουλάχιστον σε μία περίπτωση, είναι γνωστό ότι τα πράγματα δεν πήγαν καλά. Ο Πλούταρχος περιγράφει ένα περιστατικό, κατά το οποίο η Πυθία δίστασε πολύ πριν πέσει σε έκσταση, επειδή είχε το προαίσθημα ότι κάτι κακό θα συνέβαινε. Κατά τη διάρκεια της μέθεξης, έδειχνε να την έχει καταλάβει ένα «ανόητο και κακό πνεύμα». Στο τέλος, έβγαλε μια φωνή και έσπευσε προς την έξοδο, αλλά σκόνταψε και έπεσε, και οι ιερείς τράπηκαν πανικόβλητοι σε φυγή. Όταν τελικά επέστρεψαν, η Πυθία είχε ξαναβρεί τις αισθήσεις της, αλλά μετά από λίγο πέθανε.

Η Πυθία μετέφερε τα μηνύματα του Απόλλωνα για ένα διάστημα περίπου 1.200 χρόνων. Όμως, το 392 μ.Χ., το Μαντείο σφράγισε οριστικά τις πύλες του, με διάταγμα του αυτοκράτορα Θεοδοσίου. Έτσι, η φωνή της Πυθίας σίγησε για πάντα.

Οι Δελφοί ήταν ο ομφαλός του κόσμου

Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, το ιερό των Δελφών στον Παρνασσό ήταν το κέντρο του κόσμου.

 Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο θεός Απόλλωνας χρειάστηκε να σκοτώσει ένα δράκοντα, τον Πύθωνα, προτού ιδρύσει στους Δελφούς το μαντείο του.

Η έκσταση της Πυθίας οφειλόταν σε υπόγεια αέρια

Τα τελευταία χρόνια οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι δύο γεωλογικά ρήγματα -ρωγμές του φλοιού της γης- τέμνονται ακριβώς κάτω από το ναό του Απόλλωνα, εκεί όπου καθόταν η Πυθία. Εξαιτίας της σεισμικής δραστηριότητας, τα ρήγματα συγκρούονταν, απελευθερώνοντας ναρκωτικά αέρια μέσα από τον πορώδη ασβεστόλιθο στο υπέδαφος. Η Πυθία χρησμοδοτούσε σε έναν υπόγειο θάλαμο του ναού. Οι αναλύσεις αποδεικνύουν την παρουσία αιθανίου, μεθανίου και αιθυλενίου.

Βιβλιογραφία

1.http://www.nature.com/nsu/010719/010719-10.html

2.http://www.washingtonpost.com/ac2/wp-dyn/A190...ge=printer

3. http://www.wesleyan.edu/wesmaps/course9798/fa...jellez.htm

4. http://www.oracleofdelphi.com

5. The New York Times, Science Times, 19/03/02

Πηγή:  http://www.scienceillustrated.gr

Όπως έδειξαν πρόσφατες γεωλογικές έρευνες, το μαντείο των Δελφών ήταν χτισμένο πάνω σε δύο τεκτονικά ρήγματα -των Δελφών και της Κέρνας. Ακριβώς στη συμβολή τους ήταν το άντρο ή άδυτο, ο υπόγειος θάλαμος όπου κατέβαινε η Πυθία για να χρησμοδοτήσει. Από μια σχισμή του εδάφους έβγαινε «πνεύμα ενθουσιαστικόν». Οι επιστήμονες υποθέτουν ότι οι αναθυμιάσεις από το υπέδαφος ήταν πιθανότατα αιθυλένιο, που φέρνει μια ελαφριά μέθη. Μέσα στο άδυτο υπήρχαν ο «ομφαλός» (μέση αριστερά) και μια κρήνη απ’ όπου έτρεχε το νερό της Κασσοτίδος, μιας πηγής λίγο ψηλότερα, στα ανατολικά του θεάτρου. (Πηγή: Περιοδικό Myst, τεύχος 2,  Γεωργία Μεταξά, άρθρο «Αναζητώντας το μυστικό της Πυθίας», σελ. 39)

ΤΑ ΔΕΛΦΙΚΑ ΠΑΡΑΓΓΕΛΜΑΤΑ

(η Ελληνική Προχριστιανική Ηθική)

Το Μαντείο των Δελφών έγινε διάσημο σ’ ολόκληρο τον γνωστό τότε κόσμο, όχι μόνο για τους χρησμούς και τις πλείστες πληροφορίες που έδινε, αλλά και για τον μεγάλο αριθμό παραγγελμάτων που είχαν χαρακτήρα συμβουλευτικό, κάτι σαν προτροπή προς τον ανθρώπινο νου για να πορεύεται στο βίο του με σκοπό την μελέτη των ηθικών προβλημάτων της καθημερινότητας.

Τα παραγγέλματα αυτά ήταν λιτά αποφθέγματα 2 έως 5 λέξεων, αλλά μεστά σοφίας και τα περισσότερα ανήκαν στους 7 σοφούς της αρχαιότητας :(Θαλής ο Μιλήσιος, Πιττακός ο Μυτιληναίος, Βίας ο Πριηνεύες, Σόλων ο Αθηναίος, Κλεόβουλος ο Ρόδιος, Περίανδρος ο Κορίνθιος, Χίλων ο Λακεδαιμόνιος) και ήσαν χαραγμένα στον πρόσθιο τοίχο του Πρόναου ή επί των παραστάδων της πύλης του μεγάλου ναού ή επί του υπέρθυρου ή επί των πολλών στηλών που είχαν τοποθετηθεί στις πλευρές του ναού περιμετρικά.

Ευθύμιος Φούντας, Περιοδικό Ιχώρ, τεύχος 17, άρθρο «Τα Δελφικά Παραγγέλματα, Η προχριστιανική Ελληνική Ηθική», σελίδα 44

Η ΠΥΘΙΑ & Ο ΕΡΩΤΙΣΜΟΣ ΑΠΟΛΛΩΝΑ -ΜΑΝΤΙΣΣΩΝ

Ο Απόλλωνας και οι μάντισσες («Άραι», Ι. Θ. Κακριδή)

Ο θεός υπόσχεται εκ των προτέρων να εκπληρώσει του ανθρώπου μια ευχή, έπειτα όμως είτε διότι η εκφρασθείσα επιθυμία είναι υπερβολική, απρεπής κ.τ.τ., είτε και δι’ άλλον λόγο, επειδή δεν μπορεί να αναιρέσει την υπόσχεσή του, εκτελεί μεν αυτήν, συγχρόνως όμως προσθέτει κάτι, το οποίον κατ΄ ουσία αναιρεί την δωρεάν.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο εξουδετερώνει και ο Απόλλων το χάρισμα της μαντικής, το οποίο παρέσχε εις την Κασσάνδρα (1). Εδώ δεν είναι υπερβολικό της επιθυμίας που θύμωσε τον θεό. Ο Απόλλωνας είχε δώσει το χάρισμα αυτό εις την Κασσάνδρα, υπό τον όρο να δεχθεί και την αγάπη του, επειδή όμως εκείνη ύστερα δεν τήρησε την υπόσχεσή της (2), ο θεός την καταράστηκε κανείς να μην δίδει πίστη στις μαντείες (3) της.

Η παράδοση αναφέρεται για πρώτη φορά στον Αισχύλο (4), η μνεία όμως της Κασσάνδρας ως μάντιδας είναι παλαιότερη, πάντως μεθομηρική (5) τα Κύπρια ήδη ανάφεραν ότι προέλεγε τα μέλλοντα, καθ’ ον χρόνο ο Πάρις απέπλεε από την Τροία (6). Ο Πίνδαρος ύστερα την ονόμασε «μάντιδα κόρην» (7)· βεβαίως θα γνώριζε την παράδοση, όπως την αναφέρει ο Αισχύλος, αλλά και αν του εδόθηκε κάποτε ευκαιρία -όπως επί παραδείγματι στον όγδοο Παιάνα, του οποίου μόνον ένα μέρος ανευρέθηκε- θ΄ απέφυγε να χρησιμοποιήσει μία ιστορία, η οποία διηγούνταν ότι εξαπατήθηκε ο Απόλλωνας, ο «κύριον πάντων τέλος καὶ πάσας καλεύθους», γνωρίζοντας ή θα ζήτησε να την μετασχηματίσει, όπως έκανε στον τρίτο και ένατο Πυθιόνικο, όπου η παράδοση παριστά τον Απόλλωνα να πληροφορείται από άλλους τα συμβάντα ή τα μέλλοντα.

Κατά τον Bethe (8) η παράδοση της μάντιδας Κασσάνδρας και της σχέσης της προς τον Απόλλωνα δημιουργήθηκε αργότερα, κατά τους χρόνους τους μεταξύ του ποιητή του Ω της Ιλιάδας ή και των Κυπρίων και του Αισχύλου. Στην περίληψη των Κυπρίων, που μας δίδει ο Πρόκλος, όπου αναφέρεται η Κασσάνδρα μαντεύουσα, δεν πρέπει να δώσουμε και πολλή πίστη, καθ’ όσον αμέσως προηγουμένως αναφέρεται προλέγων περί των μελλόντων ο Έλενος, ο οποίος είναι πολύ φυσικότερο να είναι ο μάντης δια τα Κύπρια. Κατά την γνώμη μου η ύπαρξης ομοιότυπου, η επανάληψη δηλαδή του θέματος της προφητείας, δεν μα δίδει το δικαίωμα να αμφισβητήσουμε την μαρτυρία του Πρόκλου, αφού εις την Οδύσσεα έχουμε ακριβώς το αυτό ομοιότυπο:εις τον Οδυσσέα δίδονται και από τον Τειρεσία και από την Κίρκη ύστερα μαντείες περί της επιστροφής του (9).

Ασχέτως όμως με το ζήτημα της ηλικίας της παραδόσεως πολύ σπουδαιότερο είναι το πρόβλημα του τρόπου κατά τον οποίο πλάσθηκε. Ο Bethe (10) νομίζει πιθανό, ότι η διήγηση περί της μάντιδος Κασσάνδρας προήλθε από παρεξήγηση ενός ομηρικού χωρίου (Ω 699), όπου η Κασσάνδρα βλέπει πρώτη τον πατέρα της να επιστρέφει με το πτώμα του Έκτορα. Εν τούτοις δεν βλέπω πως μπορούσε να γεννηθεί η παρεξήγηση αυτή. Μας είναι ανεξήγητο, γιατί στον Έλενο δημιουργήθηκε και μια μάντιδα γυναίκα (11)· το ότι εξέλεξαν προς τούτο την Κασσάνδρα, μπορεί να εξηγηθεί από το γεγονός, ότι είναι η μόνη από τον Όμηρο ονομαστή αναφερόμενη παρθένα κόρη του Πριάμου (12)

Μένει εξ άλλου να εξηγηθεί πως σχηματίσθηκαν τα άλλα στοιχεία της παράδοσης αυτής, η σχέση της ηρωίδας προς τον Απόλλωνα και η κατάρα που τον πιέζει.

Το πρόβλημα αυτό έθιξαν σε πάροδο τρεις φιλόσοφοι και ζήτησαν καθ’ όμοιο σχεδόν τρόπο να το λύσουν: Ο A. Dieterich (13) πραγματευόμενος την υπάρχουσα πίστη, κατά την οποία ο θνητός ενώνεται με τον θεό του κατά 3 τρόπους α) τρώγοντας αυτόν β) ενώνοντας σαρκικά το εαυτό του με εκείνον γ) θεωρώντας τον εαυτό του υιό του Θεού, παρατήρησε στο τέλος της εξετάσεως του δεύτερου τρόπου τα εξής: και η αρχαιότητα είχες τις Κασσάνδρες της και τις Σιβύλλες της, οι οποίες αγαπώνται από τον Απόλλωνα, γοητεύονται από αυτόν και βιαζόμενοι χρησμοδοτούν στις αγκαλιές του (14). Την γνώμη αυτή, η οποία κατ΄ αρχάς φαίνεται παράδοξη, αφού ως γνωστό η Κασσάνδρα δεν υπέκυψε ποτέ εις τον έρωτα του θεού, διασαφηνίζει η εξήγηση του E. Bethe, σε μι παλαιότερη μελέτη του (15).

Ο Bethe αναφέροντας κατ’ αρχάς χωρία, στα οποία διαφαίνεται η πίστη, ότι η μαντική δύναμη μεταβιβάζεται από τον θεό εις την θνητή δια συνευρέσεως, προσθέτει:  η γνώση αυτή καθιστά πιθανή την υπόθεση, ότι και η Κασσάνδρα αρχικά αποκτούσε την προφητική δύναμη από την ένωσή της με τον Απόλλωνα. Η γνωστή παράδοση, ότι αρνείται εις τον θεό, αφού έλαβε την μαντική, θα μετέβαλε με επίγνωση την ωμή αισθησιακή εκείνη αντίληψη, ίσως και υπό την εντύπωση της φήμης της παρθενικότητας των μάντεων…(16)

Ο E. Norden (17) τέλος μεταξύ των περιπτώσεων, τςι οποίες προσάγει για να δείξει, ότι ο μαντικός ενθουσιασμός μεταβιβάζεται δια του έρωτα του Απόλλωνα, αναφέρει και την Κασσάνδρα: η Κασσάνδρα, η «μάντις κόρα» (πινδ. Πυθ. 11, 33) μπορεί βέβαια να αρνηθεί την εύνοια του σαρκικού της έρωτα, αντ΄ αυτού όμως έρχεται το πνεύμα του θεού σε αυτήν (18).

Από τα χωρία τα οποία οι δύο τελευταίοι φιλόλογοι παρέχουν (19), φαίνεται ότι πράγματι στους αρχαίους κυριαρχούσε η πίστη στην μεταβίβαση της προφητικής δυνάμεως δι αυτού του τρόπου (20) «οὐδένα γὰρ ἐνθουσιασμὸν ἄνευ τῆς ἐρωτικῆς ἐπιπνοίας συμβαίνει γίνεσθαι»(21). Ότι και στην Κασσάνδρα παίζει ρόλο η πίστη αυτή είναι φανερό: στον Αισχύλο μόλις η προφήτιδα γνωστοποιεί στον Απόλλωνα οφείλει την μαντικής της ικανότητα, ερωτά ο χορός (στ. 1204): «μῶν καὶ θεός περ ἱμέρῳ πεπληγμένος;» Την γνώμη εν τούτοις του Norden ομολογώ ότι δεν κατόρθωσα να καταλάβω τελείως. Σε αντικατάσταση του έρωτα, τον οποίο η Κασσάνδρα αρνείται στον Απόλλωνα, την καθιστά ούτος μάντι; και πως εξηγείται η απιστία της προφήτιδας;Φαντάζομαι, ότι πρόκειται μάλλον περί ρητορικής εκφράσεως, παρά περί εξηγήσεως.

Σαφής είναι η γνώμη του Bethe, και αυτή όμως παρουσιάζει μία δυσκολία: προϋποθέτει κατ΄ανάγκη τέσσερα στάδια εξελίξεως της παραδόσεως από τον Όμηρο μέχρι τον Αισχύλο: α) Η Κασσάνδρα είναι απλώς κόρη του Πριάμου (Ομ. Ιλ.) β) η Κ. μαντεύει εις τις αγκαλιές του θεού γ) σε μεταγενέστερους χρόνους η ωμή αυτή παράσταση μεταβάλλεται: ερωτική σχέση και μαντεία γίνονται δύο τελείως διάφορα πράγματα· ο Απόλλων δίδει το δεύτερον σε αντάλλαγμα του πρώτου, το οποίο πρόκειται τρόπο τινά να δώσει η Κασσάνδρα· δ) Η Κ. αρνείται να παραδοθεί στον Απόλλωνα και ο θεός την καταράται να μη γίνεται πιστευτή (Αισχ. Αγ.). Ο Bethe δέχεται, ότιη παράδοσης εξελίχθηκε από το δεύτερο αμέσως, εις το τέταρτο στάδιο, ένα τέτοιο πήδημα όμως μου φαίνεται πολύ δύσκολο. Γι ανα αποφύγουμε λοιπόν την πολύπλοκη αυτή εξέλιξη, της οποίας οι δύο μεσαίες βαθμίδες είναι απλώς υποθετικές, δεν πρέπει να νομίζω να δεχτούμε, ότι υπήρξε ποτέ παράδοση, κατά την οποία η Κασσάνδρα μάντευε εξ αιτίας της ενώσεώς της με τον θεό. Απλούστατα ο θεός έπρεπε πάντοτε να βρίσκεται σε μια τρυφερή σχέση με τις προφήτιδές του -η πηγή της αντιλήψες αυτής φαίνεται αν είναι πράγματι η ανωτέρα εκτεθείσα πίστη- :άλλες επισκέπτεται στο ναό, από άλλες αποκτά παιδιά, άλλες τέλος τον γελούν, όπως και η Καινίς και Σινώπη γελούν θεούς. Γιατί όμως με την Κασσάνδρα συνδέθηκε το θέμα της απάτης και γιατί τιμωρήθηκε κατ΄αυτόν τον τρόπο, ενώ η Σινώπη και η ΚΑινίς δεν τιμωρούνται, άγνωστο. Να διηγούνταν άραγε κάτι άλλο προηγουμένα γι αυτήν, το οποίο να συνετέλεσε ώστε να λάβη αυτή την τροπή η παράδοση; Πάντως με την αναγνώριση του ρόλου, που παίζει το ερωτικό στοιχείο στην εξέλιξη της παραδόσεως τςη Κασσάνδρας το πρόβλημα προάγεταιο, αλλά δεν λύεται οριστικώς (22)

Ι. Θ. Κακριδή, «Άραι», σσ. 52 - 58, Εκδόσεις Ιδεοθέατρον Ραδάμανθυ -Αναστασάκη, Αθήνα 2000

(1) Ένα πρόβλημα σχετιζόμενο με την παράδοση της Κασσάνδρας ζήτησα να διαλευκάνω εν Anzeiger den phil. - hist Klasse der Akad. D. Wiss. In Wien 1928 σ. 196 -204

(2) Ο K. KUNST Die Frauengestalten im attischen Drama (1922) σ. 31 δέχεται, ότι η ενοχή της Κασσάνδρας δεν έγκειται στο ότι υπεσχέθηκε να παραδοθεί στον Απόλλωνα και ύστερα αρνήθηκε, αλλά εις το ότι επέσυρε την αγάπη ενός θεού, χωρίς να θελήσει ύστερα να του δώσει ότι πολυτιμότερο είχε. Νομίζει δηλαδή ότι ο Απόλλων για να κερδίσει την εύνοια της κόρης θα παρέσχε χωρίς όρους το χάρισμα της μαντικής, τονίζει δε ότι η ομολογία της Κασσάνδρας στον Αγαμέμνονα του Αισχύλου (στ. 1208): «ξυναινέσασα Λοξίαν ἐψευσάμην» κατ’ ουδένα τρόπο μας αναγκάζει να φαντασθούμε μία σκηνή ουδέ άπωθεν συγγενή προς την της Λυσιστράτης του Αριστοφάνους μεταξύ Μυρρίνης και Κινησίου (στ. 898 εξξ). Και όμως οι λόγοι της Κασσάνδρας είναι σαφείς, υπεσχέθη και ύστερα αρνήθη· βεβαίως δεν θα σκέφθηκε κανείς από τους αρχαίους κάτι ανάλογο με την αριστοφάνεια σκηνή· μπορεί να φαντάζονταν, ότι η Κασσάνδρα θα έφυγε μόλις εδέχθη το δώρο του θεού· το πιθανότερο όμως είναι, ότι δεν θα σκέπτονταν διόλου περί τον τρόπο, κατά τον οποίο η Κασσάνδρα γέλασε τον Απόλλωνα· εκείνου που ενδιέφερε είναι, ότι τον εγέλασε πρβλ. και A. SUESSKAND εν Wochenschr. F. Klas. Phil. 35 (1918). Σ. 569

(3) Μεγάλη ομοιότητα προς την παράδοση της Κασσάνδρας έχει η διήγηση της Κυμαίας Σιβύλλης εις τον Οβίδιο (μεταμ. XIV, 130 εξξ.). Ο Απόλλων αγαπά την μάντιδα και δια να την προδιαθέσει ευμενώς -dum praecorrumpere donis cupit- της δίδει το δικαίωμα να ζητήσει ότι θέλει· εκείνη δείχνει σωρό γης και ζητεί όσοι κόκκοι χώματος υπάρχουν σε αυτόν, τόσα χρόνια να ζήσει. Λησμονεί όμως να ζητήσει και διαρκή νεότητα. Ο θεός της υπενθυμίζει την παράληψη αυτή και υπόσχεται όχι μόνο να συμπληρώσει το δώρο του, αλλά και να της παρατείνει τον βίο αιωνίως, υπό τον όρο να υποκύψει στον έρωτά του· επειδή όμως εκείνη αρνείται, είναι καταδικασμένη να γεράζει διαρκώς, έως ότου συμπληρωθεί ο αριθμός των κόκκων του χώματος·  στο τέλος θα έχει τόσο πολύ καταφαγωθεί απότ ο γήρας -tempus erit, cum de tanto me corpore parvam / longa dies faciet, consumptaque membra senecta / ad minimum redigentut onus, ώστε μόνο η φωνή της θα μένει. Εξ άλλου ο Φλέγων (π. Μακροβ. 4C. ALEXANDRE, Orac. Sibyll. II (1856) σ. 120) εισάγει χρησμόν της Ερυθραίας Σιβύλλης,α πότο ν οποίον διαφαίνεται ότι και αυτή φέρει την κατάρα της απιστίας -«μαινομένη μὲν ἐνὶ θνητοῖς καὶ ἄπιστα λέγουσα»-, εις τους ακόλουθους δε στίχους γίνεται λόγος περί της εχθρότητας, η οποία υφίσταται μεταξύ αυτής και του Απόλλωνα. Κατά τον Buchholz στο Roscher Lex. IV, 797, 41 εξξ, ε. λ. Sibylla), ο οποίος αναφέρει και άλλα κοινά σημεία στις παραδόσεις αυτές, όχι όμως την διήγηση του Οβιδίου, η Κασσάνδρα, η οποία εις τον Όμηρο δεν είναι ακόμη μάντις, παρέλαβε από την Σίβυλλα τα στοιχεία της μαντείας. Κατ΄εμέ η γνώμη αυτή δεν είναι ορθή· απεναντίας η Σίβυλλα δανείσθηκε από την ηρωίδα την απιστία σε μεταγενέστερους χρόνους, διότι κατ’ αρχάς έπρεπε να μαντεύει όχι μόνο αληθινά, αλλά και πιστευτά. Επίσης κατά τον Παυσανία (10, 12, 5) η Σίβυλλα εξηγεί το όνειρό της Εκάβης, ρπάγμα που κάμνει η Κασσάνδρα (Eυριπ. Ανδρομάχη -Όχι Ανδρομέδα! Στ. 296 εξ.). Στην οδήγηση του Οβιδίου παρουσιάζεται ο Απόλλωνας να προτείνει ανταλλάγματα για να δεχτεί η νεαρά προφήτιδα τον έρωτά του-και αυτό από την Κασσάνδρα. (πρβλ. Σερβ. Εις Βιργ. Αιν. VI 321 και C. Alexandre ενθ. Ανωτ. Σ. 17 και 56). Σημειωτέον ότι εις την διήγηση αυτή έχουν προστεθεί στοιχεία και από την παράδοση του Τιθωνού:πρώτο η παράλειψη της ευχόμενης να ζητήσει και την νεότητα (εις το Σέρβιο ενθ. Ανωτ. Δεν γίνεται λόγος περί τοιαύτης παραλείψεως) και δεύτερον το διαρκώς αυκανόμενο γήρας, μέχρι του σημείου, ώστε μόνο η φωνή να μένει πλέον, «τοῦ (Τιθωνοῦ) δ’ ἦ τοι φωνὴ ρεῖ ἄσπετος, οὐδέ τι κῖκυς…Ομ. Υμν. Εις Αφροδιτ. 237· ιδέ κατωτ.  σ. 60». Όπως η Κασσάνδρα τον Απόλλωνα και τον Άλυ, γελά και η Σινώπη διαδοχικά τον Δία, τον Απόλλωνα και τον Άλυν, πολύ εξυπνότερα όμως· προτού παραδοθεί στον θεό. απαιτεί την εκτέλεση μιας επιθυμίας της, όταν δε εκείνος της την υπόσχεται, ζητεί να μείνει πάντοτε παρθένος! (Απολλ. Αργον. ΙΙ 946 εξξ. Άλλες παραπομπές ιδέ εν Roscher Myth. Lex. IV 948. 32. εξξ). Τον Ποσειδώνα γελά ανάλογα και η Καινίς (Σχολ. Λουκ. 92, 11 Rabe πρβλ. γενικά την παράδοση της Καινίδος (τα χωρία ιδέ παρά F. Jacoby Fr. Gr. Hist. Ι. σ. 379). Τέλος απατά και η Θέτιδα τον Ήφαιστο, στον οποίο υποσχέθηκε τον έρωτά της, κατ΄ άλλον τρόπο όμως (Σχολ. Πινδ. Νεμ. 4, 81 a)

(4) Αγαμ. 1202 εξ.

(5) Ο Όμηρος αγνοεί τούτο: Ιλ. Ν. 366, Ω 699 εξ. Κατά τον U. V. Wilamowitz Homer Untersuchungen σ. 156, ο ποιητής της Νεκυΐας το εγνώριζε ήδη (πρβλ. και G. Finsler Homer Ι 1, σελ. 52 εξ.) από τους σχετικούς όμως στίχους (λ. 421 εξξ.) δεν φαίνεται να δικαιολογείται επαρκώς η γνώμη αυτή. Κατά τον Σχολ. Ven. Μ εις το Ν 365, μερικοί έστιζον μετά το θυγατρῶν (Πριάμοιο θυγατρών, είδος αρίστην, ΚΑσσάνδρην)· «οἱ δὲ εἶδος τὴν εἴδησίν φασι τῆς μαντείας». Η γνώμη αυτή, η οποία εξηγείται από την επιθυμία να παρουσιάσουν την ηρωίδα εις τον Όμηρο ήδη μάντιδα, δεν έχει καμία απολύτως αξία.

(6) Προκλ. Χρηστομ. Α.

(7) Πυθ. XI 33. Και ο Βακχυλίδης εγνώριζε τούτο (πορδύρ. Εις Ορατ. Ωδ. Ι 15). Ο Ίβυκος μνημονεύει την Κασσάνδρα δύο φορές απ. 3, 11 εξ. Και 16, (9). Την πρώτη φορά από τα ατέκνα του Πριάμου αναφέρει μόνο αυτή και τον Πάρι ονομαστικά, την δεύτερη όμως ίσως να διηγούνταν κάτι για αυτήν· πάντως ενώ της δίνει τόσα επίθετα (τανίσαφορος, γλαυκῶπις ἐρασιπλόκαμος κούρα Πριάμου) δεν βρίσκεται στα διασωθέντα μέρη κανένας υπαινιγμός δια την μαντική της τέχνη. Είναι δυνατόν και ο Ίβυκος να μην γνώριζε τίποτε σχετικά;

(8) RE X 29991, 11 εξξ. Ε. λ. Kassandra, Homer II (1922) 227 εξ. 254 εξ.

(9) Στην Οδύσσεια έχουμ εβέβεαι μεταγενέστερη την προσθήκη της Νεκυΐας, επομένως και της μαντείας του Τειρεσία· τι μας εμποδίζει όμως να δεχθούμε κάτι ανάλογο για τα Κύπρια; Οι άλλοι φιλόλογοι δεν φαίνεται ν΄ αμφισβητούν την μαρτυρία του Πρόκλου]πρβλ. E. Rohde, Psyche II 69 υπος. 2, U.V. Wilamowits Pindaros (1922) σ. 188, C. Robert Griech. Heldensage III σ. 997, I. Geffcken εν Hermes 62 (1927) σ. 5. Από την απεικόνιση της Μικρής Ιλιάδας στον Τρωϊκό πίνακα (Tabula Iliaca) φαίνεται ότι και εις σε αυτό το έπος η Κασσάνδρα μάντευε προλέγουσα την εκ του δούρειου ίππου καταστροφή (πρβλ. C. Robert ενθ. αν)·  και  δι’ αυτήν όμως την μαρτυρία αμφιβάλλει ο Bethe (Homer II σ. 254 κ. εξ)· ο Πρόκλος στην περίληψη του έπους δεν αναφέρει τίποτα σχετικό.

(10) RE ενθ. αν. 2991, 5 εξξ.

(11) Είναι δυνατόν να συνέβει τούτο, διότι κατά μίαν παράδοση ο Έλενος και η Κασσάνδρα είναι δίδυμοι (Σχολ. Ομ. Η 44, Ευστάθ. Αυτ. 663, 40). Είναι όμως εξ ίσου δυνατόν να έγιναν δίδυμοι ακριβώς διότι ήσαν και οι δύο μάντεις.

(12) Ν 365 εξξ.

(13) Eine Mithrasliturgie (1923) σ. 92 εξξ.

(14) σ. 134

(15) Εν Rh. Mus. 62 (1907) σ. 467 εξ.

(16) σ. 486. Πρβλ. και E. Fehrle die Kultische Keuschheit im Altertum (RGVV VI) σ. 87 εξ.

(17) P. Vergilius Maro, Aeneis Buch VI, erkloert von E. Norden (1926) σ. 144 εξξ.

(18) σ. 146

(19) Τα χωρία ευρίσκονται συγκεντρωμένα και στο βιβλίο του Fehrle ενθ. ανωτ. Σ. 7 εξξ. Ιδέ επόμενη υποσημείωση

(20) Η προμάντις του θεού στα Πάταρα της Λυκίας «συγκακληίεται τὰς νύχτας ἔσω ἐν τῷ νηῷ» μετά του θεού, όπως συμβαίνει και στο ναό του Διό στην Θήβα της Αιγύπτου (Ηρόδ. Ι 182). Η Σίβυλλα Ηρόφιλη καλεί εαυτήν «γυναῖκα γαμετὴν» του Απόλλωνος (Παυσ. Χ 12, 2). Η Μαντώ έχει υιό τον Μόψον από τον εραστή της Απόλλωνα (Απολλδ. Επιτ. 6,3 εξ. Στράβ. XIV 5, 16, Κόν. 6, Κλημ., Στρωμ. I 134,4. Πρβλ. και Στατ. Θηβ. 7, 758 εξ.). Δια της σχέσεις της Κυμαίας Σιβύλλης με τον θεό αναφέραμε προηγουμένως (υποσ. 2). Η Πυθία «περικαθεζομένη κόλπων, οὖ πληρωθεῖσα ἀποφθέγγεται τὰ νομιζόμενα εἶναι σεμνὰ καὶ θεῖα μαντεύματα…Καὶ τοῦτο ποιεῖν οὖχ ἄπαξ που οὐδὲ δίς, ἀλλὰ τοσαυτάκις, ὁσάκις προφητεύειν ἐκείνη άπό τοῦ Ἀπόλλωνος πεπίστευται» (Ωριγ. κ. Κέλσου VII 3, πρβλ. Χρυσόστομ. εις Κορ. Ι Ομ. 29,1 (PG. τ 61 σ. 242), Σχολ. Αριστοφ. Πλούτ. 39, Λογγ. Π. υψ. 13,2. Πρβλ. εν τούτοις M. Nilsson εν Arch. F. Religw. 12 (1909). Σ. 578 και Fehrle ενθ. αν. σ. 80. Ο Βράγχος τέλος, ερωμένος του θεού, «ἐξ Ἀπόλλωνος ἐπίπνους μαντικῆς γεγονὼς ἐν Διδύμοθς τῷ χωρίῳ ἔχρα» (Κον. 33, 4)

(21) Ερμείας εις Πλατ. Φαίδρ. Εκδ. Ast. σ. 105

(22) Δια την εξήγηση του Buchholz, ο οποίος άλλωστε μεταθέτει απλώς το πρόβλημα από την Κασσάνδρα στην σιβύλλα ιδέ ανωτ. σ. 53. υπος. 2

Περί του δαιμονιζόμενου (σελίδα δαιμόνια)

 Στην Ελλάδα και στην Ρώμη υπήρχε διαφορετική αντίληψη σε σχέση με την υπό πνευμάτων κατοχή. Ο ιερέας ή η ιέρεια, κατεχόμενοι από την θεότητα, συνταυτίζονταν προς αυτήν και είχαν την πεποίθηση πως εκτελούσαν κάποια θεία αποστολή. Αυτό βέβαια δεν συνέβαινε μόνο κατά την μαντεία αλλά και κατά την λατρεία του Διονύσου, της Δήμητρας και άλλων θεών, οι οποίοι εκπροσωπούσαν τις δυνάμεις της φύσης, η διακατοχή των οποίων θεωρείτο ευεργετική για τους ανθρώπους. Γι αυτό ακριβώς οι κατεχόμενοι από υπερφυσικής δύναμης καλούνταν στην Ελλάδα «ἒνθεοι» και «θεόληπτοι», ενώ η λέξη ενθουσιασμός κατά την πρωταρχική της έκδοση, εκδηλώνει ένθεα κατάσταση της ψυχής. Προς την ιδέα της εις τον εμπνευσμένο άνθρωπο κατασκηνώσεως κάποια υπερφυσικής δυνάμεως ανταποκρίνεται η ιδέα της απολυτρώσεως ή χειραφετήσεως της ψυχής από του σώματος, που θεωρούνταν ως δεσμωτήριο. Η απολύτρωση αυτή καλούνταν έκσταση στους νεοπλατωνικούς φιλοσόφους.

Α. Γ Δαλέζιος, Δρ. Φιλοσοφίας, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος 8, σελίδα 816

Ο ΟΜΦΑΛΟΣ ΤΩΝ ΔΕΛΦΩΝ

Αριστερά: Απόλλων κιθαρωδός επί ομφαλού [κατά παράσταση αρχαίου αγγείου της Νεάπολης](Διακρίνονται και οι όφεις επί του ομφαλού)

Μέσο: Ομφαλός εν μέσω αετών [επί σπαρτιατικό ανάγλυφο παριστάνωντας τον Απόλλωνα Κιθαρωδό και την Λητώ σπεύδουσα]

Δεξιά: Τετράδραχμο Αντίοχου Α΄ καθήμενου επί ομφαλού

(Πηγή 3 Φωτό: Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος ΙΗ΄, σελίδα 896)

Όπως και σε όλους τους άλλους αρχαίους λαούς έτσι και στους αρχαίους Έλληνες, υπήρχε η αντίληψη για την ύπαρξη ενός ιερού κέντρου επί της γης, το οποίο αποκλήθηκε «ὀμφαλός». Η αντίληψη αυτή συναντάται πρώτα στον Όμηρο, όπου «ὀμφαλός θαλάσσης» θεωρείται το νησί της Καλυψού (Οδύσ. Α΄50). Τάχιστα δε ο μύθος της δελφικής θεολογίας, σύμφωνα με τον οποίο ο ομφαλός της Γης ήσαν οι Δελφοί, επικράτησε σε όλο τον αρχαίο κόσμο ήδη από τις αρχές του Ε’ αιώνα π.Χ.. Ιδιαίτερα το κέντρο της Γης στους Δελφούς συνδέθηκε με τον τυμβοειδή τάφο του Πύθωνα, ήρωα του οποίου την λατρεία δεν μπόρεσε να εξαλείψει η μεταγενέστερη Δελφική θεολογία. Συμβολικά ο ομφαλός της Γης, παραστάθηκε με ωοειδές λίθο, που συχνά κοσμούνταν με ταινίες δάφνης ή δικτυωτού πλέγματος, εκατώρεθεν του οποίου εικονίσθηκαν οι δύο μυθικοί αετοί του Δία, οι οποίοι συναντήθηκαν πάνω από τους Δελφούς και καθόρισαν αυτούς ως το κέντρο της γης. Η συμβολική αυτή χρησιμοποίηση του λίθου στον προκειμένω μύθο ασφαλώς πρέπει να συσχετισθεί με αρχαιότερες λατρείες, που είναι κοινές σε όλους τους λαούς, όπου τιμώνται κωνικές, ωοειδής ή πυραμιδόμορφες πέτρες, και με αναλογίες από άλλους μύθους, όπως η κατάποση του λίθου από τον Κρόνο, η μαντικός λίθος που δόθηκε από τον Απόλλωνα στον Έλενο κ.α. Συνήθως οι παραστάσεις επί αρχαιότατων μνημείων του ομφαλού συνοδεύονται με το πρόσωπο του Απόλλωνα ή με τα σύμβολα της λατρείας του. Ο ομφαλός παρίσταται ως  έδρανο του Απόλλωνα κιθαρωδού ή εκηβόλου και περί αυτού ελίσσονται τα δύο φίδια που συνδέονται με τις ιατρικές ιδιότητες του θεού. Εικονίζεται στο μέσο από τον Απόλλωνα και του Ηρακλή που μάχονται για τον τρίποδα των Δελφών κ.λ.π. Αλλά ο ομφαλός κατέστη εν μέρει σύμβολο και άλλων θεών όπως η Λητώ, η Υγεία, η Θέμια, ο Ασκληπιός, κ.λ.π. Τέλος έγινε νομισματικός τύπος των σελευκιδών βασιλέων, που παρίστανται να κάθονται επί του ομφαλού κέντρου της γης.

Καζάκος Αθανάσιος Α., Πολιτικός Μηχανικός, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος ΙΗ΄, σελίδα 896

ΙΣΤΟΡΙΑ

ΧΩΡΑ ΚΑΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ

Επί της νότιας κλίτης του Παρνασσού, υψηλή 573 μ. από την θάλασσα, η ορεινή κοιλάδα των Δελφών έχει σχήμα υπερμεγέθους αρχαίου θεάτρου, του οποίου περίκλειστο κοίλο σχηματίζουν από 3 πλευρές οι ψηλές και άγριες «Φαιδριάδες πέτραι», που προεξέχει ως φυσικός εξώστης του Παρνασσού, ενώ απέναντι, ως σκηνικό οικοδόμημα, υψώνεται η Κίρφη, άλλη παρώρεια του Παρνασσού, αποχωριζόμενη από αυτόν δια του μικρού πόταμου Πλείστου (τώρα Ξεροπόταμος). Η όλη σκηνογραφία διαγράφεται σε μεγάλες διαστάσεις με επιβλητική μεγαλοπρέπεια. Οι ψηλοί (300 μ), γυμνοί και απόκρημνοι όγκοι των Φαιδριάδων αποχωρισόμενοι από στενή χαράδρα (Αρκουδόρρεμα ή Παππαδιά), προσδίδουν μελαγχολικό τόνο, το οποίο πολύ λίγο μπορεί να ανακόψει η απέναντι χλοάζουσα κάπως κατά την άνοιξη Κίρφη. Η προς Α. πέτρα ονομάζεται Υάμπεια(Φλεμπούκος), η δε προς Δ., τώρα Ροδινή, ίσως λέγονταν κατά την αρχαιότητα Ναυπλία. Από αυτή εκτείνεται το τέμενος του Απόλλωνα, ενώ κατά τον Ηλιόδωρο, «ὁ Παρνασός ἀπαιωρεῖται πρό ποδῶν λαγόσι τήν πόλιν ἐγκολπισάμενος», υπό την άκρη δε της Υαμπείας υπάρχει το μικρότερο τέμενος της Προναίας Αθηνάς, Από του σκυθρωπού αυτού μυχού, όπου εμφωλεύει ο μυστικισμός, ο ορίζοντας είναι στενός και περίκλειστος και μόνο εάν προχωρήσει κανείς προς το Δ άκρο βλέπει να ανοίγεται προς τα ΝΔ πρόσχαρο το πλούσιο κι πολυμάχητο Κρισαίο πεδίον, περιβρεχόμενο από την θάλασσα του Κρισαίου κόλπου, εις το μυχό του οποίου σχηματίζονται δυο όρμοι, του Γαλαξιδίου προς Δ. (αρχ. Οιάνθεια) και της Ιτάς προς Α. Μεταξύ των Δελφών και της θάλασσας, πλησίον του σημερινού χωρίου Χρισού, βρίσκονταν η αρχαία Κρίσα, της οποίας επίνειο ήταν Κίρρα, πλησίον της σημερινής Ιτέας (Ξεροπήγαδο ή Άγιος Νικόλαος). Το έδαφος των Δελφών αποτελείται από σχιστόλιθο στα κατώτερα στρώματα και τετανόλιθον στα ανώτερα, είναι δε σεισμοπαθές. Όχι μόνον κατά τους σεισμούς, αλλά και κατόπιν ραγδαίων βροχών, σαθροί βράχοι αποκόπτονται από τις Φαιδριάδες και σήμερα όπως και παλιά, κατά κρημνίζονται προς τα κάτω επιφέροντας βλάβες στο ιερό. Εν τούτοις πιστεύονταν ότι ο Απόλλωνας με θαυματουργικά προπύργια έσωζε τον ναό του, αν και είναι ιστορικά γνωστό ότι δεν το κατόρθωνε πάντοτε. Ως εκ της φύσεως του εδάφους δεν αποκλείεται η ύπαρξη μαντικού σχίσματος, ίσως και περισσοτέρων, αφού και σήμερα κατά το Δ. άκρο του χωρίου Καστρί υπάρχει ρωγμή, εκ της οποίας αναδίδεται ισχυρό ρεύμα αέρα. Κατά τη συνάντηση των δύο στρωμάτων του εδάφους ανάβλυζαν δροσερές πηγές, από τις οποίες σήμερα απομένει η Κασταλία. Εντός του τεμένους ήταν ή Κασσοτίς, η οποία διέτρεχε το τέμενος και από το άδυτο του ναού ενώ άλλη ήταν η Δελφούσα. Το μεγαλοπρεπές όμως και θείο αυτό τοπίο ήταν εν τούτοις πτωχό, εφόσον οι Δελφοί δεν είχαν την άμεση κατοχή του Κρισαίου πεδίου και η φυσική οχυρότητα του τόπου δεν θα ήταν αρκετή, εάν δεν υπήρχαν άλλοι παράγοντες, οι οποίοι πολλά ερμηνεύουν όσον αφορά την στερέωση της ακμής της πόλης και του Ιερού. Από την άποψη αυτή σπουδαίο ρόλο έπαιζε η τοποθεσία των Δελφών εν σχέση με τις εμπορικές οδούς. Ό Παρνασσός είναι το σύνορο της καλλιεργούμενης Α. Ελλάδος και της ερήμου και άγριας δυτικής, της οποίας οι κάτοικοι, Αιτωλοί και Ακαρνάνες, σιδηροφόρουν και λήστευαν. Προς του Δ. Παρνασσού διέρχεται ο τελευταίος ασφαλής δρόμος, τον όποιον μπορούσαν να χειριστούν οι πολλές πόλεις της Θεσσαλίας, ώστε δια μέσου της Δωρίδας να διαμετακομίσουν τα εμπορεύματά τους προς την Πελοπόννησο δια του λιμανιού της Κίρρας, ο οποίος είναι επίσης ο ασφαλέστερος του Κορινθιακού κόλπου. Από Α. δε δύο δρόμοι ξεκινούσαν από την Βοιωτία, ο ένας από την Χαιρώνεια μέσω της Πανοπέης και Δαυλίδας και ο άλλος από την Λειβαδιά κατ’ ευθείαν προς την Σχιστή, όπου συναντιόνταν με τον πρώτο. Από το ιστορικό εκείνο σημείο, όπου κατά την παράδοση ο Οιδίποδας φόνευσε τον πατέρα του Λάιο, η οδός έρχεται προς τους Δελφούς και το Κρισαίο πεδίο δια της κοιλάδας του Πλειστού. Είναι λοιπόν σημαντικότατο, ότι το δίκτυο των οδών συναντάται πλησίον των Δελφών, οι οποίοι απέβαιναν έτσι δια την ξηρά ακριβώς ότι και η Δήλος για τις θαλάσσιες οδούς του Αιγαίου. Αυτό άλλωστε καταφαίνεται από το ότι το κύριο μέλημα των ιερέων ήταν η αξασφάλιση των οδών, τόσο για τους προσκυνητές, όσο και για το επωφελές εμπόριο.

Η μικρή πόλη των Δελφών, έχουσα 10000 περίπου κατοίκους κατά τους ιστορικούς χρόνους, ουδέποτε διέπρεψε ως κρατική δύναμη. Πολλοί την περιποιούνταν, αλλ’ ακριβώς επειδή πολλοί την επωφθαλμούσαν, κυρίως χάρη της δυνάμεως και του πλούτου του μαντείου, έκριναν ως συμφερώτερο να εξασφαλίζουν την ουδετερότητα της. Οι κάτοικοι της, εν αντιθέσει προς τους πολυπράγμονες ιερείς του μαντείου, ζούσαν εν ειρήνη, άνευ σπουδαίων εσωτερικών γεγονότων, κυρίως εκ της εκμεταλλεύσεως των ξένων, ήτις ήταν αξιοσέβαστη πηγή πλουτισμού.

ΟΙ ΠΑΛΑΙΟΤΑΤΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

Ήδη κατά την λιθική εποχή ο χώρος των Δελφών δεν ήταν εντελώς ακατοίκητος, διότι οι χαρακτηριστικοί της εποχής πέλεκες βρέθηκαν και εδώ κατά τις ανασκαφές. Αλλ’ αποκλείεται πυκνός συνοικισμός την εποχή αυτή. Από την κρητομυκηναΐκή όμως εποχή (β' χιλιετηρίδα) φαίνεται ότι υπήρξε ζωή συγκεκροτημένη, ήτις αδιάκοπα εξελίχθηκε καθ’ όλη την αρχαιότητα, όπως και σε άλλα περίφημα ιερά. Από την εποχή αυτή ευρέθησαν αρκετά αντικείμενα, ιδίως μάλιστα υπό τον ναού και τον βωμό του θεού' και αυτό είναι ένδειξη ότι τα σημεία αυτά εθεωρούντο ιερά από πολύ παλιά. Δεν δυνάμεθα όμως, φυσικά, να εξιστορήσουμε τα κατά την εποχή αυτή και μόνον δια την υπογράμμιση της συνεχόμενης εξελίξεως αναφέρεται ότι δεν έλειψαν εκ των ανασκαφών ουδέ τα ευρήματα της ακολούθου εποχής, της γεωμετρικής λεγομένης, την έλευση της οποίας χαρακτηρίζουν σημαντικοί μεταναστεύσεις φυλετικών ομάδων.

Είναι περίεργο πώς το έδαφος των Δελφών, ξηρό και άγονο, προσέλκυσε οικιστές αλλά το πράγμα εξηγείται αν αναλογιστούμε ότι ή γειτονική Κρίσα, σημαντική πόλη της εποχής, καρπουμένη το πλούσιο υπ‘ αυτής πεδίο, απώκισε κατά κάποιο τρόπο τους Δελφούς προς εκμετάλλευση υπέρ εαυτής του ιερού. Αργότερα, χάρις στις ευνοϊκές συνθήκες και μετά την επίδοση των εργασιών του ιερού, οι Δελφοί έλαβαν συνείδηση ανεξαρτήτου πόλεως -τον ζήλο αυτό θα υπέκαιαν βεβαίως οι ιερείς- και απέβαλλαν την εξάρτηση από την μητρόπολη. Οι περιστάσεις είχα αποβεί αρκετά πρόσφορες, διότι οι Δελφοί είχαν κινήσει το γενικότερο ενδιαφέρον. Η επικοινωνία η οποία επιτυγχάνονταν κατά τις εορτές των μεγάλων ιερών μεταξύ των γειτόνων, οι οποίοι έβρισκαν την ευκαιρία ν' ανταλλάξουν σκέψεις και ν' ανασκοπήσουν από κοινού την εξέλιξη τα κοινά ενδιαφέροντα ζητήματα της εποχής, ουχί σπανίως είχε την συνέπεια ν' αποβούν τα Ιερά αυτά πολιτικά κέντρα δια του σχηματισμού πολιτικών συνασπισμών των γειτόνων κρατών (των αμφικτίονων). Αυτοί οι συνασπισμοί καλούνταν αμφικτιονίες. Τέτοια αμφικτιονία υπήρχε παλαιόθεν και περί το ιερό της Δήμητρας κατά το χωριό Ανθήλη, πλησίον των Πυλών ή Θερμοπυλών, που ονομάζονταν Πυλαία, εις αυτήν δε περιελήφθησαν και οι Δελφοί, όχι τόσον ως πολιτική δύναμη, αλλ’ ως ιερός τόπος. Ήδη τους Δελφούς σκέπαζε η προστασία της αμφικτιονίας, ήτις είχε και την επιμέλεια των ιερών και των οικοδομημάτων τους και ενόρκως είχε αναλάβει την υποχρέωση της υπερασπίσεως τους. Έκτοτε η αμφικτιονία συνέρχονταν εναλλάξ κάθ' εξαμηνία, την μεν άνοιξη στους Δελφούς (ηρινή Πυλαία), το δε φθινόπωρο στις Πύλες (οπωρινή Πυλαία). Κατά τον Δ' αιώνα οι σύνοδοι ίσως γίνονταν και αντιστρόφως. Κάθε συμμετέχον κράτος απέστελλε στις συνόδους αυτές δύο αντιπροσώπους, τον πυλαγόρα ή αγορατρόν και τον μόνον ψηφοφορούντα Ιερομνήμονα.

Οι Κρισαίοι δεν έβλεπαν ευχάριστα τις χωριστικές τάσεις των Δελφών, εφόσον μάλιστα δεν μετείχαν και του διαρκώς αυξανόμενου πλούτου τους και υπενθύμιζαν τα κυριαρχικά δικαιώματα της μητροπόλεως αλλ' εκείνοι αντέτασσαν τις παλιές παραδόσεις, καθ' τις οποίες οι Δελφοί ήσαν αποικία Κρητών. Οι Κρισσαίοι δεν τολμούσαν να προσβάλουν απ’ ευθείας του ιερού. Ο πόλεμος θα ήταν εναγής και γι’ αυτό κατέφυγαν σε άλλα πιεστικά μέτρα, επιβάλλοντας φόρους σε εκείνους τους προσκυνητές που έφταναν από την θάλασσα στην Κίρρα. Αυτό ήταν καταστρεπτικό για το μαντείο και η αμφικτιονία επενέβηκε προς ειρηνική διευθέτηση των πραγμάτων, αλλά και δεν δίστασε μετά την αποτυχία των διαπραγματεύσεων, να κηρύξει κατά της Κρίσης τον πρώτο ιερό πόλεμο, ο οποίος διάρκεσε μια δεκαετία (596 - 585 π.Χ.) και απέβη ολέθριος για αυτή την ισχυρή πόλη. Τον πόλεμο διεξήγαγαν ευσεβείς και φιλόδοξοι άνδρες, ο Σόλωνας και ο Αλκμέων από την Αθήνα, οι Αλευάδες από την Θεσσαλία και μάλιστα ο Κλεισθένης της Σικυώνος, ο οποίος άλλωστε ευχαρίστως έβλεπε την καταστροφήτης ισχυρής πόλης στην απέναντι του κράτους του παραλία. Η Κρίσα και διαδοχικώς και η Κίρρα κατεστράφησαν, η δε χώρα αυτών καθιερώθηκε στον Απόλλωνα, την Λητώ, την Άρτεμη και την Προναία Αθηνά, μένοντας ακαλλιέργητος.

ΟΙ ΧΡΟΝΟΙ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ

Από τον πόλεμο αυτό και ιδίως από το έτους 582 π. Χ. τα πράγματα των Δελφών οργανώνονται συστηματικότερα, οι εορτές γίνονται μεγαλοπρεπέστερες, το τέμενος πλουτίζεται δια νέων οικοδομημάτων, για τα όποια δεν επαρκεί ο χώρος του παλαιού περιβόλου. Κατά το 548 π. Χ. κάηκε ο παμπάλαιος ναός του Απόλλωνα και ή δαπάνη της ανοικοδομήσεως υπολογίσθηκε σε 300 τάλαντα (1.800.000 αρχαίες δραχμές), εκ των οποίων τα 75 έπρεπε να καταβάλουν οι Δελφοί, τα δε λοιπά οι αμφικτίονες. Οι Δελφοί όμως προς κάλυψη του αναλογούντος εις αυτούς μέρους επικαλέστηκαν τις πρόθυμες εισφορές των εκτός της αμφικτιονίας Ελλήνων και των συμπαθούντων ξένων, μέχρι του Αμάσιου και του Κροίσου. Το έργον εδόθη τμηματικώς κατ' εργολαβία, έως ότου κατά το 514 π. Χ. οι Αλκμεωνίδαι, φεύγοντας την δίωξη των Πεισιστρατιδών, κρατησάντων εν Αθήνα, ανέλαβαν την αποπεράτωση του ναού, υπό την επίβλεψη των αμφικτιόνων, δια της προσθήκης του πτερού και των αετωμάτων. Οι Αλκμεωνίδες, καθ’ υπέρβαση των υποχρεώσεων των, έκτισαν την πρόσοψη του ναού από πάριο μάρμαρο, αντί πώρου, εξασφαλίζοντας έτσι και την προστασία της Πυθίας δια την επιδίωξη των πολιτικών των βλέψεων κατά των Πεισιστρατιδών.

Κατά τους περσικούς πολέμους το μαντείο περιήλθε σε στενόχωρη θέση, μη γνωρίζοντας ποία στάση να τήρηση, και μόνον κατόπιν των λαμπρών νικών των Ελλήνων μπόρεσε να προσανατολιστεί εκ του ασφαλούς. Εν τούτοις υπέστη και αυτό την επιδρομή στίφους μαχητών του Ξέρξη, που λοξοδρόμησαν προς τα εκεί, εκ θαύματος όμως απέφυγε την καταστροφή, διότι βροχές και κεραυνοί και αποκοπή βράχων από των Φαιδριάδων πτόησαν τους επιδρομείς. Άλλη όμως επιδρομή δεν μπόρεσε ν' αποσοβήσει ο θεός. Κατά το 448 π. Χ. δηλαδή, οι Φωκείς, στηριζόμενοι και στην φιλία των Αθηναίων, κατέλαβαν στρατιωτικά τους Δελφούς. Το πραξικόπημα αυτό επέφερε το δεύτερο Ιερό πόλεμο, διότι οι Λακεδαιμόνιοι απέστειλαν στρατό και δίωξαν τους Φωκείς. Μετ' αυτούς επήλθαν οι Αθηναίοι, ηγουμένου του Περικλέους, αποκαθιστώντας και πάλιν επί των Δελφών την ηγεμονία των φίλων Φωκέων, οι οποίοι, φαίνεται, τότε ίδρυσαν και το στάδιο των Δελφών, οπού γίνονταν του λοιπού οι γυμνικοί αγώνες. Αλλά το 421 π. Χ. δια της Νικιείου ειρήνης οι Δελφοί αναγνωρίστηκαν και πάλι αυτόνομοι «κατά τα πάτρια». Περί το 372 π. Χ νέα καταστροφή έπληξε το Ιερόν. Μεγάλοι βράχοι αποκοπήθηκαν από τις Φαιδριάδες και κατέστρεψαν τον ναό των Αλκμεωνιδών και νέες εκκλήσεις προς απαντάς τους Έλληνας έγιναν για νέας συνεισφοράς. Από του 369 π. Χ άρχισαν οι εργασίες της ανοικοδομήσεως υπό τον Κορίνθιο αρχιτέκτονα Σπίνβαρο, τον όποιον διαδέχθηκαν άλλοι εντόπιοι· Ολίγο κατόπιν οι Φωκείς πάλι, παρακινούμενοι από τολμηρούς και φιλόδοξους άνδρες, και αγανακτισμένοι εκ της αυστηρής τιμωρίας την οποίαν επέβαλλαν σε αυτούς οι αμφικτίονες, ως καταπατητών ιερά γη, κατέλαβαν και πάλιν τους Δελφούς, ηγουμένου του Φιλομήλου κατά τον χειμώνα του 356-355 π. Χ.

Τούτο υπήρξε η απαρχή του τρίτου Ιερού πολέμου. Οι Φωκείς κράτησαν τους Δελφούς επί δέκα έτη (356-346), οχυρώνοντας αυτούς και τις προς την Φωκίδα παρόδους και αποκόβοντας από των στηλών τα προς αυτούς καταδικαστικά γράμματα των αμφικτιόνων. Και οι μεν εργασίες για την ανέγερση του ναού διεκόπησαν λόγω των γεγονότων, αλλά επαναλήφθηκαν οπωσδήποτε, κατά το 353, όταν τον Φιλόμηλο είχε διαδεχθεί ο Ονόμαρχος, όστις όμως, κατ’ αντίθεση προς τον προηγούμενο του, δεν αρκέστηκε φορολογήσει μόνο τους κατοίκους, άλλ' έθεσε χείρα και επί της περιουσίας του ιερού και των αναθημάτων. Το παράδειγμα τούτου, προς εξασφάλιση των πολεμικών δαπανών, ακολούθησαν και οι δύο διάδοχοί του, Φάϋλος και Φάλαικος προς τρομερή δυσφήμιση του ονόματος των Φωκέων. Επί του τελευταίου τούτου διεκόπησαν εντελώς και οι εργασίες της ανεγέρσεως του ναού μέχρι του 346 π. Χ. Η αιτία του νέου αυτού πραξικοπήματος των Φωκεών δεν ήταν η οργή τους για την σκληρή τιμωρία των αμφικτιόνων, αλλά η επιθυμία τους όπως για την κατάληψη των Δελφών δημιουργηθεί τετελεσμένο γεγονός, διότι φοβόταν την συνασπισμένη δύναμη Θηβαίων και Θεσσαλών. Αλλά ήδη επί της σκηνής δρούσε ο Φίλιππος ο Μακεδόνας, ο οποίος κατά το 346 π.Χ. αναμείχθηκε τελευταίος, κατάστρεψε εντελώς τους Φωκείς και επέβαλλε βαρύτατο ετήσιο φόρο υπέρ του ιερού (ιερά χρήματα). Μέχρι το 327 - 326 π.Χ. οι Φωκείς είχαν πληρώσει 420 τάλαντα, από τα οποία τα 300 εντός των 5 πρώτων ετών.

Αλλά κατά το 339 π. Χ. οι Αμφισσείς υπέπεσαν εις το αυτό παράπτωμα των Φωκέων, καλλιεργώντας Ιερό τόπον (η αιωνία επιθυμία του Κρισαίου πεδίου) και τείχισαν και οίκησαν την Κίρρα. Η αμφικτιονία κήρυξε πόλεμο κατά των Αμφισσέων, τον όποιον εν τέλει διεξήγαγε αυτός ο πάντοτε πρόθυμος Φίλιππος, καταστρέφοντας και την Άμφισσα. Παρά τα πολεμικά αυτά γεγονότα, τα όποια βεβαίως επηρέασαν γενικότερα, ο ναός κατά καιρούς εξακολουθούσε ν' ανεγείρεται και κατά το 329 π. Χ. είχε συντελεστεί κατά τα κυριότερα μέρη του, αν και αποτελειώθηκε κατά τον Γ’ αιώνα.

 ΤΟ ΜΑΝΤΕΙΟ ΤΩΝ ΔΕΛΦΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΜΗΔΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ

Ο ναός του Απόλλωνα στο μαντείο των Δελφών. Οι ιερείς του Απόλλωνα ακολούθησαν φιλοπερσική πολιτική ενθαρρύνοντας τις κατά του κοινού των Ελλήνων αγώνα φωνές (Πηγή: Πολεμικές Μονογραφίες, τεύχος 1, «Μηδικοί Πόλεμοι», Παντελής Καρύκας, σελίδα 63) 

ΑΡΧΟΝΤΕΣ

Κατά την περίοδο αυτή τοπικοί άρχοντες των Δελφών ήσαν ο ενιαύσιος επώνυμος άρχων και η βουλή, απαρτιζόμενη από τριάκοντα βουλευτές, πάνω των τριάκοντα ετών που διαχειρίζονταν την εξουσία ανά δεκαπέντε καθ' εξαμηνία. Επίσης υπήρχαν δύο γραμματείς, ένας ανά εξάμηνο, και οκτώ πρυτάνεις, με ενιαύσιο εξουσία οικονομική. Προς διαχείριση όμως των χρημάτων του Ιερού και δη των υπέρ αποπερατώσεως του ναού εράνων και της πολεμικής αποζημιώσεως των Φωκεών, εξελέγη από τους Ιερομνήμονας μία κεντρική επιτροπή εκ 19 - 45 προσώπων, επιβεβλημένων στην κοινή εκτίμηση, τα όποια καλούνταν ναοποιοί. Κατά το 339 ιδρύθηκε και ή αρχή των ταμιών, αποτελούμενη από 24 πρόσωπα εκλεγόμενα δια τετραετία. Η αρχή αυτή πρέπει να σχετίζεται με την διαχείριση της πολεμικής αποζημιώσεως την Φωκεών και έπαυσε υπάρχουσα κατά το 327 - 326 π. Χ., οπότε και καταβλήθηκε και ή τελευταία δόση.

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ & ΡΩΜΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ

Κατά το 279 π.Χ. αποκρούστηκε προ τους Δελφούς επιδρομή Γαλατών από Έλληνες που προσέδραμαν και μάλιστα από τους Αιτωλούς, των οποίων ή αυξημένη κατά τους χρόνους τούτους συμπολιτεία εξασκούσε αποτελεσματική επιρροή επί των Δελφών. Τότε Ιδρύθηκε και εορτή του Σωτήρος Διός και Απόλλωνος και αγώνες Σωτήρια. Ο Γ’ και ο Β’ αιώνας ήταν εποχή ειρήνης για τους Δελφούς, υπό την προστασία των Αιτωλών και των διαδόχων του Αλεξάνδρου. Οι Ελληνικές όμως δυνάμεις φθείρονται και κυριαρχούν στην Ελλάδα οι Ρωμαίοι. Ο Σύλλας κατά το 86 π. Χ. απαίτησε από τους αμφικτίονες τα πολύτιμα αναθήματα του μαντείου, για να φέρει σε πέρας την πολιορκία των Αθηνών, και το πέτυχε. Το 83 π.Χ. το θρακικό έθνος των Μαίδων επέδραμε και λεηλάτησε το Ιερόν και έβαλε φωτιά και στο ναό, αν και φαίνεται ότι η καταστροφή του δεν υπήρξε πλήρης και δυσκολοθεράπευτη. Ο Αύγουστος υποστήριξε οποιοδήποτε το ιερό, αλλά ο Νέρωνας μετέφερε από εκεί γύρω στα 600 αγάλματα. Εν τούτοις και μεταγενεστέρως το ιερό ήταν πλήρες καλλιτεχνημάτων, όπως φαίνεται εκ των περιγραφών του Πλινίου και του Παυσανία

Ο ανταγωνισμός κατά της εξαπλούμενης θρησκείας του Χριστού ωφέλησε, οπωσδήποτε, τους Δελφούς, ιδίως επί του Τραϊανού, Αδριανού και των Αντωνίνων, εκ των τελευταίων δε ευεργετών του ήταν ο σοφιστής Ηρώδης ο Αττικός. Αλλά ο Χριστιανισμός θριάμβευσε, ενώ το παμπάλαιο σεβάσμιο ιερό της αρχαίας θρησκείας εξέπιπτε διαρκώς. ο Κωνσταντίνος μετέφερε από τους Δελφούς πλήθος καλλιτεχνημάτων, και αυτό το ανάθημα των Πλαιταιών, δια να κοσμήσει την νέα Ρώμη, και ο Θεοδόσιος τέλος, περί το 394 μ. Χ., απαγόρευσε ρητά τους αγώνες και στραγγάλισε την αρχαία λατρεία. Η παράδοση αναφέρει ότι ο τελευταίος απελπισμένος χρησμός της ταπεινωμένης Πυθίας δόθηκε προς τον Ορειβάσιο, τον απεσταλμένο του Ιουλιανού του Αποστάτη:

«Εἲπατε τῶ βασιλῆι, χαμαί πέσε δαίδαλος αὑλά,

οὑκέτι Φοῖβος ἒχει καλύβαν, οὑ μάντιδα δάφνην,

οὒ παγάν λαλέουσαν, ἀπέσβετο καί λάλον ὑδωρ»

«Πείτε του βασιλιά, πως έπεσε κατάχαμα ο μαγικός αυλός,

κι ούτε ο Φοίβος Απόλλων μένει πια εδώ, ούτε φυτρώνει η δάφνη που προμαντεύει,

ούτε κυλάει το γάργαρο νερό απ’ την πηγή. Και το νερό που στέρεψε, δεν τραγουδάει πια»

Ο χρησμός αυτός δεν είναι αληθινός, δεν δόθηκε κατά πάσα πιθανότητα ποτέ. Είναι όμως καλά φτιαγμένος για να εκφράζει με τον μελαγχολικό τόνο του την εσχάτη κατάπτωση του περίφημου μαντείου, το οποίο επί δύο σχεδόν χιλιετηρίδες έδρασε ένδοξα και έπαιξε ύψιστο ρόλο, επηρεάζοντας πολλαπλά την αρχαία ζωή και τον πολιτισμό.

ΔΕΛΦΙΚΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ

Σπουδαίο είναι το αρχαίο «Δαλφικόν» αργυρό νόμισμα που μπροστά φέρει κεφαλές κριών και δύο δελφίνια και πίσω τέσσερα βαθιά έγκοιλα τετράγωνα με ανά ένα δελφίνι. Σε άλλα,επίσης αργυρά παλιά νομίσματα εικονίζεται κεφαλή κριού και τράγος ή τρίποδας και ο δελφικός ομφαλός. Από τα λεγόμενα για την λατρεία είναι γνωστή η σχέση των δελφινιών, της αιγός και του τρίποδα με τον δελφικό θεό, η δε κεφαλή του του κριού (κάρνος) είναι σύμβολο του Καρνίου Απόλλωνα, θεού των ποιμνίων. Στους μεταξύ χρόνους (421 - 357 π.Χ.), οπότε με την Νικιεία ειρήνη έγιναν οι Δελφοί και πάλι αυτόνομοι, ανήκε αργυρό νόμισμα φέρον κεφαλήν αιθίοπα. Όταν οι Φωκείς κατείχαν τους Δελφούς κατά τα έτη 367 - 346 π. Χ., έκοψαν εκεί νομίσματα υπό το όνομά τους. Επί αυτών υπάρχει κεφαλή της Δήμητρα, της Ανθήλης και Απόλλωνας καθήμενος επί ομφαλού με λύρας και κλαδί δάφνης. Έκτοτε φαίνεται ότι δεν κόπηκαν πλέον νομίσματα στους Δελφούς, μέχρι του Αδριανού και των Αντωνίνων.

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΙ ΔΕΛΦΟΙ

Μετά την κατάργηση της αρχαίας θρησκείας και η πόλη των Δελφών ακολούθησε την κατάπτωση του μαντείου. Δεν έλειψε όμως εντελώς η ζωή από εδώ κατά τούς πρώτους χριστιανικούς και βυζαντινούς χρόνους. Αν και δεν βρέθηκαν ασφαλή ίχνη βυζαντινών οικοδομημάτων, εκτός τμημάτων τινών βυζαντινού τείχους, με το όποιον είχε οχυρωθεί μεταγενέστερα το μέρος, εν τούτοις ευρέθησαν αρκετά μαρμάρινα αρχιτεκτονικά χριστιανικά μέλη η μετασκευασμένα εις τοιαύτα αρχαία. Επίσης πλησίον του αρχαίου ναού βρέθηκε χριστιανικό νεκροταφείο. Όλα αυτά φέρουν προς την υπόθεση ότι ο μέγας ειδωλολατρικός ναός διασκευάστηκε όπως και τόσοι άλλοι, εις χριστιανικό, αν και επί των σωζόμενων σήμερον ερειπίων ουδέν ίχνος τοιαύτης διασκευής παρατηρείται. Σεισμοί και άλλες καταστροφές συν τον χρόνο κάλυψαν το αρχαίο τέμενος με μεγάλη επίχωση και την θέση που χρησμοδοτούσε η Πυθία κατέλαβε το ταπεινό χωρίο Καστρί. Ο Κυριάκος ο εξ Αγκώνος (1436 μ. Χ.) και άλλοι κατόπιν περιηγητές επισκέφτηκαν τον τόπο και παρείχαν τις πρώτες μεταμεσαιωνικές ειδήσεις περί αυτού, αντιγράφοντας μερικές επιγραφές και διατυπώνοντας και τοπογραφικές παρατηρήσεις.

 ΜΝΗΜΕΙΑ ΕΡΓΑ ΤΕΧΝΗΣ

ΑΜΜΩΝΑΣ ή Άμμων Ρε (ή Ρα)

 Μια ενδιαφέρουσα ιστορία ενός Αιγυπτιακού Θεού Ήλιου που ταυτίσθηκε με τον θεό Δία στην αρχαιότητα από τους Έλληνες. Εξαιρετικής σημασίας ο συσχετισμός εξουσίας και αρχαίων θεών, η διάπλαση των αρχαίων μύθων για την δημιουργία και καταγωγή των θεών ανάλογα με τα τοπικά συμφέροντα όπως και πασιφανέστατη η περίεργη μεθοδολογία εξαγωγής των χρησμών του Άμμωνα και η «διαχείριση» τους από τα εξουσιαστικά ιερατεία της εποχής.

Αιγυπτιακή θεότητα λατρευομένη κατ’ εξοχήν στην Θήβα της αρχαίας άνω Αιγύπτου. Όταν το 2000 π.Χ. η δεσποτεία της Αιγύπτου περιήλθε εις τα χέρια των ηγεμόνων των μικρών Θηβών, η θεότητα αυτή απέκτησε ιδιαίτερη σημασία και ταυτίσθηκε με το παλιό θεό του κράτους τον Θεό του ήλιου Ρε της Ηλιουπόλεως και έκτοτε έφερε την διπλή ονομασία Άμμων - Ρε (Ρα). Αλλά η μέγιστη ακμή αυτού του θεού συμπίπτει με τους χρόνους της Η’ δυναστείας (1580 - 1100 π.Χ.) όπου η Θήβα ήταν πρωτεύουσα της Αιγύπτου. Η ηγεμονία των Ραμεσσιδών δαπάνησε τεράστια ποσά για την μεγαλοπρέπεια της λατρείας.

 ΛΑΤΡΕΙΑ

Η κατά την ακμή των Θηβών επιβολή του Ρα ως υπέρτατου θεού της Αιγύπτου υπήρξε η αιτία να αναθεωρηθεί η περί αυτού θεολογική αντίληψη. Τα αρχαία κείμενα ερμηνεύτηκαν κατά σύμφωνο τρόπο προς την λατρεία του Άμμωνα και πανταχού αλλοιώθηκαν προς έξαρση της απολύτου αυτού υπεροχής. Ολόκληρο το παλιό θρησκευτικό σύστημα προσαρμόσθηκε ασυναισθήτως με τις νέες ιδέες και την νέα κοσμολογία και θεογονία διαπλάστηκε παριστώντας τον μοναδικό θεό δημιουργό. Ο Άμμων Ρα είναι πλέον αυτός ο ήλιος και όχι η ψυχή του ήλιου.

«Ακέφαλοι στέκονται σε σειρές μπροστά στο λάβαρο [του θεού Άμμων]» (Πηγή: Ελληνική Τηλεόραση 3)

ΛΑΤΡΕΙΑ ΕΚΤΟΣ ΑΙΓΥΠΤΟΥ

Διαδόθηκε τάχιστα ως τις γειτονικές χώρες π.χ. εις την Συρία , στους Φοίνικες (Καρχηδόνα, Β’ Αφρική, Μάλτα, Σικελία, Σαρδηνία) ως ελ Χαμμάν, «υπηρέτης του Θεού». Παρά τις ερμηνείες δεν εξηγήθηκε πλήρως αυτή η θεότητα αλλά πιθανότερα είναι η θεότητα του «Κυρίου των Κιόνων» δηλαδή που ενσαρκώνεται εντός ιερού λίθου και λατρεύονταν υπό μορφή κίονος ως ο «Βαίτυλος». Από όταν όμως ο Μ. Αλέξανδρος άρχισε να τιμάται ως υιός του Αιγυπτιακού Διός Άμμωνος συγχωνεύθηκε και ο φοινικικός Άμμωνας προς τον Αιγυπτιακό και προς τον θεοποιηθέντα Μ. Αλέξανδρο γι αυτό αναγράφονταν ελληνιστί «Χνούβει τε και Άμμωνος». Κατά τους μεταγενέστερους Εθνικούς χρόνους εξήρθη ο Άμμων αυτός ως υψίστη θεότητα του ουρανού και γι αυτό μεταφράζεται από τους Ρωμαίους ως Σατούρνος δηλαδή Κρόνος. Η διάδοση όμως του Άμμωνα εις την Ελλάδα είχε συντελεσθεί ήδη ενωρίτερα 200 - 300 χρόνια πριν τον Μ. Αλέξανδρο και ιδίως στους Δελφούς, Αθήνα, Σπάρτη, Κρήτη κ.λ.π. αλλά η μεγάλη λατρεία του αργότερα οφείλεται εις την επίσκεψη του Μ. Αλέξανδρου και την ευφυέστατη πολιτική του εκεί ιερατείου του να ανακηρύξει αυτόν ως υιό του Θεού τούτου. Αυτό αποδείχθηκε αργότερα σοφότατο και ο Αλέξανδρος ως εξυψωτικό του ατόμου του υπέρ του βασιλιά της Μακεδονίας αλλά και την συμπάθεια του Ελληνικού κόσμου. Ο εξελληνισμός του Άμμωνα ήταν η ταύτισης του με τον Δία.

ΧΡΗΣΜΟΙ

Οι χρησμοί του Άμμωνα δίνονταν όχι με λόγια αλλά με σημεία σε χώρο όπου υπήρχε πηγή «Η κρήνη του Ήλιου» που είχε περίεργες ιδιότητες και τις οποίες διατηρεί έως σήμερα όπως επιβεβαίωσαν οι περιηγητές δηλαδή το νερό το πρωί ήταν χλιαρό, το μεσημέρι ψυχραίνονταν και το βράδυ ζεσταίνονταν + 2 βαθμούς. Πάνω λοιπόν στα νερά αυτά τοποθετούταν ένα καράβι πάνω στο οποίο υπήρχε το άγαλμα του Θεού Άμμωνα. Ανάλογα με τις κινήσεις του καραβιού, «από τον θεό», δίδονταν και οι κατάλληλοι χρησμοί.

ΠΗΓΕΣ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑΣ

Εγκυκλοπαίδειες

1. Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμοι : Κ΄, ΙΒ΄, ΙΔ΄, ΙΗ΄

Περιοδικά

1. Ιχώρ, τεύχη 7, 17,  23, 24, 37, 45

2. Ιστορία Εικονογραφημένη

3. Δαυλός, τεύχος 62, 186

4. Corpus, τεύχος 48

5. Πολεμικές Μονογραφίες, τεύχος 1

6. Myst, τεύχος 2

7. Ησίοδος Θεογονία, Έλληνες Κλασσικοί εικονογραφημένοι, εκδόσεις Εύανδρος

8. Τρίτο Μάτι, τεύχη 131, 142, 149, 154

9. Περιοδικό Ελλάνιον Ήμαρ, τεύχος 19

Βιβλία

1. Οι απόκρυφες επιστήμες στην Ελληνική αρχαιότητα, Διαμαντής Κούτουλας, εκδόσεις Έσοπτρον, Αθήνα 2002

2. «Άραι», Ι. Θ. Κακριδή, Εκδόσεις Ιδεοθέατρον Ραδάμανθυ -Αναστασάκη, Αθήνα 2000

3. Προϊστορία της Ελληνικής Χερσονήσου, Τόμος Πρώτος, Προανθρώπινη Ζωή, Αντώνης Β. Καψής, Πρώτη έκδοση 1985

4. «Η ιατρική στην αρχαιότητα, Ελλάδα - Ρώμη - Βυζάντιο - Η ιατρική στη Βίβλο και το Ταλμούδ, Kurt Pollak, Μετάφραση Αιμίλιος Δημ. Μαυρούδης, Εκδόσεις Δημ. Ν. Παπαδήμα, Αθήνα 2005

5.  Χαλδαϊκά Λόγια ή Χρησμοί, Κείμενον  Αρχαία Σχόλια, Πρόλογος και Σχόλια του Παναγιώτη Μαρίνη, Εκδόσεις Ιδεοθέατρον, Αθήνα 1998

Τηλεοπτικοί Σταθμοί

1. Νέα Ελληνική Τηλεόραση

2. Ελληνική Τηλεόραση 3

Αρχαίοι συγγραφείς

1. Αιλιανός, Ποικίλη ιστορία

2. Πλούταρχος, Περί των υπό του θείου βραδέως τιμωρουμένων

3. Ηροδότου, Ιστορίαι

4. Σύλλας

5. Παυσανίας

Πρόσθετη Βιβλιογραφία

1. Αισχύλος: Προμηθεύς, B.G. Teubner, Leipzig 1992

2. Titus Livius: AB Urbe Condita I, Loed, Harvard Univeristy Press

3. K.F. Hermann: Lehrbuch Der Gottesdienst, K.B. Stark, Heidenberg 1858

4. Ομήρου Οδύσσεια

5. Ομήρου Ιλιάδα

6. The New York Times, Science Times, 19/03/02

Διαδίκτυο

1. http://www.nature.com/nsu/010719/010719-10.html

2. http://www.washingtonpost.com/ac2/wp-dyn/A190...ge=printer

3. http://www.wesleyan.edu/wesmaps/course9798/fa...jellez.htm

4. http://www.oracleofdelphi.com

5. http://www.scienceillustrated.gr

6. http://www.youtube.com/watch?v=0yJhbG2TmlM

7. http://www.youtube.com/watch?v=d4moWO1kXuA

Εποπτικό Υλικό

1. Alexander, Oliver Stone -  Christopher Kyle , Intermedia films, DVD, 2004

ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ