ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΑ, ΕΛΛΗΝΕΣ & ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΙ ΝΑΟΙ

(Ιστορικές Αποσαφηνίσεις και υπέρ της σχέσης Ελληνισμού - Αγίων Τόπων)

 Μια σελίδα για τις κατηγορίες και τις υποψίες των Εθνικών περί «Ιουδαϊκών» Ευαγγελίων, «Ιουδαϊκού» Χριστιανισμού, Ιουδαίων «πρακτόρων» αποστόλων, περί «Ιουδαϊκών» Αγίων Τόπων και δήθεν καταπάτησης Εθνικών ναών των Ιεροσολύμων από τους Αγία Ελένη και Άγιο - Μέγα Κωνσταντίνο. Τέλος αυτή η σελίδα ξεκαθαρίζει για πολλοστή φορά την σχέση του Ιουδαϊσμού και του Χριστιανισμού δείχνοντας ότι ο Χριστιανισμός δεν μπορεί να είναι Ιουδαϊκή «συνωμοσία» (σύμφωνα με τους νεοΕθνικούς) προς κατάκτηση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας καθώς οι πόλεμοι συνεχίζονται και στα μετέπειτα χρόνια, όπως επίσης και την σχέση μεταξύ Χριστιανών και Αράβων (μουσουλμάνων). Τέλος επιδείχνεται άλλη μια φορά η σχέση Αγίων Τόπων και Ελλήνων προς αντίθεση με τους νεοΕθνικούς, που θεωρούν τους Αγίους Τόπους ουδέποτε να έχουν σχέση με τον ελληνισμό, έστω και αν πλείστοι άλλοι ανά την υφήλιο και την μεσόγειο υπό αυτούς θεωρούνται ως αναμφιβόλως ότι έχουν.

ΙΕΡΟΥΣΑΛΗΜ

Εβραϊκά Yerushalayim, Αραβικά: Bayt Al-muqaddas ή Al-quds

 Πρωτεύουσα πόλη της Παλαιστίνης, επισημότατη για τους Εβραίους οι οποίοι για περίπου 2000 χρόνια την είχαν ως κέντρο της θρησκευτικής τους και εθνικής τους διαίτης, επισημότατη για τους Χριστιανούς διότι εκεί έδρασε, έπαθε, αναστήθηκε και αναλήφθηκε ο Ιησούς Χριστός, ιδιαίτερα για τους Έλληνες, οι οποίο για 2000 χιλιάδες χρόνια πιστοί φρουρούν και περιέπουν τα προσκυνήματα και τέλος επισημότατη για τους Μουσουλμάνους, διότι την επισκέφτηκε ο προφήτης και θαυματούργησε σε αυτήν, την κατέλαβε ο πρώτος χαλίφης Ομάρ και δημιούργησε εκεί η αραβική τέχνη ένα από τα θαυμασιότερα δημιουργήματά της. Μετά τα αιματηρά επεισόδια μεταξύ Αράβων και Ιουδαίων το 1920, 1926, 1936 και 1947 οι Βρετανοί που είχαν καλέσει Ιουδαίους στην περιοχή επί της κυριαρχίας τους αποτραβήχτηκαν και οι Τρανσιορδανοί κατέλαβαν την πόλη η οποία διαιρέθηκε μεταξύ αυτών και των Ισραηλιτών. Το 1949 έγινε η πρωτεύουσα έπειτα από τον Αραβο-ισραηλινό πόλεμο του 1948 και χωρίσθηκε σε Τρανσ-Ιορδανία (αργότερα Ιορδανία) που είχε την παλιά πόλη και την ανατολική Ιερουσαλήμ και εκείνη την Ισραηλινή. Η ανατολική Ιερουσαλήμ κατακτήθηκε από τους Ισραηλίτες στον πόλεμο των 6 ημερών το 1967. Τότε τα Ιεροσόλυμα ανακηρύχτηκαν ως αιώνια και αδιαίρετη πρωτεύουσα και η πόλη έγινε κέντρο σύνδεσης μεταξύ των εβραίων και των αράβων κατοίκων της. Αυτό έγινε ενάντια στις αποφάσεις των Ηνωμένων Εθνών και παρά τις διαμαρτυρίες η πόλη συνέχισε κάτω από τον Ισραηλινό έλεγχο. Έπειτα από την απόφαση του 1980 η πόλη έγινε επίσημα ενωμένη κάτω από τους Ισραηλινούς πράγμα που δημιούργησε διεθνείς αντιπαραθέσεις αλλά ταυτόχρονα και την αναγνώρισή της από πολλά κράτη. Η πόλη Βρίσκεται κοντά στο κέντρο του Ισραήλ, περίπου 24 χιλιόμετρα από την νεκρά θάλασσα και 56 χιλιόμετρα ανατολικά της Μεσογείου

Πολιτική κατάσταση στους Άγιους Τόπους εν έτη 2002

Ακόμη και στην γεωγραφία και στην πολιτική οι νεοΕθνικοί είναι μονομερείς ως προς τις απόψεις τους εφόσον χαρακτηρίζουν τους Άγιους Τόπους απλά ως «Εβραϊκούς». Μια όμως πιο βαθιά ματιά στην ιστορία δείχνει ότι κάτι τέτοιο ποτέ δεν ίσχυσε απόλυτα. Οι νεοΕθνικοί εκμεταλλεύονται την δημιουργία του κράτους τους Ισραήλ μόλις το 1948 (δηλαδή μετά 20 αιώνες ανυπαρξίας), για να εκφέρουν την αντιπάθειά τους ενάντια σε γεωγραφικά μέρη του πλανήτη γη και της θεάς τους Μητέρας Γαίας. Γεγονός αντιφατικό με την θρησκεία τους, σύμφωνα με την οποία ΟΛΗ η γη είναι ιερή. Ας όψεται η απέχθειά τους προς κάθε τι που έχει σχέση με την «Ιουδαία».

ΙΣΤΟΡΙΑ

ΙΔΡΥΣΗ

Οι πινακίδες της Τελλ ελ Αμάρνα μαρτυρούν ότι κατά τον ΙΕ΄ αιώνα π.Χ. η Ιερουσαλήμ ήταν σπουδαία πόλη της Παλαιστίνης. Αρχαιότατοι κάτοικοι αυτής αναφέρονται οι Ιεβουδαίοι, φυλή Χαναναία. Ο βασιλεύς της Ιεβούς Αδονισεδέχ πολιορκώντας την Γαλαάδ φονεύθηκε από τον Ιησού του Ναυή, σύμμαχου των πολιορκημένων (1145 π.Χ.), αλλά οι Ιεβουσαίοι κλείσθηκαν στην οχυρώτατη τους ακρόπολη. Ακόμη είναι άλυτο το ζήτημα για το που βρίσκονταν αυτή. Άλλοι την θέτουν στο μέσο της σημερινής πόλης, Β.Α. του σημερινού λόφου Σιών. Άλλοι επιμένουν ότι βρίσκεται επί της σημερινής Σιών, ο οποίος είναι ο υψηλότερος λόφος της πόλης και οχυρώτατος για τις πέριξ κοιλάδες. Κριτικότερες όμως μελέτες υποστηρίζουν ότι ο λόφος Οφέλ είναι η Σιών της Π. Διαθήκης. Τα πέριξ του φρουρίου κατοικήθηκαν από τις εβραϊκές φυλές Ιούδα και Βενιαμίν. Η κοιλάδα Ενώμ ορίσθηκε σύνορο των 2 φυλών. Οι Βενιαμίτες συγκατοίκησαν με τους Χαναναίους στην πόλη. Μετά τον θάνατο του Ιησού του Ναυή, οι Ισραηλίτες εξακολούθησαν τον πόλεμο και φόνευσαν τον αιμοχαρή βασιλέα Αδονιβεζέκ, τον οποίο ακρωτηρίασαν επειδή ακρωτηρίασε 70 φύλαρχους. Έπειτα όμως από την ανικανότητα των Βενιαμιτών οι Ιεβουσαίοι ανέκτησαν την πόλη και τους εξεδίωξαν. Ο Δαυΐδ εκτίμησε την στρατηγικότητα της θέσεως ανέκτησε αυτή το 7ο έτος της βασιλείας του και έκτισε επί της Σιών ανάκτορο και φρούριο και οχύρωσε την πόλη των Ιεβουδαίων, την οποία η Γραφή ονομάζει ως Μελώ. Η νέα πόλη ονομάστηκε πόλη Δαυίδ ή Πόλη του Βασιλέως. Ο Σολομώντας την εξωράισε κτίζοντας και αυτός ανάκτορο και ναό επί του λόφου Μωρία. Από τότε η Ιερουσαλήμ έγινε το εθνικό κέντρο του εβραϊκού λαού. Η οικοδόμηση του ναού και τα άλλα πολλά και θαυμαστά οικοδομικά έργα και μνημεία, οι μέχρι τις Ινδές και Μονζαβίκης επεκταμένες εμπορικές σχέσεις δια μέσου του Ελανίτικου κόλπου (Άκαμπα) του φοινικικού του Σολομώντος στόλου, κατέστησαν την Ιερουσαλήμ το κέντρο του πολιτισμού της Δ. Ασίας. Αλλά η κορύφωση αυτής της επιτυχίας ήταν βραχεία. Εκλιπόντος του Σολομώντα, απώλεσε πολύ την σημασία της και όταν ο Ιεροβοάμ επί της βασιλείας του Ροβοάμ, διάδοχου του Σολομώντα, απέσπασε 10 φυλές και ίδρυσε το προς Β. Βασίλειο του Ισραήλ, η αγία Πόλη, έμεινε βασίλισσα του βασιλείου του Ιούδα από 2 φυλές. Εξαντλημένη από τον ολέθριο αυτό διχασμό για 3 αιώνες, υφίστατο τις συνεχείς επιδρομές των Αιγυπτίων, των Φιλισταίων και άλλων ενωθέντων με αυτούς. Ο Ιεροβοάμ ηττήθηκε από τον Αιγύπτιο Σεσόγχιο Α΄, ο οποίος λεηλάτησε τον τότε ναό και το ανάκτορο, το οποίο λεηλατήθηκε και επί Ιερωάμ υπό των Αράβων και των Φιλισταίων. Εξήντα έτη αργότερα ο Ιωάς, ο βασιλιάς του Ισραήλ, νίκησε τον Αμάσια βασιλιά του Ιούδα, εισήλθε στην Ιερουσαλήμ. Ο υιός του Αμάσιου Οσίας, επανέφερε την ευτυχία στην πόλη, αλλά μεγάλος σεισμός επέφερε μεγάλες καταστροφές.

ΒΑΒΥΛΩΝΙΟΙ

Ο Εζεκίας επισκεύασε τα τείχη με την προσέγγιση του Σενναχερίφ και έσωσε την πόλη εφοδιάζοντάς την με νερό. Φαίνεται ότι η μόνη πηγή ήταν η Γισών επί της ανατολικής πλευράς του λόφου Μωρία και έξω από τα τείχη της πόλης. Σήμερα αυτή η πηγή καλείται πηγή της Παναγίας. Ο Εζεκίας κατασκεύασε και δεξαμενές (βιρκέτ) για την συναγωγή των ομβρύων υδάτων και στέρνες. Πιθανότατα από την εποχή των βασιλέων και πριν την αιχμαλωσία χρονολογούνται οι δεξαμενές Δυτικά της πόλης, Μπάτρακ, Μαμίλλα και ες Σουλτάν, καθώς και η μεγάλη δεξαμενή Ισραΐν, η προς το Β τείχος του Μωρία. Οι πολιορκητές της Ιερουσαλήμ υπέφεραν πάντοτε από λειψυδρία, διότι από το εσωτερικό της πόλης μπορούσαν πάντοτε να διακόψουν την ροή των υδάτων των πηγών, ενώ οι κοιλάδες Εννώμ και Κεδρών ήσαν ξερές. Την επί Σεδεκίου επανάσταση των εναπομείναντων προκάλεσε νέα φοβερή πολιορκία, 17 μηνών και 7 ημερών, κατά την ο οποία ο λιμός και ο λοιμός επέφεραν μεγάλες καταστροφές. Οι Εβραίοι αμύνθηκαν με τον ηρωισμό της απελπισίας και ο εχθρός αμφισβήτησε την πόλη βήμα - βήμα. Κατά την άλωση οι Βαβυλώνιοι κατάσχεσαν ότι είχε απομείνει από τους θησαυρούς του ναού, ο οποίος πυρπολήθηκε και η πόλη καταστράφηκε κατά μεγάλο μέρος το 587 π.Χ. Οι εβραίοι επέστρεψαν μετά από 70 έτη αιχμαλωσίας κατόπιν άδειας του Κύρου και οι περισσότεροι κατοίκησαν και πάλι στην Ιερουσαλήμ και ο Νεεμίας προέβη της ανοικοδομήσεως της. Τα τείχη ξανακτίσθηκαν πάνω στα ίδια θεμέλια αν και ο πληθυσμός ήταν σαφώς λιγότερος.

Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ και ΣΕΛΕΥΚΙΔΕΣ

Ο Μ. Αλέξανδρος ζήτησε συνδρομή από την Παλαιστίνη κατά την πολιορκία της Τύρου. Και οι μεν Σαμαρείτες παρείχαν πρόθυμα βοήθεια και αμείφθηκαν αλλά οι Ιεροσολυμίτες απείχαν από αυτή λόγω του όρκου πίστης τους προς τον Δαρείο. Μόλις αλώθηκε η πόλη της Τύρου ο νικητής βάδισε προς τα Ιεροσόλυμα, αλλά εις τον Σκοπό, λόφο υπερκείμενο στο βορρά της πόλης, τον προϋπάντησαν οι ιερείς και οι προύχοντες. Ο μεγαλόψυχος Μακεδόνας τίμησε την πόλη και θυσίασε στον ναό, επικυρώνοντας τα θρησκευτικά θέσμιά τους και την θεοκρατική τους αυτοδιοίκηση (κατά άλλες πηγές αυτή η πληροφορία για τον Μ. Αλέξανδρο δεν επιβεβαιώνεται από κάπου παρά μόνο από την παράδοση). Όταν πέθανε ο Μ. Αλέξανδρος η πόλη περιήλθε στην Σατραπεία του Πτολεμαίου (320 π.Χ.). Από τότε χάρηκε σχετικής ησυχίας η πόλη. Μόνο επί Αντίοχου του Επιφανή (175 - 164 μ.Χ.) έγινε και πάλι θέατρο αιματηρών αγώνων. Ο Αντίοχος επιστρέφοντας από την Αίγυπτο εδήωσε τον ναό. Μετά από 2 χρόνια απέστειλε εισπράκτορα στρατηγό, ο οποίος κατεδάφισε τα αρχαία τείχη και εγκαταστάθηκε στο αρχαίο φρούριο Άκρα του οποίου δεν καθορίσθηκε ακόμη η θέση. Ο Ιούδας ο Μακκαβαίος (Α’ Μακκ. Δ΄) ανέκτησε και πάλι την πόλη, αλλά όχι και την Άκραν και οχύρωσε τον λόφο όπου βρίσκονταν ο ναός. Μετά την νίκη του Βέθ Ζαχαρίου, ο Αντίοχος ο Ε’ ο Ευπάτωρ κατέσκαψε τα τείχη της Σιών, παραβαίνοντας το δοσμένο λόγο του (Α’ Μακκ. Στ’ 61). Αλλά ο Ιωννάθαν ο Μακκαβαίος ανήγειρε πάλι αυτά ισχυρότερα (Α’ Μάκκ. Ι’ 11) και ύψωσε τείχος μεταξύ της πόλης και της Άκρας, όπου έμεινε πάντοτε φρουρά συριακή. Μόλις το 141 ο Σίμων έγινε κύριος και της Άκρας δια της πείνης (Α’ Μακκ. ΙΓ’ 49). Ο υιός του Ιωάννης ο Υρκανός υπέστη το 134 νέα πολιορκία από τον Αντίοχο Ζ’ τον Σιδήτο. Η πόλη αλώθηκε και τα τείχη κατασκάφτηκαν. Εν τούτοις ο Υρκανός μετά την άλωση τα ξανάχτισε και οχύρωσε την Βάρι, πύργο ισχυρότατο ΒΔ του ναού, του οποίου δέσποζε. Ταυτόχρονα κατεδάφισε την Άκρα και ισοπέδωσε το ύψωμα πάνω στο οποίο ήταν κτισμένη, ώστε να γίνει ισόπεδο προς το ναό.

Τα ανάκτορα του Ηρώδη και το ψηλό τείχος

ΡΩΜΑΙΟΙ και ΗΡΩΔΗΣ

Εσωτερικοί σπαραγμοί προκάλεσαν την επέμβαση των Ρωμαίων (63 π.Χ.). Ο Πομπήιος πολιόρκησε την πόλη, προσέλαβε δε από Β τον ναό ο οποίος ήταν ισχυρότατα οχυρωμένος με μεγάλους πύργους και οχυρωματική βαθιά τάφρο. Τότε δεν υπήρχε η από Β άμεση συνοικία προς τον ναό, ούτε το τείχος που από Β κατέληγε στην λεγόμενη πύλη του Αγίου Στεφάνου. Οι Ρωμαίοι κατάχωσαν την τάφρο και εισέδυσαν στην πόλη. Μανιώδεις για την αντίσταση των Ιουδαίων κατάσφαξαν 12.000. Ο Πομπήιος προς μεγάλη έκπληξη των Ιουδαίων εισέδυσε στα Άγια των Αγίων και μερικά χρόνια αργότερα τα κάτεσχε ο Κράσος.. Άλλες εμφύλιες έριδες έφεραν στα τείχη της Ιερουσαλήμ του Πάρθες, το 40 π.Χ. και ο Ηρώδης έγινε κύριος της πόλης με την βοήθεια των Ρωμαίων το 37 π.Χ. Για ακόμη μια φορά οι Ιουδαίοι της εποχής υπέστησαν από τους νικητές φρικιαστική σφαγή. Μόλις ο Ηρώδης έγινε κύριος της πόλης την εξωράισε και την οχύρωσε συστηματικά. Έκτισε ξανά λαμπρότατο τον ναό και ενίσχυσε πολύ την Βάρι ή μετονομασμένη Αντωνία προς τιμή του προστάτη του Μάρκου Αντωνίου. Έκτισε γι αυτό ΒΔ της άνω πόλης λαμπρότατο ανάκτορο με υποστοές, περιστύλια, αυλές και θαυμάσιες αίθουσες. Προς τα Β του ανακτόρου ανέγειρε 3 ισχυρότατους πύργους του οποίους ονόμασε Ιππικόν, Φασάκλον και Μαριάμνην. Κατασκεύασε θέατρο και αίθουσα του συνεδρίου και τον Ξυστό, είδος πλατείας με περιστύλια και κήπους για τις γυμναστικές ασκήσεις. Με τα έργα αυτά τα οποία περιγράφει ο Ιώσηπος, η Ιερουσαλήμ θα παρουσίαζε λαμπρή όψη. Τα πολλά της παλάτια, τα άλλα της μνημεία, ο θαυμάσιος ναός και οι πολλές και πανταχού κιονοστοιχίες, τα ψηλά της τείχη με τους μεγάλους πύργους, θα παρουσίαζαν από τον κήπο των ελαιών εικόνα πόλης ευδαιμονέστατης. Αυτή ήταν η Ιερουσαλήμ του Ιησού Χριστού. Βέβαια οι οδοί ήταν στενές και σκόλιες, όπως κάθε πόλη των χρόνων εκείνων. Ο πληθυσμός ήταν πυκνότατος και ιδίως κατά τις εορτές. Ο Ιώσηπος λέει, ότι ο Ρωμαίος διοικητής αρίθμησε τους αμνούς του Πάσχα και τους βρήκε σε 270.000, έτσι ώστε να προϋποτίθεται ο συνωστισμός 2.700.000 ανθρώπων. Βέβαια αυτό είναι υπερβολή διότι και ακόμη ο αριθμός 1.000.000 ανθρώπων να προκαλούσε φοβερό συνωστισμό στην περιοχή αυτή. Πρέπει να σημειωθεί ότι επί Ιησού Χριστού η πόλη είχε εκχυθεί πολύ προς τα Β.

Το 19ο έτος της βασιλείας του Μ. Ηρώδη γεννήθηκε ο Ιησούς Χριστός. Όταν πέθανε ο Ηρώδης ο Αύγουστος εκτέλεσε την διαθήκη του και διένειμε το αξίωμά του στους 3 υιούς του, τον Αρχέλαο, τον Φίλιππο και τον Αντίππα. Ο Αρχέλαος διαδέχτηκε τον πατέρα του στην Ιερουσαλήμ και έλαβε την Ιουδαία, την Σαμάρεια και την Ιδουμαία. Το δεύτερο έτος της βασιλείας του οι Ιουδαίοι τον κατηγόρησαν ενώπιον του Αυγούστου επί Τυραννία και απαλλάγηκαν αυτού αφού εξορίστηκε στην Βιέννη της Γαλατίας. Η εθναρχία του προσαρτήθηκε στην Συρία μετά από διαταγή να γίνει η απογραφή των κατοίκων την οποία διεύθυνε ο Ρωμαίος γερουσιαστής Κυρήνιος. Έκτοτε η Ιερουσαλήμ κυβερνιόνταν από Ρωμαίους έπαρχους. Από αυτούς ο Πόντιος Πιλάτος ο Στ’ διοικούσε αυτήν το 27 μ.Χ. και αυτός είναι που επικύρωσε την θανατική εκτέλεση του Ι. Χριστού.

Ρωμαϊκή επιγραφή που αναφέρει τον πραίτορα Πόντιο Πιλάτο και βρέθηκε στον αρχαιολογικό χώρο της Καισαρείας της Παλαιστίνης. Είναι μια ιστορική μαρτυρία για τα πρόσωπα που διαδραμάτισαν τραγικό ρόλο στην ζωή του Ιησού Χριστού.

Το 37 μ.Χ. η Ιουδαία έγινε και πάλι βασίλειο και βασιλιάς της διορίσθηκε ο Αγρίππας Α’ ο εγγονός του Ηρώδη. Αυτός είναι που θανάτωσε τον Ιάκωβο και που φυλάκισε τον Πέτρο. Επειδή ο εκχειλισμός της πόλης προς Β, ώστε σε περίπτωση πολιορκίας η εντειχισμένη πόλη να μην μπορεί να περιλάβει τον πληθυσμό εκτός των τειχών, ο Αγρίππας άρχιζε να χτίζει 3ο τείχος με τεράστιες πέτρες ώστε να περιλάβει εντός του τον λόφο Βετεθά και την ανατολική αυτού έκταση (Β. και ΒΔ. Του τότε τειχών). Επί αυτού οι Ιουδαίοι αφού περάτωσαν το χτίσιμο του ναού τους και για να μην αφήσουν άνεργους τους 10.000 εργάτες και για να σώσουν από τους άπληστους Ρωμαίους τους θησαυρούς του ναού, αποφάσισαν το κτίσιμο των στοών το Σολομώντα κατά τα Δ. του ναού. Αλλά ο Αγρίππας τους επέτρεψε μόνο την πλακόστρωση των οδών της πόλης, η οποία έγινε με ωραίες λευκές πέτρες. Αφού πέθανε αυτός το 7ο έτος της βασιλείας του, διάφοροι προέστησαν έπαρχοι της Ιουδαίας με απόλυτη δικαιοδοσία, εκτός του ναού, ο οποίος επί Αγρίππα ανήκε στον αδελφό του Ηρώδη και μετά στον υιό του Αγρίππα Β, οποίος έλαβε και τον τίτλο του βασιλιά.

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ

Αεροφωτογραφία και αναπαράσταση του οχυρού του Ηρώδη (Πηγή: Περιοδικό Corpus, τεύχος 38, άρθρο «Ηρώδης ο Μέγας. Τα οικοδομικά έργα ενός Πανούργου Βασιλιά», Χρήστος Καραγιάννης M. Th. Βιβλικής Αρχαιολογίας)

Επί ρωμαϊκής κατοχής βρίσκονταν 2 κόμματα εβραϊκά αντιμέτωπα:

Α) οι ζηλωτές με αρχηγό τον Ελεάζαρ και οι οποίοι κήρυσσαν αμείλικτο πόλεμο κατά των Ρωμαίων

Β) και οι μετριοπαθείς υπό τον αρχιερέα Ανανία.

Επειδή ο ρωμαίος έπαρχος Φλώρος επανειλημμένα θανάτωσε αθρόους και αθώους Ιουδαίους και προέβηκε σε χρηματικές καταχρήσεις, εξερράγη τρομερή επανάσταση στην πόλη. Μάταια ο Αγρίππας Β’ και η αδελφή του Βερενίκη προσπάθησαν να κατευνάσουν τον λαό. Οι ζηλωτές κατόρθωσαν να καταλάβουν τον οχυρό ναό και μετά λυσσώδη αγώνα μα γίνουν κύριοι των ανακτόρων του Ηρώδη και της άνω πόλεως. Ο Ρωμαίος στρατηγός Κέστιος Γάλλος βάδισε κατά της πόλης αλλά αναγκάστηκε να λύση την πολιορκία και να αναχώρησε στην Γαβαών. Το στρατόπεδό του προσβλήθηκε και εκεί και ο στρατός του διασκορπίστηκε. Έτσι η επανάσταση εξαπλώθηκε σε όλη την Παλαιστίνη. Τότε στάλθηκε ο Βεσπασιανός με 60.000 στρατού και αποβιβάστηκε στην Καισαρεία. Άρχισε από την κατάκτηση της Γαλιλαίας όπου αιχμαλώτισε στα Ιωβάπατα τον Ιώσηπο. Κατόπιν σάρωσε την λοιπή Παλαιστίνη και τελευταία άφησε την Ιερουσαλήμ. Σκοπός του ήταν να συνωστήσει εντός της πόλης πληθυσμό πολύ και άμαχο ώστε η πείνα και οι νόσοι να τους εξαναγκάσουν σε παράδοση. Αλλά τα γεγονότα της Ρώμης τον ανάγκασαν να εγκαταλείψει την Παλαιστίνη, αφήνοντας την διεξαγωγή του πολέμου στον υιό του Τίτο. Ενώ γίνονταν αυτά συμμορία ληστών κατέλαβε τον ναό και προσκάλεσε σε ενίσχυσή του τους αδιάλλακτους εχθρούς των Ιουδαίων τους Ιδουμαίους. Το μετριοπαθές κόμμα σχεδόν εξαφανίσθηκε και 120.000 άνδρες της καλύτερης τάξης έπεσαν σε αυτό τον εμφύλιο αγώνα. Όταν πλησίασε ο Τίτος 4 κόμματα διεκδικούσαν το κύρος:

Α) οι ζηλώτες του Ιωάννη τον από Γιοχάλων που κατείχαν την Αντωνεία και την στοά των Εθνικών

Β) οι ληστές του Σίμωνα από τα Γέρασα που κατείχαν την άνω πόλη

Γ) το κόμμα του Ελεάζαρ το οποίο κατείχε τον ναό και την στοά των Ιουδαίων

Δ) και οι μετριοπαθείς που είχαν συγκεντρωθεί στην άνω πόλη.

Η καταστροφή του ναού των Ιεροσολύμων από τους Ρωμαίους

Τον Απρίλιο του 70 ο Τίτος συγκέντρωσε 6 λεγεώνες από 6.000 άνδρες έκαστη (36.000 σύνολο). Μια λεγεώνα τοποθετήθηκε στο όρος των ελεών και οι υπόλοιπες 5 στρατοπέδευσαν Β και ΒΔ της πόλης. Την 23 Απριλίου οι Ρωμαίοι προσήγαγαν τις πολιορκητικές μηχανές στα τείχη, όπου περίπου σήμερα βρίσκεται η πύλη της Ιόππης. Στις 7 Μαΐου κατάφεραν και εισέβαλαν στην νέα πόλη. Μετά από 5 ημέρες ο Τίτος κατέλαβε το 2ο τείχος, αλλά δεν μπόρεσε να κρατήσει το μεταξύ αυτού και του πρώτου τείχους τμήμα της πόλης. Το ανέκτησε μετά από 3 μέρες και τότε κατέσκαψε όλο το βόρειο μέρος. Κατόπιν έστειλε τον Ιώσηπο να συστήσει στους ομοεθνείς του να παραδοθούν. Ο Τίτος έκλαψε από το όρος Σκοπού τον ναό σκεφτόμενος ότι θα έπρεπε να τον καταστρέψει. Οι πολιορκημένοι επέμεναν άγρια. Απίστευτα θαύματα τόλμης και γενναιότητας σημειώθηκαν. Τέλος ο Τίτος περιέκλεισε την πόλη με τείχος 39 σταδίων περιφέρειας ώστε να εμποδίσει τις τολμηρές νυχτερινές εξόδους από μερικούς οι οποίοι εισήγαγαν τροφές. Έγινε τότε μεγάλος λιμός και σημειώθηκαν κρούσματα ανθρωποφαγίας. Την 5η Ιουλίου καταλήφθηκε και η άνω πόλη αλλά οι ζηλωτές κατείχαν ακόμη τον οχυρώτατο ναό. Οι στοές του ναού κάηκαν λίγο αλλά οι ζηλωτές διεκδικούσαν το έδαφος βήμα - βήμα. Στις 10 Αυγούστου και παρά την απαγόρευση του Τίτου κάποιος ή κάποιοι στρατιώτες έριξε μέσα στο ναό ξύλο φλεγόμενο (σχετικά με τις προφητείες, τον Ιουλιανό και τον ναό του Σολομώντα εδώ). Η φωτιά μεταδόθηκε γρήγορα και οι Ρωμαίοι όρμησαν. Ακολούθησε γενική σφαγή. Μερικοί ζηλωτές άνοιξαν δρόμο προς την άνω πόλη, η οποία στις 7 Σεπτεμβρίου πυρπολήθηκε. Όσοι δεν σφαγιάσθηκαν πωλήθηκαν ως δούλοι και η πόλη έγινε ερείπια. Ο Τίτος διέταξε την καταστροφή των τειχών και κάθε οικοδομήματος. Άφησε μόνο 2 πύργους ώστε να είναι μαρτύριο στις επόμενες γενεές, επί ποίας πόλεως υπερίσχυσε η ανδρεία των Ρωμαίων. Επί της πόλης παρέμεινε και μικρή φρουρά Ρωμαίων. Δυστυχώς για τους Ιουδαίους το μίσος κατά των Ρωμαίων υπήρχε διότι οι κυβερνήτες συναγωνίζονταν στο ποιος θα περάσει τον προκάτοχό του σε βιαιότητες, ληστείες και θησαυρισμό.

ΙΟΥΔΑΪΚΟΣ ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ ΕΝΑΝΤΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ

Ιουδαίος πατριώτης ο Βαρ Χοχεβάς, συνάθροισε τους δυσαρεστημένους ομοεθνείς του και ανέκτησε εν μέρει την Αγία Πόλη κόβοντας και νόμισμα και εξολόθρευσε πολλούς Χριστιανούς που δεν θέλησαν να τον αναγνωρίσουν ως Μεσσία. Η επανάστασή του κατεστάλη με φρικαλέα σκληρότητα το 135 μ.Χ. όπου εξολοθρεύτηκαν και 500.000 Ιουδαίοι. Το 136 μ.Χ. ο Αδριανός έκτισε εκ των ερειπίων της Ιερουσαλήμ νέα πόλη, καθαρά Εθνική, την οποία ονόμασε Αίλια Καπιτωλίνα και ξανάχτισε να τείχη της πόλεως πάνω στα ίδια θεμέλια. Μόνο στο άκρο της Σιών το τείχος του διήλθε βορειότερα. Το σχέδιο της Αιλίας το βλέπει κανείς στο μωσαϊκό χάρτη της Μαδηβάς, έργο του Δ’ αιώνα και φαίνεται ότι ήταν απομίμηση του σχεδίου της Πτολεμαϊκής Αλεξάνδρειας. Διπλή κιονοστοιχία διασχίζει την πόλη από Β. προς Ν. και δηλαδή από την πύλη της Δαμασκού μέχρι της μεγάλης Εκκλησίας της Σιών. Η είσοδος της Αιλίας απαγορεύονταν αυστηρώς στους Ιουδαίους. Λέγεται ότι ο Αδριανός όχι μόνο έκοψε νόμισμα φέροντος χοίρου επί αυτού αλλά και υπέρθεν της κεντρικής πύλης της πόλης έστησε ομοίωμα χοίρου.

Άγαλμα του Barnerini. Πιθανότατα ο Ιουστινιανός

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ και ΙΕΡΟΥΣΑΛΗΜ

Όταν ο Χριστιανισμός αναγνωρίσθηκε ως επίσημη θρησκεία του κράτους ήταν φυσικό η Ιερουσαλήμ να αναπτυχθεί. Η αγία Ελένη έκτισε πολλούς ναούς και πολλά Εθνικά ιερά τα μετέτρεψε σε Χριστιανικά. Ο ναός της Αναστάσεως κτίσθηκε πολύ ευρύχωρος ώστε να μπορεί να περιλάβει μέγιστη έκταση. Επί Ιουλιανού οι Εβραίοι έτυχαν υποστηρίξεως. Η από Ευδοκία από την Αθηναΐδα, ήταν ήδη μοναχή στα Ιεροσόλυμα και περιήλθε σε δογματική έριδα με την Πουλχερία, οχύρωσε την πόλη και εξέτεινε προς τον Ν το τείχος της Σιών, αποδίδοντας στον εαυτό της το Δαυιδικό «και εν τη ευδοκία σου κτισθήσονται τα τείχη Ιερουσαλήμ». Ο Ιουστινιανός έκτισε πολλές εκκλησίες και μοναστήρια καθώς και ξενώνα των προσκυνητών. Το 570 υπήρχαν 3000 κλίνες δια τους ξένους. Από τον Στ’ αιώνα άρχισαν να έρχονται δωρεές και προσκυνητές.

ΠΕΡΣΕΣ ΚΑΙ ΙΟΥΔΑΙΟΙ ΚΑΤΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Το 614 μ.Χ. η πόλη αλώθηκε από τους Πέρσες και κάηκαν οι ναοί. Ο Χοσρόης βοηθούμενος από 20.000 Ιουδαίους εξάλειψε κάθε χριστιανικό οικοδόμημα και 80.000 Χριστιανοί αφού παραδόθηκαν στους Ιουδαίους οι οποίοι τους έσφαξαν μέχρις ενός. Τότε μεταφέρθηκε στην Περσία αιχμάλωτος ο Πατριάρχης και ο Τίμιος Σταυρός. Αλλά με την αναχώρηση του Χοσρόη φαίνεται ότι ο Περσικός ζυγός δεν συνέχισε να είναι σκληρός διότι ο επίσκοπος Μόδεστος, που αντικατέστησε πρόσκαιρα τον Πατριάρχη, κατόρθωσε να ανοικοδομήσει έστω και πιο πρόχειρα τον ναό της Αναστάσεως και άλλες εκκλησίες. Μετά από 15 χρόνια ο Ηράκλειος νικώντας τους Πέρσες ανέκτησε τα περισσότερα από τα λάφυρα και τους αιχμαλώτους (628).

Ο αυτοκράτορας Ηράκλειτος υψώνει τον Τίμιο Σταυρό στα Ιεροσόλυμα έπειτα από την νίκη κατά των Περσών. Πίνακας Νιγδιόπολου Στέλιου (Πηγή: Ο Βυζαντινός Στρατός 490 -630 μ.Χ., Πολεμικές Μονογραφίες, Παντελής Καρύκας, τεύχος 8, εξώφυλλο)

ΑΡΑΒΕΣ

Αλλά το 637 η πόλη παραδόθηκε στους Άραβες. Ο διευθύνοντας την άμυνα της πόλης πατριάρχης Σωφρόνιος επέτυχε την προσέλευση του χαλίφη Ομάρ ο οποίος παρέλαβε την πόλη. Τότε έδωσε στους Έλληνες την περίφημη «Αχτιναμέν» με το οποίο αναγνώριζε στο «βασιλικό γένος των Ρωμαίων» θρησκευτικά, εκπαιδευτικά και κοινοτικά προνόμια. Απείχε από το να εισέρχεται στον ναό της Αναστάσεως, για να μην μετατραπεί σε τζαμί και προσευχήθηκε έξω από την αυλή, εκεί που τώρα υψώνεται το Τζαμί του. Λέγεται ότι τότε η πόλη αριθμούσε 50.000 κάτοικους.

Από τότε μέχρι τον ΙΑ’ αιώνα η Ιερουσαλήμ διήλθε διαδοχικά ημέρες ειρήνης και δεινών από τους Χαλίφηδες της Δαμασκού και της Βαγδάτης. Η πιο ευτυχισμένη εποχή είναι εκείνη της επί Αρούν ελ Ρασίδ (768 - 809), προστάτη των τεχνών και των γραμμάτων, γνωστός επίσης από τις φιλικές του σχέσεις με τον Κάρολο τον Μέγα, από τον οποίο επωφελήθηκε ο Χριστιανισμός. Τον μεγάθυμο χαλίφη διαδέχθηκε η αναρχία, της οποίας τις δεινότερες συνέπειες δοκίμασε ο Χριστιανικός κόσμος της Ιερουσαλήμ, του οποίου πολλές φορές λεηλατήθηκαν οι Εκκλησίες και εν μέρει μεταβλήθηκαν σε ερείπια. Έπειτα επήλθε μια περίοδος ηρεμίας και ανακούφισης αλλά τα δεινά των Φατιμινών (969) ανανέωσαν την επωλούμενη πληγή. Οι Ιουδαίοι εξεγείρανε τον παράφρων Χαλίφη του Καΐρου Ελ Χάκεμ και τον ώθησαν να καταστρέψει τον ναό της Αναστάσεως, να ερημώσει τους Χριστιανούς και να εξορύξει τους οφθαλμούς του πατριάρχη που πήγε στο Κάιρο. Αλλά οι παράφρονες διαθέσεις του Χαλίφη ξαφνικά μεταβλήθηκαν και η μητέρα του Μαρία επέδρασε ευεργετικά πάνω του και επέτυχε την άδεια της ανοικοδομήσεως των ναών.

ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΟΙ

Αλλά οι διάδοχοί του κατά τον ΙΑ’ αιώνα Σελτζουκίδες έγιναν πρόξενοι πολλών κακών προς τους Χριστιανούς. Τότε αντήχησε και η φωνή του ερημίτη Πέτρου που καλούσε τους Χριστιανούς της Δύσης σε σταυροφορία. Την 15 Ιουλίου του 1099 εισέρχονταν νικητές στην Ιερουσαλήμ οι σταυροφόροι. Η διαγωγή αυτών των Χριστιανών πολεμιστών κάνει εντύπωση τόσο για τον ηρωισμό των ιπποτών όσο και για την περιφρόνηση του συνοδεύοντος αυτούς κλήρου. Ο ορθόδοξος Πατριάρχης έλειπε στην Κύπρο για συλλογή ελεών και τον αντικατέστησε ο Αρκούλφος περί του οποίου ο ηρωικός Ταγκρέδος έλεγε ότι «η κακία έκειτο εις την γλώσσαν, όπως το δηλητήριον εις την ουρά του σκορπιού». Πριν όμως παρέλθει αιώνας η ευήμερος αυτών τυραννία διαλύθηκε από τον Σαλαχεδδίν, ο οποίος κατέλαβε την Ιερουσαλήμ στις 2 Οκτωβρίου του1187 και απέδωσε τα προσκυνήματα στους νόμιμους κατόχους τους, στους Έλληνες. Μετά από λίγους μήνες οχύρωσε πάλι την πόλη διότι οι σταυροφόροι ήσαν προ των πυλών. Αλλά το 1219 ο Σουλτάνος της Δαμασκού Μελέκ ελ Μουαζάν κατεδάφισε τους πύργους της πόλης, εκ φόβου μη καταλάβουν την πόλη οι Φράγκοι και οχυρωθούν σε αυτήν. Το 1229 η πόλη παραδόθηκε από τον Μελέκ ελ Κάμελ, σουλτάνο της Αιγύπτου στον Φρειδερίκο Β΄, με τον όρο ότι τα τείχη της δεν θα ανεγείρονταν ξανά. Οι Φράγκοι όμως παραβίασαν τον όρο. Η περίοδος αυτή είναι η ζοφερότερη για τους Ορθόδοξους της Παλαιστίνης. Πριν ή με την λήξη της συνθήκης ο άρχοντας του Κεράκ Δαυΐδ επωφελούμενος της αδυναμίας των σουλτάνων της Αιγύπτου και της Συρίας, κατέλαβε την Ιερουσαλήμ και κατάχωσε τις οχυρώσεις της. Το 1243 οι Χριστιανοί της Συρίας επωφελούμενοι μεταξύ των διενέξεων των εμίρηδων ανέγειραν τα τείχη της Ιερουσαλήμ και ανοικοδόμησαν μερικές από τις Εκκλησίες. Αργότερα οι εμίρηδες της Δαμασκού, Κεράκ και Εμέσσης, αποφάσισαν την κατάκτηση της Αιγύπτου, επιτυχαίνοντας την συμμαχία των Ιεροσολυμητών, που τους υποσχέθηκαν ότι εκτός της Ιερουσαλήμ και της Τιβεριάδος θα παραχωρούσαν στους Χριστιανούς και μερικά από τα οφέλη που θα δημιουργούσε η νίκη τους. Αλλά ο Σουλτάνος του Καΐρου μαθαίνοντας αυτά επικαλέστηκε την συμμαχία των Χοβαρεσμίων, ληστρικής πολυάριθμης φυλής της Β. Συρίας, στους οποίους υποσχέθηκε την Παλαιστίνη. Και πραγματικά αφού ηττήθηκαν οι σύμμαχοι οι Χοβαρέσμιοι δηώντας και σφάζοντας έφθασαν ενώπιον της Ιερουσαλήμ. Οι Χριστιανοί βλέποντας ότι η αντίσταση ήταν μάταιη εγκατέλειψαν την πόλη αφήνοντας πίσω τους ασθενείς και τους γέροντες, Οι Χοβαράσιμοι τους έσφαξαν όλους αυτούς εντός ολίγων ωρών. Θέλοντας όμως να καθαρίσουν την κατάσταση ύψωσαν λευκές σημαίες και άρχισαν να κτυπάνε τις καμπάνες. Το στρατήγημά τους πέτυχε και 7000 Χριστιανοί γύρισαν στην πόλη πέφτοντας και αυτοί θύματα των. Κύριος της Ιερουσαλήμ έγινε τώρα ο Σουλτάνος της Αιγύπτου. Η πολυπαθής Ιερουσαλήμ έγινε κέντρο των διενέξεων των Ιωαννιτών και των Ναϊτών, που ήσαν φραγκικά τάγματα.

Ιερός Ναός της Αναστάσεως. Η αποκαθήλωση του Κυρίου

ΤΟΥΡΚΟΙ και ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ

Επί των τελευταίων Αγιουβιτών χαλίφων και αναρχικών Μαμελούκων (άραβες Ιππότες) η Ιερουσαλήμ υπέστη πολλά δεινά και τέλος υπέκυψε στο Τουρκικό σκήπτρο του Σουλτάνου Σελίμ Β, το 1571. Από τότε προσαρτήθηκε στην διοίκηση της Δαμασκού γινόμενη υποδιοίκηση. Από τον Κριμαϊκό πόλεμο και μετά η Ιερουσαλήμ με τα περίχωρά της έγινε μουτεσσαριφλίκιο και εξαρτιόνταν απευθείας από την Κωνσταντινούπολη. Στο μεταξύ στις 7/12/1831 καταλήφθηκε από τον Ιβραήμ πασά της Αιγύπτου ο οποίος την κυβέρνησε άριστα μέχρι το 1840, οπότε η Αίγυπτος αναγκάσθηκε να εκκενώσει την Παλαιστίνη. Κατά τον μεγάλο πόλεμο οι Χριστιανοί δεν κακοποιήθηκαν από τους Τούρκους. Έγιναν και μερικά δημόσια έργα για χάρη των Γερμανοτουρκικών ενεργειών εναντίον της Αιγύπτου, όπως η λαμπρή αμαξωτή οδός από την Ιερουσαλήμ στον Ιορδάνη, η σιδηρά γέφυρα επί αυτής κ.α.

ΑΓΓΛΟΙ, Κ.τ.Ε., ΕΒΡΑΙΟΙ, ΙΘΑΓΕΝΕΙΣ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΙ

Στις 9/12/1917 ο Άγγλος στρατηγός Allenby εισήλθε στην Ιερουσαλήμ, κατέλαβε την χώρα εν ονόματι των συμμάχων και την διοίκησε στρατιωτικά μέχρι το 1920. Από τότε εγκαταστάθηκε πολιτική κυβέρνηση έπειτα από δημοψήφισμα της Κοινωνίας των Εθνών (σημερινός Ο.Η.Ε.) και προκρίθηκε η Αγγλική προστασία της οποίας εδόθη η εντολή προς αυτό το 1922. Κηρύχθηκε η διατήρηση του προσκυνηματικού καθεστώτος και έγιναν πολλά αξιόλογα έργα. Κατασκευάσθηκε σύστημα υδραυλικών έργων, καταστρώθηκε σχέδιο της πόλης με μικρές αγροπόλεις στα πέριξ, τέθηκαν αριθμοί στις οικίες και πινακίδες των ονομάτων των οδών, εκ των οποίων μερικές πλατύνθηκαν. Το 1924 ανοίχθηκε η λεωφόρος Γεωργίου Ε΄, εγκαταστάθηκε ηλεκτρικό δίκτυο, τηλεφωνικό και δημιουργήθηκε εμπορικό επιμελητήριο. Στρώθηκαν οδοί για αυτοκίνητα από τα Ιεροσόλυμα προς την Ιόππη, Ιεριχώ, Χεβρώνα και Δαμασκό. Ο σιδηρόδρομος φτάνει στα Ιεροσόλυμα από την Καντάρα, από την διώρυγα του Σουέζ, κατά διακλάδωση από την Λύδδα (Λουτ). Από το 1922 λειτουργεί αρχαιολογική υπηρεσία και ανοίχθηκε μουσείο με 6000 χιλιάδες αντικειμένων. Το 1918 κατατέθηκε ο θεμέλιος λίθος του Εβραϊκού Πανεπιστημίου στο Σκοπό και το 1926 έγιναν τα εγκαίνια του από τον λόρδο Μπάλφουρ.

Η δήλωση του Μπάλφουρ στις 02/11/1917 για την αποκατάσταση εβραϊκής εστίας στην Παλαιστίνη έδωσε πραγματοποιημένη εβραϊκή όψη στην πόλη και ιδίως στην Ιερουσαλήμ. Το 1920 ιδρύθηκε στο Λονδίνο η «Κέρρεν Χαγεσόδ», σιωνιστική οργάνωση που συγκέντρωνε κεφάλαια για την εγκατάσταση των Εβραίων. Μέχρι το 1926 προσήλθανε 100.000 Εβραίοι. Από τότε ελαττώνεται η μετανάστευση λόγω της τραχύτητας του εδάφους και της αντιπράξεως των ιθαγενών, οι οποίοι κατά πλειοψηφία ήσαν Μουσουλμάνοι. Η αντίδραση αυτή οφείλεται ιδίως στον φόβο, ότι όταν υπερισχύσουν οικονομικά και κοινωνικά οι Εβραίοι, θα καταλάβουν το Χαράμ ελ Σαρίφ, για να ξανακτίσουνε τον ναό τους (!!!). Έτσι εξηγούνται και τα αιματοκυλίσματα των σφαγών σε αυτή την πόλη κατά τα έτη 1928 και 1929. Τον Δεκέμβριο του 1929 η κυβέρνηση της Παλαιστίνης συμβλήθηκε με την αγγλική εταιρία Power and Securites Corporation προς εγκατάσταση και ηλεκτροκίνηση εντός περιφέρειας 14 χλμ γύρω από την Ιερουσαλήμ.

ΑΡΧΑΙΑ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ

Πολύτιμη πηγή για την αναπαράσταση της εδαφικής και τεκτονικής μορφής της Ιερουσαλήμ κατά τους χρόνους μέχρι τον Ιησού Χριστό, υπάρχουν τα βιβλία της Π.Δ. και ιδίως τα «των Βασιλειών», «Χρονικών» και «Μακκαβαίων», έπειτα δεν τον Ιώσηπο ο οποίος παρέστη σε όλη την πολιορκία και την άλωση της πόλης από τον Τίτο και συνέγραψαν θαυμάσια το ιστορικό της. Η πόλη ήταν κτισμένη επί 2 σειρών από λόφους παράλληλων και χωρισμένων από ταπεινή κοιλάδα, η οποία στην αρχή βαίνει από Β προς ΒΑ, μετά αναστρέφει για λίγο προς Δ και τελειώνει προς ΝΝΑ

ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΙ ΤΟΠΟΙ

1. Λόφος Μωρίας: επί αυτού ανυψώθηκε ο ναός του Σολομώντα όπου άλλωστε ο Δαυίδ αγόρασε τον αγρό του Ιεβουσαίου Ορνάν. Έχει διαστάσεις 470Χ300μ. Ο Σολομώντας όχι μόνο τον ισοπέδωσε αλλά και με επιχωματώσεις τον μεγάλωσε προς ανατολικά, την οποία επιχωμάτωση την στήριξε πάνω σε τείχος, το οποίο με την σειρά του ήταν κάθετο προς την κοιλάδα Κεδρών. Αλλά και αργότερα επί Ηρώδη αυτός ο λόφος οχυρώθηκε και άλλο.

2. Λόφος Γαρήβ: περί αυτού ο προφήτης Ιερεμίας προφήτευσε ότι θα περιληφθεί στην πόλη της Ιερουσαλήμ

3. Λόφος Άκρα: Μεταξύ του Πανάγιου Τάφου και του Χαράμ ελ Σαρίφ κύρτωμα, το οποίο πολλοί ονομάζουν λόφο Άκρα. Το όνομά του προέρχεται από τους Σύριους. Ο Αντίοχος ο Α’ ο Επιφανής βασιλεύς της Συρίας, όταν βεβήλωσε και λεηλάτησε τον ναό, έστειλε δύναμη και πυρπόλησε την πόλη και κατεδάφισε τα τείχη. Οι Σύριοι οχύρωσαν εαυτούς στην «πόλη Δαυΐδ» δια μεγάλου και ισχυρού τείχους «και εγένετο αυτοίς εις Άκραν» (Α’ Μακκ. Α’ 35) όπου τους χρησίμευσε ως ακρόπολη. Εκεί μέσα άντεξαν για 25 χρόνια. Φυσικά το όνομα της ακρόπολης δόθηκε σε όλη την περιοχή. Ο Ιώσηππος μαρτυρεί (Πολ. ΙΓ’ 6,6) ότι η Άκρα προσβλήθηκε και ισοπεδώθηκε ώστε να μην δεσπόζει του ναού και τα τείχη της διαλύθηκαν ώστε να μην χρησιμεύσουν ξανά δια οχύρωση.

4. Λόφος Σιών: Το όνομα αυτό σημαίνει ύψωμα - έξαρση. Αποτελεί το ΝΔ τμήμα της πόλης και από τα πρώτα Χριστιανικά χρόνια θεωρήθηκε ως η Σιών της Π.Δ. όπου αργότερα «τέθηκε» ως η πόλη Δαυΐδ και η περιοχή του τάφου του.

5. Κοιλάδα της Τέφρας: την επιχωμάτωσε ο Πομπήιος, χώριζε την Βεζεθά από τον λόφο Μωρία.

6. Κοιλάδα Εννώμ: Ήταν το σύνορο των φυλών Ιούδα και Βενιαμίν και έγινε γνωστή για την εγκατάσταση επί αυτής του αγάλματος του Εθνικού θεού των Ιουδαίων Μολώχ, εις τον οποίο πυρακτούμενα προσφέρονταν ολοκαυτώματα διάφορων ζώων καθώς και ανθρώπινα βρέφη. Λέγονταν και τοφέθ, διότι οι ιερείς του ταυροκέφαλου θεού αυτού κτυπούσαν τύμπανα ώστε να πνίγονται οι φωνές των θυμάτων. Σε αυτή την κοιλάδα κείτεται η λίμνη Βιρκέτ ες Σουλτάν, που λανθασμένα ταυτίζεται με την Βηθσαϊδά. Οι σταυροφόροι την ονόμαζαν «λίμνη του Γερμανού». Αραβιστί λέγεται και Κανάτ ελ Κουφφάρα, δηλαδή υδραγωγείο των απίστων, διότι στην Ν πλευρά βρέθηκε παλαιό σπουδαίο υδραγωγείο. Το υδραγωγείο αυτό νομίζονταν έργο του Σολομώντα. Είναι βέβαιο όμως ότι είναι έργο των Ιεβουσαίων και ο Σολομώντας το επισκεύασε, όταν εκτέλεσε σπουδαία υδραυλικά έργα προς χάρη του ναού. Έφερε το νερό από την πηγή Άιν Αρούβ και είχε μήκος λόγω των ελιγμών 50 χιλιόμετρα.. Ο Πιλάτος το επισκεύασε, όταν κάτεσχε το θησαυρό του ναού για υδραυλικά έργα και προκάλεσε την επανάσταση την οποία κατάπνιξε αιματηρότατα. Τον ΙΕ’ αιώνα την επισκεύασε ο Μαμελλούκος σουλτάνος ελ Μελέκ εν Νάσσερ Μωχάμμετ, όπως λέι η επιγραφή που βρίσκεται εκεί. Το 1874 το επισκεύασε ο διοικητής Ιζμέτ πασάς. Στην καμπή της κοιλάδας βρίσκεται το μοναστήρι του Αγίου Ονούφριου, ο οποίος λέγεται ότι ασκήτευσε εκεί τον Γ’ αιώνα. Αυτό το μέρος είναι αυτό εις το οποίο κρύφτηκαν οι 8 απόστολοι «δια τον φόβο των Ιουδαίων» και ότι σε αυτό θάφτηκε ο αρχιερέας Άννας. Στους τείχους του υπάρχουν 180 περίπου τάφοι ασκητών, όπως φαίνεται από τις ελληνικές επιγραφές που βρέθηκαν εκεί. Πιο πάνω από την μονή βρίσκεται «ο αγρός του Κεράμεως ο Ακελδαμά», τον οποίο λέγεται ότι αγόρασαν οι ιερείς, που θανάτωσαν τον Χριστό, με τα 30 αργύρια του Ιούδα, για την ταφή των ξένων. Το χώμα του θεωρούνταν ότι έλειωνε τους νεκρούς τάχιστα γι αυτό και η Αγία Ελένη μετάφερε χώμα από εκεί στο Campo Santo στην Ρώμη και αργότερα οι σταυροφόροι στην Ρώμη. Το 1143 ο Λατίνος πατριάρχης αγόρασε τον αγρό από τους Συριανούς και τον δώρισε στους Ιωαννίτες οι οποίοι έκτισαν εκεί νοσοκομείο και έθαβαν τους νεκρούς τους σε παρακείμενο νεκροταφείο. Αργότερα περιήλθε στην κατοχή των Αρμενίων, οι οποίοι τους έθαπταν εκεί μέχρι και το 1841. Νότια του Αδελμαδά στρατοπέδευσε ο Πομπήιος και λέγεται ότι εκεί βρίσκονταν το σπίτι του Καϊάφα, όπου συνήλθαν οι διώκτες του Ιησού και οργάνωσαν την σύλληψη και την θανάτωσή του. Για αυτό και ο λόφος ονομάζεται λόφος της «κακής βουλής». 

7. Κοιλάδα Ιωσαφάτ ή Κεδρών: περιοχή μελαγχολική όπου προφήτες μαρτύρησαν και ο Σωτήρας πέρασε στιγμές αγωνίας. Οι 3 θρησκείες, Μουσουλμανική, Χριστιανική και η Εβραϊκή υποστηρίζουν ότι σε αυτό το σημείο θα γίνει η δεύτερη παρουσία. Κατά τους Μουσουλμάνους ο Θεός θα σταθεί και θα δικάζει στην Γεσθημανή και θα τρέχει άφθονο πυρ και ύδωρ από τον χείμαρρο. Υπεράνου αυτού θα σταθεί μια θριξ από τον λόφο Μωρία μέχρι και το όρος των Ελαιών. Από κει θα διέλθει ο Μωάμεθ ο οποίος θα φέρει τον μηλωτή του και στην οποία θα προσκολληθούν οι δίκαιοι αφού μεταβληθούν σε φθείρες. Κοντά εκεί βρίσκεται και η πύλη του πρωτομάρτυρα Στεφάνου όπου η παράδοση θέλει να έχει θανατωθεί δια πετροβολισμού. Από τους Εβραίους καλείται «πύλη του ποίμνιου», από τους σταυροφόρους «πύλη του Ιωσάφατ» και από τους Μουσουλμάνους «πύλη της παρθένου Μαρίας», διότι οδηγεί στην Γεσθημανή.

8. Τάφος Αβεσσαλώμ: τον έκτισε ο υιός του Δαυΐδ ενώ ζούσε ακόμη και μέχρι και το μισό του περασμένου αιώνα κάθε διερχόμενος από τον τάφο έριχνε και ένα λίθο εκεί εις ένδειξη φρίκης για τον τόλμημα του Αβεσσαλώμ.

9. Μνημείο Ιακώβου: Η παράδοση λέει ότι πρόκειται για τον αδελφόθεο, ο οποίος κατά την σύλληψη του Χριστού κρύφθηκε εκεί μέσα. Κατόπιν αφού έγινε επίσκοπος Ιεροσολύμων από τον Πέτρο, ρίφθηκε από τους ιερείς από το τείχος του ναού στην κοιλάδα και ετάφη εντός αυτού (62 μ.Χ.). Κατά τον Ηγήσσιπο το μνημείο αυτό ήσαν πολύ ιερό κατά τους Χριστιανούς μέχρι την άλωση από τον Τίτο. Αργότερα κτίστηκε επί αυτού ευκτήριος οίκος, του οποίου σώζονται μόνο γεγλυμμένες βαθμίδες επί της κλίμακας, η οποία οδηγούσε στο μνημείο. Η προς το Β. είσοδος έχει είσοδο η οποία οδηγεί προς πρόναο 6μ μήκους που βαστάζεται από 2 κίονες και 2 παραστάδες δωρικές. Επί αυτών υπήρχε Εβραϊκή επιγραφή, όπου εκεί θάφτηκε ο απόγονος του Ααρών (1000 π.Χ.), Βεν Εζείρ. Πάνω από αυτό υπήρχε διάζωμα δωρικό με τρίγλυφους και επί αυτού κορωνίδα.

10. Πρώτο τείχος: περιέβαλλε την Σιών και ήταν κτίσμα των Ιεβουσαίων και προεκτάθηκε αργότερα από τον Δαυΐδ και τον Σολομώντα. Οι πύλες και οι πύργοι αναφέρονται από τους Εσδρα, Νεεμία και Ιερεμία.

11. Το δεύτερο τείχος: είναι το τείχος με τις περισσότερες διαμάχες περί της τοπογραφίας της Ιερουσαλήμ. Ήταν διεύρυνση του Εζεκία προς καλυτέρευση της άμυνας από τον ασσυριακό κίνδυνο. Αυτό το τείχος είναι σημαντικό για την τοποθέτηση των Χριστιανικών προσκυνημάτων που γνωρίζονται εκεί από τον Α’ αιώνα μ.Χ. διότι ο τάφος του Ιησού και ο Γολγοθάς κατά την εποχή βρίσκονταν εκτός του τείχους της πόλης και αυτό είναι σύμφωνο τόσο με τις γραφές όσο και με τις Ιουδαϊκές και τις Ρωμαϊκές συνήθειες της πόλης. Η δε τοποθέτηση των εν λόγω προσκυνημάτων νομίζεται ότι τυγχάνει εξαρτώμενη από την τροχιά αυτού του τείχους. Οι κληρικόφρονες θεωρούν αυτή την τροχιά τεθλασμένη και την στηρίζουν επί αρχαίων διεσπαρμένων ισχυρών θεμελίων της περιοχής αλλά η μαρτυρία του Ιώσηπου είναι διαφορετική.

12. Τρίτο τείχος: Κατά τον Ιώσηπο άρχιζε να το κτίζει ο Ηρώδης Αγρίππας, διότι η πόλη είχε προεκταθεί προς Β, μεταξύ του 37 και του 39, δηλαδή 4 χρόνια μετά την σταύρωση του Ιησού. Το τείχος αυτό είχε 90 πύργους.

13. Τείχος Αδριανού: Κτίσθηκε μετά την καταστροφή των τειχών της Ιερουσαλήμ, από τον Τίτο, όταν ο Αδριανός έκτισε την Εθνική πόλη Αίλια Καπιτωλίνα επί της Ιερουσαλήμ. Επειδή ο Αδριανός ακολούθησε τα αρχαία θεμέλια θα πρέπει να συναχθεί ότι αυτό το τείχος βαδίζει πάνω στα θεμέλια του 3ου ή του 2ου αρχαίου τείχους και τα οποία αργότερα ακολούθησε και τον ΙΣΤ’ αιώνα ο Σουλεϊμάν το οποίο παραμένει έως σήμερα.

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ

Τα ανάκτορα του Ηρώδη με τα ψηλά τείχη. (αναπαράσταση)

1. Τείχος Σουλεϊμάν: Είναι το σημερινό τείχος που κτίσθηκε το 1534 από τον Σουλεϊμάν και αντικατοπτρίζει αρκετά πιστά το τείχος το οποίο υπεράσπιζαν οι Άραβες από τους σταυροφόρους. Έχει ύψος 13μ. και πλάτος 2μ με πολλούς πύργους και προμαχώνες.

2. Πύλη της Παναγίας: λέγεται έτσι διότι ο η οδός αυτή από τον Κεδρώνα οδηγεί στην Γεσθημανή και λέγεται και πύλη του Αγίου Στεφάνου διότι άλλοτε έδειχναν αυτόν ως το χώρο που λιθοβολήθηκε ο πρωτομάρτυρας Στέφανος

3. Οδός μαρτυρίου: είναι ο οδός που οδηγεί από την πύλη της Παναγίας προς την φραγκική μονή του Σωτήρα. Αυτή η οδός θεωρείται ως η οδός που οδηγήθηκε ο Χριστός από το Πραιτόριο μέχρι τον Γολγοθά. Το δυτικό της τμήμα λέγεται οδός των Χριστιανών.

4. Συνοικία των Χριστιανών: «Χάρετ ελ Νουσάρα» όπου βρίσκεται ο ναός της Αναστάσεως, το ελληνικό μοναστήρι και το Πατριαρχείο, πολλές ελληνικές μονές, το ελληνικό νοσοκομείο, τα σχολεία, το προξενείο κ.α.

5. Ναός της Αναστάσεως: ο τάφος του Ιησού Χριστού και ο Γολγοθάς

6. Χαράμ ελ Σαρίφ: χώρος όπου χτίσθηκε ο ναός του Σολομώντα

7. Γέφυρα και ο Ξυστός: Γέφυρα πλατεία που ένωνε τον ναό του Σολομώντα με την πόλη της Σιών. Ήταν πλατεία γυμναστηρίου και περιπάτου με κιονοστοιχίες, δενδροστοιχίες και άλλα κοσμήματα. Ήταν πολυδάπανο κτίσμα του Μ. Ηρώδη.

8. Το θέατρο: Ο Ιώσηπος αναφέρει ότι ο Μ. Ηρώδης έκτισε και θέατρο και εισήχθησαν και Εθνικά έθιμα προς μεγάλο σκάνδαλο των Ιουδαίων. Τα ίχνη του έχουν βρέθηκαν από τον Γερμανό αρχιτέκτονα Schick.

9. Μονή των Δομινικανών: Λαμπρή μονή των Λευκών Πατέρων (Δομινικανών) Χτίσθηκε επί χώρου που υπάρχουν διάσπαρτα Βυζαντινά ερείπια. Υπέρθεν την Δ. εισόδου υπάρχει ελληνική επιγραφή. Εκεί ήταν ο ναός που χτίσθηκε από την Αθηναία Ευδοκία, γυναίκα του Θεοδόσιου του Β’ προς τιμή του Άγιου Στέφανου.

10. Μνημείο Ηρώδη: Το 1892 βρέθηκε αυτός ο ωραίος οικογενειακός τάφος που είναι ολόκληρος σκαλισμένος στον βράχο. Βρίσκεται ΝΔ της πόλης. Κατά μερικούς αυτό το μνημείο είναι το αναφερόμενο από τον Ιώσηπο «μνημείο Ηρώδη». Κατά μια εκδοχή αυτός είναι ο πραγματικός Άγιος Τάφος και ο υπερκείμενος από αυτού λόφος είναι ο Γολγοθάς.

11. Τάφος Ησαΐα: Νότια της πύλης Σιλωάμ στον οποίο παρατηρούνται 3 ορύγματα τάφων και μια πύλη μικρή σιδερένια. Η πύλη ανήκει σε αρχαίο παρεκκλήσι. Ελληνική επιγραφή επί της αψίδας λέει ότι εκεί τάφηκε ο προφήτες Ησαΐας

12. Τάφος Μελχισεδέκ: Εντός του ναού της Αναστάσεως

13. Τάφος Ιωσήφ: Στον ναό της Αναστάσεως υπάρχει τάφος πτωχός αρχαιότατος με νεκρικές θήκες που αποδίδεται στον Αριμαθείας Ιωσήφ, επειδή ούτος αφού επέδωσε τον τάφο του για την ταφή του Ιησού, όρυξε άλλους για τον εαυτόν του και την οικογένειά του.

14. Τάφος ναού Γεσθημανής

15. Τάφος της Αγίας Θέκλας: Στο χωριό Βεθφανή όπου ο Ιησούς ανέβηκε στην πλάτη του όνου για να εισέλθει στα Ιεροσόλυμα (Κυριακή των Βαΐων) υπάρχει ναός ερειπωμένος των σταυροφόρων. Έξω από αυτό και Α. εντός της αψίδας ο Lievin ανακάλυψε τάφο ορυγμένο στον βράχο που περιείχε 6 νεκροθήκες. Κατά τον αρχιδιάκονο Θεοδόσιο, η Αγία Θέκλα τάφηκε στην Βεθφαγή, όπου ο Χριστός πέρασε με τον μικρό όνο.

16. Τάφος της Θέκλης: Τάφος ορυγμένος εντός της πέτρας με 3 βαθμίδες και ελληνική επιγραφή, όπου θάφτηκε η Θέκλα, θυγατέρα του Μαρούφλου, Γερμανίδα. Όλοι αυτοί οι τάφοι είναι Εβραϊκοί και προχριστιανικοί οι οποίοι χρησιμοποιήθηκαν αργότερα από τους ασκητές ως τάφοι των.

17. Δεξαμενή του Στρουθίου: Μέσα στην πόλη και στο τμήμα Άκρα, εντός του Φραγκικού μοναστηρίου του Κυρίου της Σιών (Dames de Sion) δίπλα από το τόξο «Ιδέ ο άνθρωπος» είναι δεξαμενή, την οποία πολλοί ταυτίζουν με αυτή του Ιώσηπου (Στρουθίου) όπου ο Τίτος έστρωσε 4 πλατείες για να τοποθετήσει τις ελλεπόλεις του κατά της Αντωνίας

Ιερός ναός της Αναστάσεως. Τμήμα της πέτρας που έφραζε τον τάφο του Χριστού.

ΚΑΤΟΙΚΟΙ

Επί Μ. Αλεξάνδρου η πόλη αριθμούσε 120.000 κάτοικους και επί Ιησού Χριστού 200.000. Σήμερα έχει Εβραίους, Μουσουλμάνους Ιθαγενείς (Παλαιστίνιοι), Χριστιανούς Ορθόδοξους (ρουμ) ως πλειοψηφία, καθολικούς, ουνίτες, Αρμενοκαθολικούς, Αρμένιους, Κόπτες, Αβησσυνούς, Συριανούς και τέλος και Προτεστάντες.

1. Εβραίοι: συνέρευσαν στην Παλαιστίνη όταν ο τραπεζίτης Χιρς δάνεισε στην Τουρκία για να πληρώσει την πολεμική αποζημίωση στην Ρωσία. Τότε πέτυχε την άδεια της εγκατάστασης αποικίας στην πεδιάδα του Σάρωνος κοντά στην Ιόππη, την Ρισόν λε Ζιόν. Έπειτα εγκαταστάθηκε γερμανική αποικία ΝΔ της Ιερουσαλήμ. Από την στιγμή της ανακτήσεως της περιοχής από τους Άγγλους, χάρη στην περίφημη δήλωση του Μπάλφουρ, κατά την οποία ένας από τους σκοπούς του πολέμου είναι η ίδρυση εθνικής εστίας των Εβραίων στην Παλαιστίνη, η συρροή ξεκίνησε πυκνή και αθρόα.

2. Μουσουλμάνοι: Διοικούνται θρησκευτικά από τον Μουφτή. Εκτός αυτού έχουν τους ουλεμάδες, οι οποίοι διακρίνονται σε οεΐχας, των οποίων εντολή είναι το κήρυγμα και η ερμηνεία της Ιεράς βίβλου και κιατίπας, οι οποίοι εκτελούν τις ιερουργίες στα τζαμιά, τους ιμάμες που υπηρετούν στα τζαμιά και τελούν τους γάμους και τις κηδείες, τους μοεζζίν, οι οποίοι 5 φορές την ημέρα καλούν τους πιστούς σε προσευχή από τον μιναρέ και τέλος τους καΐμ, δηλαδή τους νεοκώρους. Εκτός αυτών υπάρχουν και οι δερβίσηδες που διακρίνονται σε στροφείς και ωρυόμενους. Οι μενδρεσέ είναι κολλέγια στα οποία οι μουσουλμανοπαίδες μαθαίνουν την ανάγνωση και την γραφή και ιδίως την αποστήθιση του Κορανίου.

3. Ορθόδοξοι: υπάγονται στο Πατριαρχείο. Ο Πατριάρχης είναι ταυτόχρονα και ηγούμενος της Αγιοταφίτικης αδελφότητας και γι’ αυτό εκλέγεται ισόβια από αυτήν, σύμφωνα με κανονισμό εγκεκριμένο από τον Σουλτάνο. Από την ελευθέρωση της χώρας, στα δικαιώματα του Σουλτάνου υπεισήλθε ο βασιλιάς της Αγγλίας. Η αδελφότητα είναι σωματείο που αποτελείται από Έλληνες, οι οποίοι από παιδική ηλικία εισέρχονται και εκπαιδεύονται θεολογικά και υπηρετούν όλα τα στάδια της ιεραρχίας. Η αδελφότητα έχει ως εντολή της την φρούρηση και την περιποίηση των προσκυνημάτων και κυρίως την προαγωγή του χριστιανικού λαού, υφίσταται δε από την δημιουργία της πρώτης χριστιανικής κοινότητας της Ιερουσαλήμ και ασκεί την εντολή της από 16 τουλάχιστον αιώνες. Ιστορικές περιπέτειες, όπως οι σταυροφόροι και οι σουλτανικές διαμάχες προς τα ισχυρά κράτη της Ευρώπης και προς το επανειλημμένως επαναστατημένο ελληνικό έθνος, επέτρεψαν την εγκατάσταση άλλων δογμάτων που επιδίωκαν τον σφετερισμό των ελληνικών δικαίων προς τα προσκυνήματα. Ο πατριάρχης διοικεί με 12μελή σύνοδο και πόρους έχει τα ελέη των χριστιανών καθώς και τα εισοδήματα από τις αφιερώσεις των ευσεβών. Εκτός της αδελφότητας υπάρχει και ο ιθαγενείς κλήρος στα τα εντός της πόλης και τα εν Παλαιστίνης μοναστήρια και κοινότητες. Η αδελφότητα κατέχει και ιερά κτήματα στο εξωτερικό, τα λεγόμενα μετόχια, στα οποία υπηρετούν εκ περιτροπής μέλη αυτής.

4. Οι Αρμένιοι είναι μονοφυσίτες ή Ευτυχιανοί από τα μέσα του Ε’ αιώνα. Διοικούνται από τον Πατριάρχη τους με σύνοδο και εδρεύουν στο ευρύτατο μοναστήρι της Σιών, το οποίο άλλοτε ήταν κτήμα ελληνικό αλλά το οποίο κατέχθηκε με φιρμάνι τον καιρό της Ελληνικής επανάστασης. Ο Αρμένιος Πατριάρχης της Κύπρου και της Συρίας, έχει ιεραχία ανάλογη με την δική μας.

5. Οι Αβησσυνοί είναι ολιγόριθμοι, πενέστατοι, αγράμματοι και βαθύτατα ευσεβείς. Έχουν στρογγυλή εκκλησία στα ΒΔ της πόλης και μακριά από αυτή. Δεν έχουν κληρικό ανώτερο του ιερέα διότι υπάγονται στους Κόπτες.

6. Οι Κόπτες οι οποίοι ευημερούν οικονομικά χάρη στους ομοεθνείς τους από την Αίγυπτο. Κατέχουν 2 μοναστήρια το Δέιρ ες Σουλτάν (το οποίοι διεκδικούν και οι Αβησσυνοί διότι θεωρούν ότι οι Κόπτες τους το άρπαξαν εκμεταλλευόμενοι άδεια που τους παρασχέθηκε) και Μαρ Γκίργκε (Άγιος Γεώργιος).

7. Οι Συριανοί είναι Ιακωβίτες και έχουν ένα μοναστήρι στην Σιών. Ο Πατριάρχης τους εδρεύει στην ΜΑρδίν της Μ. Ασίας.

8. Οι Προτεστάντες είναι ολιγόριθμοι παρά τις προσπάθειες της Βιβλικής εταιρίας και την ίδρυση Γερμανικής σχολής και εκκλησίας

9. Οι καθολικοί είναι λίγοι. Έχουν Πατριάρχη Γάλλο και από αυτόν εξαρτάται ο ενοριακός κλήρος. Έχουν την λεγόμενη κουστωδία, δηλαδή μοναστήρι εντεταλμένο προς φύλαξη, περιποίηση και το δυνατό αύξηση των προσκυνημάτων του. Αυτοί της κουστωδίας είναι Φραγκισκανοί, ο δερεβεντίσιμος είναι πάντοτε Ιταλός. Εκτός αυτών υπάρχουν οι Μελχίτες μοναχοί και διάφορα τάγματα: οι μισσιονάριοι της Αφρικής, οι πατέρες της Σιών, οι Δομινικανοί ή Λευκοί Πατέρες στην μονή του Αγίου Στεφάνου και οι Αναλήπτες πατέρες που διακρίνονται για την φιλομουσία τους.

ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ

 Ένα «ειδικό» ξεκαθάρισμα της ιστορίας για τις νεοΕθνικές εικασίες περί των ναών των Ιεροσολύμων.

Ιερός ναός Αναστάσεως. Είσοδος Παναγίου Τάφου

ΙΔΡΥΣΗ και ΕΘΝΙΚΟΙ ΝΑΟΙ

Άλλοτε γνωστός με το όνομα Μαρτύριο, Ανάσταση, Ναός του Αγίου Τάφου, Ναό του Κυριακού Τάφου. Χτίσθηκε από τον Μ. Κωνσταντίνο μετά την δεκαετηρίδα που επακολούθησε την σύνοδο της Νίκαιας, επί Μακάριου επισκόπου Ιεροσολύμων. Για να ανοικοδομηθεί αυτός χρειάζονταν πρώτα να καταστραφεί ο ναός της Αφροδίτης, τον οποίο ο Αδριανός είχε εγείρει εκεί, να κατασκαφεί το έδαφος και τα πρόσθετα χώματα, τα οποία σκόπιμα είχαν ριφθεί εκεί από τους «ειδωλολάτρες» για να καταχωθεί το Άγιο Μνήμα. Περισσότερα για αυτό το ζήτημα στην σελίδα περί Γολγοθά

Αυτό το μεγάλο οικοδόμημα αν και περιγράφεται από τον Ευσέβιο, χρειάζονται να ληφθούν υπ’ όψιν και άλλες μαρτυρίες, όπως τα οδοιπορικά του εκ Βοργδάλλης προσκυνητή Ευχέριου, που επισκέφτηκε τα Ιεροσόλυμα το 334, και της Σίλβιας, η οποία έφτασε εκεί τον 4ο αιώνας και περιγράφει τις τελετές σε αυτόν τον ναό. Από αυτές λοιπόν τις περιγραφές είναι δυνατό να καταλάβει κανείς ότι το οικοδόμημα αυτό αποτελούνταν από:

1. Την εκκλησία της Αναστάσεως που περιλάμβανε το Άγιο Μνήμα και τους 12 περιστοιχισμένους κίονες.

2. Από τον Σταυρό, εις τον οποίο η Σίλβια διακρίνει 2 μέρη, ένα από ευρεία υπαίθριας αυλής και στοές και από ένα μικρό παρεκκλήσι που περιλάμβανε τον χώρο του Γολγοθά.

3. Από την μεγάλη εκκλησία ή του Μαρτυρίου, η οποία βρίσκεται πίσω από τον σταυρό και είναι μεγάλη βασιλική με 5 κλίτες

4. και από τα προπύλαια που οδηγούν στην Αυλή

Η ίδρυση του ναού συνοδεύτηκε από μεγάλο πανηγύρι και από την παρουσία των επισκόπων που παρευρέθησαν στην εν Τύρω σύνοδο το 336 και με κέλευσμα του Μ. Κωνσταντίνου μετά την λήξη της πήγαν στα Ιεροσόλυμα.

Ιερός ναό της Αναστάσεως. Είσοδος προ το τμήμα της πέτρας που έφραζε τον Πανάγιο Τάφο.

ΠΕΡΣΕΣ και ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ

Το οικοδόμημα αυτό μόνο για 3 αιώνες έμεινε ανέπαφο. Κατά το 614 με την εισβολή των Περσών στην Παλαιστίνη παραδόθηκε στο πυρ, αφού προηγουμένως συλήθηκε και αρπάχθηκαν τα πολύτιμα αναθήματά του, τα οποία ο Μ. Κωνσταντίνος και οι λοιποί αυτοκράτορες είχαν χαρίσει.

ΑΝΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ

Την ανοικοδόμηση του ναού καθώς και των άλλων καταστραμμένων ναών της περιοχής ανέλαβε να φέρει γρήγορα εις πέρας με κοινές εισφορές ο ηγούμενος της Λαύρας του Αγίου Θεοδοσίου Μόδεστος. Είναι φυσικό ο ναός της αναστάσεως να προκαλέσει την ιδιαίτερη φροντίδα του δραστήριου αυτού μοναχού και έτσι το 626 νέο οικοδόμημα πιο σύνθετο ακόμη ανεγέρθηκε επί των ερειπίων του πρώτου. Επειδή όμως δεν υπήρχαν τα ανάλογα χρήματα σας αυτά του Μ. Κωνσταντίνου το οικοδόμημα ανεγέρθηκε μικρότερο σε διαστάσεις. Έτσι ανεγέρθησαν ξεχωριστές εκκλησίες επί έκαστου των ιδιαίτερων προσκυνημάτων και έτσι η 1 βασιλική αντικαταστήθηκε από 4 άλλους ναούς Βυζαντινού ρυθμού και αυτές ήσαν

1. εκκλησία της Αναστάσεως επί του Αγίου Τάφου

2. Εκκλησία του Γολγοθά, επί του λόφου της σταυρώσεως

3. Η εκκλησία της ανερεύσεως του τιμίου σταυρού

4. Η εκκλησία της Θεοτόκου, η οποία ανεγέρθηκε επί του προσκυνήματος της αποκαθηλώσεως

Οι εκκλησίες αυτές ήσαν ενωμένες μεταξύ τους με τοίχους και ήταν προσκείμενες προς αυλή επιστρωμένη με μάρμαρα και σχημάτιζαν γραμμή που πήγαινε από Δ προς Α.

ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΑΡΑΒΩΝ και ΝΕΑ ΑΝΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ

Με διάταγμα του 1010 από τον Χαλίφη της Αιγύπτου Χάκεμ Αμριλλάχ αποφασίζεται η καταστροφή του ναού τη Αναστάσεως και έτσι οι 4 εκκλησίες κατεστράφησαν από την πυρκαγιά αφού πρώτα δηωθήθηκαν. Η νέα ανοικοδόμησή του πραγματοποιήθηκε το 1048 αφού συμφώνησαν οι χαλίφηδες του Χάκεμ με τους πρεσβευτές των Βυζαντινών αυτοκρατόρων της εποχής. Από τότε ο ναός υπέστη διάφορες επισκευές και μια μόνο ανακαίνιση το 1809 και το 1810 μετά από απροσεξία ή και πρόθεση Αρμένιου μοναχού το έτος 1808 και η οποία αποτέφρωσε μεγάλο μέρος του.

Ιερός ναός της Αναστάσεως. Είσοδος του Πανάγιου τάφου του Κυρίου

ΣΗΜΕΡΑ

Η σημερινή έκταση του ναού δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί ως υπερμεγέθης αλλά τα ανώγεια και τα ισόγεια του μπορούν να φιλοξενήσουν 10.000 ψυχές, εκτός εκείνων που θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν στην ευρύχωρη αυλή του. Από την αυλή στο εσωτερικό οδηγεί μια και μόνη πύλη, η οποία καλείται Αγία Πόρτα, τις οποίας τα κλειδιά από το 1520 κατά διαταγή του Σουλτάνου Σουλεϊμάν παραδόθηκαν στα χέρια των Μωαμεθανών, και οι οποίοι μέχρι και τα έσχατα χρόνια της κατοχής της Παλαιστίνης από τους Μωαμεθανούς οι οποίοι κρατούσαν τον ναό κλειστό και τον άνοιγαν μόνο όταν γίνονταν αίτηση και πληρώνονταν και ο κατάλληλος φόρος. Εξ αιτίας του αποκλεισμού αυτού, οι μοναχοί ήσαν αναγκασμένοι να διαμένουν εντός του ναού με σκοπό να τον επιμελώνται, ν’ ανάβουν τα συνεχώς καιγόμενα κανδήλια κ.λ.π. Αυτοί οι έγκλειστοι από διάφορα έθνη ανέρχονται σε 44 και λόγω της διαρκής διαμονής τους εκεί είχαν ανάγκη από την κατασκευή οικημάτων τα οποία κάθε έθνος κατασκεύασε από σανίδες. Οι λαμπάδες και τα ακοίμητα καντήλια που μετρήθηκαν το 1877 ανέρχονται σε 150 ενώ σε στιγμές μεγάλων εορτών ανέρχονται σε 3.000.

ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΝΑΟΥ

Από την εποχή των σταυροφόρων ο ναός απέβη το μήλο της Έριδος μεταξύ Λατίνων και Ανατολικών (Ορθοδόξων, Αρμενίων και Κοπτών). Παρά τις διάφορες διακυμάνσεις από τις οποίες διήλθε ένεκα των οξειών αντιπαραθέσεων για την κυριαρχία επί αυτού, ανέκαθεν και συνεχώς, εκτός διαλείμματος της εποχής των σταυροφόρων, η καθεαυτό χρήση και κυριότητα του ναού της Αναστάσεως αναγνωρίσθηκε με ορισμό του Σουλτάνου Σελήμ του Β’ (1517), επικυρωμένος από το οχτιναμέ του Ομάρ, υιού του Χαττάπ, που έδωσε προνόμια στους Γραικούς, στον Πατριάρχη των «ρωμαίων». Εν τούτοις δεν αποκλείσθηκαν ολότελα και οι Λατίνοι με τους Αρμένιους και τους Κόπτες αλλά αναγνωρίσθηκε και σε αυτούς το δικαίωμα να διατηρούν οι ίδιοι παρεκκλήσια και να ιερουργούν επί ορισμένων προσκυνημάτων σε ημέρες τακτές και να ανάβουν κανδήλια σε ορισμένα σημεία.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ

Η ιστορία της Εκκλησίας των Ιεροσολύμων δύναται να διαιρεθεί σε 3 περιόδους, η πρώτη περιλαμβάνει την αρχαία ιστορία, από την αρχή της Εκκλησίας μέχρι της Αραβικής κατάκτησης της Παλαιστίνης (33-638), την δεύτερη ή μέση ιστορία, από την αραβική μέχρι την Τουρκική κατάκτηση (638-1517) και την Τρίτη από την Τουρκική κατάκτηση μέχρι σήμερα (1517-2002). Κατά τους πρώτους χρόνους η Εκκλησία υφίσταται τους διωγμούς και περιέρχεται σε αφάνεια, ένεκα της καταστροφής και της παρακμής της Ιερουσαλήμ αλλά μετά την λήξη των διωγμών από τον Μ. Κωνσταντίνο ακμάζει και προάγεται, ιδίως με την ανάπτυξη του μοναχικού βίου. Κατά την δεύτερη περίοδο υφίσταται από τους Άραβες κατακτητές της Παλαιστίνης ανεκδιήγητες κακώσεις και θλίψεις, αλλά καταφέρνει να διασωθεί, ανακουφίζεται προσωρινά με τις σταυροφορίες αλλά και από αυτές υφίσταται κακοπαθήματα τα οποία αύξησε η εκδίωξή τους από τους Άραβες Μαμελούκους. Τέλος η νέα ιστορία περιλαμβάνει τους αγώνες υπέρ των προσκυνημάτων.

Ιερός Ναός της Αναστάσεως

ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ή αρχή και ακμή (33 - 638 μ.Χ.)

 Η Ιερουσαλήμ υπήρξε η πρώτη κοιτίδα του Χριστιανισμού γι αυτό και η Εκκλησία της ονομάστηκε «Μήτηρ των Εκκλησιών». Σε αυτή τέθηκαν οι βάσεις της Εκκλησίας και της εσωτερικής διοργανώσεως αυτής από τους απόστολους. Αυτή υπέστη τους πρώτους διωγμούς από τους Ιουδαίους και σε αυτήν χύθηκε το πρώτο μαρτυρικό αίμα, αφού θανατώθηκε ο απόστολος Ιάκωβος, ο Ζεβεδαίος και ο αρχιδιάκονος Στέφανος. Σε αυτήν επήλθε η διάκριση Ιουδαϊσμού και Χριστιανισμού και λύθηκε το ζήτημα της σχέσης του Μωσαϊκού νόμου με το Ευαγγέλιο με την αποστολική Σύνοδο. Σε αυτήν προέδρευσε ο πρώτος επίσκοπος Ιεροσολύμων Ιάκωβος, ο οποίος διοργάνωσε εσωτερικά την πρώτη Εκκλησία Ιεροσολύμων και υπέστη μαρτυρικό θάνατο αφού λιθοβολήθηκε από τους Ιουδαίους. Ένεκα της καταστροφής των Ρωμαίων το 70 μ.Χ. οι Χριστιανοί αναγκάστηκαν να απομακρυνθούν στην χώρα πέρα από τον Ιορδάνη, ιδίως στην Πέλλα, όπου ολοσχερώς αποκόπηκαν από την Εκκλησία τα εναπομείναντα Ιουδαΐζοντα στοιχεία και από τότε λαμβάνει Ελληνικό χαρακτήρα με την προσέλευση στον χριστιανισμό ικανών Ελλήνων.

Η επόμενη νέα επανάσταση των Ιουδαίων προκαλεί νέα φυγή από εκεί με την δημιουργία της Εθνικής πόλης Αίλιας Καπιτωλίνας η οποία απέβαλλε κάθε Ιουδαϊκό χαρακτήρα. Λησμονήθηκε δε και ακόμη αυτό το όνομά της και κέντρο διοικητικό είναι τώρα πλέον η Καισαρεία της Παλαιστίνης. Το επακολούθημα είναι η ενίσχυση του Εθνικού θρησκεύματος στις ελληνικές πόλεις της Παλαιστίνης και με σπουδαίο θρησκευτικό κέντρο την Γάζα. Οι εναπομείναντες Ιουδαίοι συγκεντρώθηκαν στην Γαλιλαία ταγμένοι υπό των πατριαρχών τους που έδρευαν στην Τιβεριάδα. Στους Χριστιανούς επιτράπηκε να επανέλθουν από την Πέλλη από τον πρώτο έλληνα επίσκοπο Μάρκο (134) που υπάγονταν στον επίσκοπο της Καισαρείας. Έτσι η Εκκλησία των Ιεροσολύμων παρά την αφάνεια εισέρχονταν σε νέα περίοδο ακμής με τον επίσκοπο Νάρκισσο (185) και μετείχε στα γενικότερα Εκκλησιαστικά ζητήματα.

Αλλά την Εκκλησία των Ιεροσολύμων ανέδειξε ο βοηθός του Νάρκισσου και αυτοτελής επίσκοπος Ιεροσολύμων Αλέξανδρος, μαθητής του Κλήμη Αλεξανδρείας και συμμαθητής του Ωριγένη, που συντέλεσε τα μέγιστα για την ανάδειξη της Εκκλησίας των Ιεροσολύμων. Ο Ωριγένης αφού απομακρύνθηκε ένεκα των διωγμών από την κατηχητική σχολή της Αλεξάνδρειας μετέβηκε στην Καισαρεία της Παλαιστίνης όπου ίδρυσε νέα σχολή, κατά τον χρόνο που επίσκοπος ήταν ο συμμαθητής του Αλέξανδρος. Αυτός όχι μόνο ίδρυσε σχολή αλλά και βιβλιοθήκη στα Ιεροσόλυμα.

Αλλά αυτή την πνευματική κίνηση της Παλαιστίνης έκοψαν απότομα οι εναρξάμενοι διωγμοί. Ο Ωριγένης συλλαμβάνεται στον διωγμό του Δεκίου και πεθαίνει το 250 στην φυλακή της Τύρου μετά από φρικτά βάσανα ο δε επίσκοπος Ιεροσολύμων Αλέξανδρος, μετά από λαμπρή απολογία υπέρ της Χριστιανικής πίστης, πέθανε στην φυλακή «λιπαρώ γήρα και σεμνή πολιτεία κατεστεμμένος» (251). Φρικτότεροι υπήρξαν οι τελευταίοι διωγμοί του Δ΄ αιώνα κατά τους οποίους μαρτύρησαν ο αναγνώστης Ιεροσολυμήτης Προκόπιος στην Σκυθόπολη, ο Αλφειός και ο Ζακχαίος, διάκονος Γαδάρων, ο Τιμόθιος, ο Αγάπιος και η Θέκλα στην Γάζα, ο φοιτητής των νομικών Απφιών στην Καισάρεια (2 Απριλίου 306), ο αδελφός του Απφίωνος που είχε φιλοσοφική μόρφωση, έτερος Αγάπιος που ρίφθηκε στα θηρία, η παρθένος Θεοδοσία στην Καισάρεια το 307. Πολλοί χρισταινοί εξορίστηκαν στα μεταλλεία χρυσού στην Φαινώ της Παλαιστίνης. Μεταξύ αυτών υπήρξε και ο Επίσκοπος Σιλβανός (5 Νοεμβρίου 307). Ο γνωστότατος σε όλη την Παλαιστίνη Δομνίνος ρίφθηκε ζωντανός στην πυρά ενώ ο γέροντας Αυξέντιος ρίχτηκε στα θηρία. Πολύκροτο υπήρξε το μαρτύριο του πρεσβύτερου Πάμφιλου που ίδρυσε την βιβλιοθήκη της Καισάρειας. Κατά τους πρώτους μήνες του308 στην Ασκάλων ο Πρόμος (ή Πρόβος) και ο Ηλίας αποκεφαλίστηκαν, ο δε Άφης κάηκε ζωντανός. Στις 13 Νοεμβρίου του 308 μαρτύρησε στην Καισαρεία ο Αντωνίνος, ο Γερμανός, ο Ζεβινάς και η Ενναθώς. Το επόμενο έτος ο Ουάλης, διάκονος της Ιερουσαλήμ ο οποίος γνώριζε από στήθους όλη της Αγία Γραφή και πολλοί άλλοι, έως ότου ο Μ. Κωνσταντίνος έθεσε τέρμα στους ανηπέστατους διωγμούς.

 Η απομάκρυνση του Ιουδαϊκού πληθυσμού και οι απηνέστατοι διωγμοί κατά των χριστιανών ενίσχυσαν τον Εθνικό θρήσκευμα, έτσι ώστε όταν με το διάταγμα του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου έπαυσαν οι διωγμοί κατά των Χριστιανών και το ευαγγέλιο κηρύσσονταν ελεύθερα, λίγες πόλεις της Παλαιστίνης είχαν απομείνει με μικρές χριστιανικές παροικίες. Αλλά από την εποχή εκείνη η θρησκεία άρχισε να διαδίδεται πάλι ραγδαία και σε αυτό συνετέλεσε πολύ ο Άγιος Ιλαρίωνας, μαθητής του Αγίου Αντωνίου που μετέδωσε τον μοναχικό βίο σε Αίγυπτο και Παλαιστίνη. Ο Άγιος Ιλαρίωνας κατάγονταν από την Γάζα, και εκεί γύρω, στο κέντρο του Εθνισμού την Γάζα, εργαζόμενος δίδασκε τον Χριστιανισμό στους έλληνες Εθνικούς. Αλλά ακόμα περισσότερο στην διάδοση του Χριστιανισμού έπαιξε ρόλο η προσοχή του Χριστιανικού κόσμου προς τους Άγιους Τόπους, τους οποίους καθαγίασε ο Ιησούς Χριστός με την διδασκαλία Του, με τα θαύματά Του, την σταύρωση και την Ανάστασή Του. Οι Άγιοι αυτοί τόποι για τους Χριστιανούς είχαν φυσικά καταφρονηθεί από τους Ρωμαίους Εθνικούς. Όταν η Ιερουσαλήμ έγινε ρωμαϊκή αποικία, είχε ιδρυθεί ναός της Αφροδίτης επί του χώρου του Γολγοθά και του Αγίου Τάφου. Εθνικός ναός με άλσος κάλυπτε και το σπήλαιο της Βηθλεέμ όπου γεννήθηκε ο Σωτήρας. Οι Εθνικοί στο σπήλαιο αυτό λάτρευαν τον Άδωνι με διάταγμα του Αδριανού. Αλλά οι χριστιανοί από τους πρώτους 3 αιώνες πήγαιναν στην Ιερουσαλήμ και γνώριζαν που βρίσκονταν. Η παράδοση βοήθησε πολύ σε αυτό.

Αναπαράσταση του αρχαίου λιμανιού της Καισαρείας. Δεξιά ο Φάρος.

Ο Μ. Κωνσταντίνος έστειλε την μητέρα του Ελένη στην Παλαιστίνη και ίδρυσε 3 μεγαλοπρεπείς ναούς στην Ιερουσαλήμ, μετά την εύρεση του Σταυρού του Κυρίου επί του Γολγοθά, έπειτα από ενύπνιο. Επί αυτού του σημείου ιδρύθηκε ο ναός της Αναστάσεως. Εκτός αυτού ιδρύθηκαν ναοί στο σπήλαιο της Βηθλεέμ, στο όρος των Ελαιών, στους πρόποδες και στην κορυφή της Αναλήψεως, που ονομάζονταν εμβώμιος, στην Βηθανία και αλλού στην Παλαιστίνη. Ναοί έτσι ιδρύθηκαν στην Χεβρώνα, στην Βηθλεέμ στον τόπο που εμφανίστηκε ο Άγγελος στους ποιμένες, στο Θαβόριο, στην Ναζαρέτ, στην Σιχέμ, στην Κανά και στην Λύδδη του μεγαλομάρτυρα Γεωργίου.

Κατά την διάρκεια της κοσμήσεως της Παλαιστίνης από ναούς, ταράσσονταν ο Χριστιανικός κόσμος από την αίρεση του αρειανισμού. Εκτός των άλλων συγκροτήθηκε μεγάλη σύνοδος στην Τύρο το 335 και με αυτή την ευκαιρία έγιναν τα εγκαίνια των 3 μεγάλων Κωνσταντίνιων ναών με την μετάβαση πολλών επισκόπων στα Ιεροσόλυμα. Από τότε άρχισε η συρροή προσκυνητών από όλο τον χριστιανικό κόσμο. Στους ναούς των Ιεροσολύμων αναπτύσσονταν η Χριστιανική λατρεία και υπάρχουν ζωηρότατες περιγραφές των τελετών και από τον Άγιο Κύριλλο, από την Σύλβια ή Αιθέριας και από άλλους επισκέπτες των ιερών τόπων. Μερικοί από τους επισκέπτες της Δύσης παρέμεναν στην Ιερουσαλήμ συντελώντας στην πνευματική ανάπτυξη της πόλης με τα συγγράμματά τους καθώς και με τις μεταφράσεις των συγγραμμάτων των Ελλήνων Πατέρων και διδασκάλων της Εκκλησίας. Τέτοιοι δυτικοί διαπρεπείς λόγιοι υπήρξαν οι πρεσβύτεροι Ιερώνυμος και Ρουφίνος που εγκαταστάθηκαν ο ένας στην Βηθλεέμ και ο άλλος υπό το όρος των Ελαιών. Η παρουσία αυτών και άλλων στα Ιεροσόλυμα προκάλεσε και ιδιαίτερα ζητήματα, τις έριδες για τον Ωριγένη και τον πελαγιανισμό. Αλλά και άλλες αιρέσεις που εμφανίστηκαν στην Αλεξάνδρεια και στην Αντιόχεια είχαν την απήχησή τους και στα Ιεροσόλυμα.

Αλλά την ιδιαίτερη δύναμη της εκκλησίας των Ιεροσολύμων απετέλεσε ο μοναχισμός της Παλαιστίνης. Η αρχή γίνεται με την ίδρυση του μοναχικού τάγματος «Αγιοταφικής Αδελφότητας». Οι ναοί εκείνοι οι οποίοι περιέκλειαν τα σεπτά προσκυνήματα είχαν εξαιρετική σημασία για τον Χριστιανισμό. Σε αυτά συγκεντρώνονταν η κίνηση της λατρείας, διαγράφονταν οι διατάξεις των ιερών ακολουθιών, καθορίζονταν οι χριστιανικές εορτές. Ευθύς εξ αρχής παρουσιάσθηκε η ανάγκη του καταρτισμού ιδίου μοναχικού τάγματος προ της ιερατική διακονία των ναών. Οι μοναχοί ονομάζονταν «Σπουδαίοι της Αγίας του Χριστού Αναστάσεως» ή «τάγμα των Σπουδαίων» το οποίο αναφέρουν ο Κύριλλος Ιεροσολύμων, η Σύλβια και άλλοι. Στην αρχή οι μοναχοί έμεναν σε κελιά στον πύργο του Δαυΐδ και ύστερα σε μοναστήρι στο ναό της Αναστάσεως. Μερικοί εκ περιτροπής έμεναν μέσα στο ναό και διαμόρφωσαν δικά τους αξιώματα μοναχικά όπως του σκευοφύλακας, φύλακας ιερών σκευών, κειμηλιάρχου της Αγίας Αναστάσεως, του σταυροφύλακα που ήταν προορισμένος να φυλά τον Τίμιο Σταυρό. Αργότερα ένα και το αυτό πρόσωπο ήταν ο σκευοφύλακας και ο σταυροφύλακας και ενίοτε έφερε και επισκοπικό αξίωμα και κατείχε μεγάλη θέση μέσα στον Ιεροσολυμητικό κλήρο.

Εισηγητής του μοναχικού βίου στα Ιεροσόλυμα υπήρξε ο εκ Γάζης Άγιος Ιλαρίωνας που ίδρυσε το πρώτο μοναχικό ίδρυμα ανάλογα με εκείνο του διδασκάλου του Αγίου Αντωνίου. Ταυτόχρονα ο Άγιος Χαρίτος από το Ικόνιο εισήγαγε τον κοινοτικό βίο στην Παλαιστίνη ιδρύοντας την πρώτη λαύρα στην Φαρά. Τα εγκαίνιά της έγιναν το 330. Ίδρυσε δεύτερη χώρα που ονομάζονταν του Δούκα, στο Σαραντάριο Όρος και τρίτη στο Σουκά, γνωστή ως παλιά λαύρα. Στην λαύρα Φαρά ασκήθηκε ο πρώτος Άγιος Ευθύμιος (473) με τον Θεόκτιστο (464), ιδρύοντας ύστερα στην έρημο Κουτιλά στην Νεκρή θάλασσα δικό του μοναστήρι που ονομάζονταν του Θεόκτιστου. Δεύτερο μοναστήρι ίδρυσε το λεγόμενο της Αριστοβουλιάδος και τρίτο την περιώνυμο Λαύρα, η οποία απέβη μέγα και ένδοξο μοναχικό κέντρο που συντέλεσε τα μέγιστα προς την διάδοση του Χριστιανισμού μεταξύ των νομάδων των Αράβων. Μεταξύ των πρώτων που προσήλθαν στην λαύρα του Αγίου Ευθυμίου ήσαν και οι 3 Καππαδόκες αδελφοί Κοσμάς, Χρύσιππος και Γαβριήλ. ΤΑ εγκαίνια αυτής τέλεσε ο Επίσκοπος Ιεροσολύμων Ιουβενάλιος της 7 Μαΐου 429 με τον χωροεπίσκοπο και αρχιμανδρίτη όλων των μοναχών Πασσαρίωνα (429) και τους διαπρεπή θεολόγου και πρεσβύτερου Ησύχιου (460). Νέα ώθηση προς την ανάπτυξη του μοναστικού βίου στην Παλαιστίνη έδωσε ο από την Καππαδοκία Σάββας (532) που μόνασε κατ’ αρχάς στην λαύρα του Αγίου Ευθυμίου. Ίδρυσε μάλιστα και δική του λαύρα στην δεξιά πλευρά του χείμαρρου των Κεδρών με 2 κοινόβια. Ταυτόχρονα και άλλος από την Καππαδοκία διαπρεπής μοναχός ο Άγιος Θεοδόσιος (525), που ονομάστηκε κατ’ εξοχήν κοινοβιάρχης ίδρυσε την ομώνυμη κοινοβιακή μονή μεταξύ της Βηθλεέμ και της λαύρας του Αγίου Σάββα και πολύ γρήγορα οι μοναχοί αριθμούσαν εκατοντάδες. Στο κοινόβιο του Αγίου Θεοδοσίου ιδρύθηκε και σχολή, στην οποία εκπαιδεύονταν οι μοναχοί αλλά ταυτόχρονα υπήρχαν σε αυτή «παντοία τεχνών εργαστήρια» στα οποία εργάζονταν οι μοναχοί, ξενώνες, πτωχοκομεία, γηροκομεία και νοσοκομεία. Εκτός αυτών των μεγάλων μοναστικών κέντρων ιδρύθηκαν και πλείστες άλλες μονές στην Παλαιστίνη που την προσέδωσαν μεγάλη κίνηση.

Ο γενικός επόπτης των μονών, διοριζόμενος από τον επίσκοπο Ιεροσολύμων, έφερε τον τίτλο του αρχιμανδρίτη ή έξαρχου και παρακολουθούσε την πορεία της μονής η οποία είχε δική της διοίκηση. Δίπλα από τον αρχιμανδρίτη ως βοηθός υπήρχε ο δευτερεύων. Υπήρχαν δε ειδικές διατάξεις οι οποίες όριζαν τα καθήκοντα των ηγουμένων κάθε μονής και των μοναχών. Η οικονομική διαχείριση γίνονταν από τον οικονόμο κάθε μονής. Στον Παλαιστινιακό μοναχισμό επέδρασε οι τότε διατάξεις της Αιγύπτου και της Καππαδοκίας από όπου προέρχονταν οι πιο γνωστοί μοναχοί της Παλαιστίνης αλλά περισσότερο επικράτησαν οι διατάξεις του Μ. Βασιλείου. Οι μονές της Παλαιστίνης υπήρξαν αληθινές εστίες πνευματικού φωτισμού και συνετέλεσαν τα μέγιστα στην ανάπτυξη των θεολογικών γραμμάτων. Από αυτούς αναδείχθηκε θαυμάσιος ιστοριογράφος των μοναχών και του μοναχικού βίου κατά τον Στ’ αιώνα, ο Κύριλλος ο Σκυθοπολίτης, ο Πλούταρχος της ελληνικής χριστιανικής φιλολογίας. Έζησε τις μονές της Παλαιστίνης και γνώρισε προσωπικά τους μεγάλους μοναχούς ή τους άμεσους μαθητές και διαδόχους των, συνέλεξε πολύτιμες ειδήσεις και κατάρτισε σειρά «Μοναχικών ιστοριών», παρέχοντας ταυτόχρονα ζωηρή εικόνα της όλης εκκλησιαστικής και πολιτικής κίνησης του ΣΤ’ αιώνα. Το έξοχο ιστορικό έργο του Κύριλλου συμπληρώθηκε από τους μοναχούς ποιητές και συγγραφείς που ήταν μαζί του από τους οποίους διακρίθηκαν ο Ιωάννης Μόσχος και ο ύστερα πατριάρχης Ιεροσολύμων Σοφρώνιος.

Είναι αλήθεια ότι ο μοναχικός κόσμος της Παλαιστίνης συνταράσσονταν από ζητήματα εσωτερικής φύσης όπως οι ωριγενιστικές έριδες που προκλήθηκαν κατά την δεύτερη αυτών φάση από τους μοναχούς της Νέας Λαύρας στην Θεκωέ. Επίσης οι μοναχοί για κάποιο χρονικό διάστημα παρασύρθηκαν και υποστήριξαν τον μονοφυσιτισμό αλλά ως επί το πλείστον οι μοναχοί της Παλαιστίνης υπήρξαν πρόμαχοι της Ορθοδοξίας αποκρούοντας τελικά τον μονοφυσιτισμό και κάθε άλλη αίρεση. Προσέδιδαν δε δια του όγκου τους οι μοναχοί της Παλαιστίνης μεγάλη δύναμη στην Εκκλησία των Ιεροσολύμων. Τίνες των μεγάλων μοναχών όπως ο Άγιος Σάββας πήγαιναν και μέχρι την Κωνσταντινούπολη για την υποστήριξη της Ορθοδοξίας.

Η ανάπτυξη του μοναχικού βίου υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους παράγοντες της αναπτύξεως της Εκκλησίας των Ιεροσολύμων. Ο επίσκοπός της, ως επίσκοπός της αφανούς Αιλίας, βρίσκονταν κάτω από τον μητροπολίτης της Παλαιστίνης, ο οποίος ήταν ο επίσκοπος της Καισαρείας και υπάγονταν και αυτός σε εκείνον της Αντιόχειας. Αλλά ήδη η Σύνοδος του 325 όριζε με τον Α’ κανόνα της με τον ζ’ κανόνα της ότι «επειδή συνήθεια κεκράτηκε και παράδοσις αρχαία, ώστε τον εν Αιλία επίσκοπο τιμάσθαι, εχέτω την ακολουθίαν της τιμής, τη μητροπόλει ζωζόμενου του οικείου ακιώματος». Είναι προφανές ότι με τον κανόνα αυτό δεν εξυψώθηκε διοικητικά ο επίσκοπος των Ιεροσολύμων. Αλλά αναγνωρίσθηκε η τιμητική του θέση μεταξύ των λοιπών επισκόπων της Παλαιστίνης, που προήδρευε πολλές φορές σε συνελεύσεις, χωρίς να καταργηθεί το διοικητικό αξίωμα του μητροπολίτης της Καισαρείας. Η δε Β’ Οικουμενική Σύνοδος (381), ανακηρύσσοντας τους υπέρ της Ορθοδοξίας αγώνες του Αγίου Κύριλλου, ονόμασε την Εκκλησία Ιεροσολύμων «Μητέρα απασών των εκκλησιών». Η βία των πραγμάτων ήταν τέτοια ώστε κατ’ ανάγκη έμελλε να εξυψωθεί η επισκοπή των Ιεροσολύμων διοικητικά και εδώ αναπόφευκτα καθίστατο προστριβές περί διοικητικής φύσεως μεταξύ των επισκόπων των Ιεροσολύμων και Καισαρείας. Στην Γ΄ Οικουμενική σύνοδο το 431 ο Ιεροσολύμων Ιουβενάλιος προέβη στην πρώτη απόπειρα ζητώντας όχι απλώς μητροπολιτικά δικαιώματα αλλά και την διοικητική ανεξαρτησία από την Αντιόχεια. Αλλά τότε αυτή η αξίωση θεωρήθηκε υπερβολική και ο Ιουβενάλιος κινδύνεψε να κατηγορηθεί ως φιλόδοξος ακόμη και από τον Άγιο Κύριλλο της Αλεξανδρείας. Αλλά ο Ιουβενάλιος επέμεινε διότι θεωρούσε αυτή την αξίωση δίκαιη και προκάλεσε στην Δ΄ Οικουμενική Σύνοδο (451) ζήτημα. Αντιστάθηκε ο Μάξιμος της Αντιόχειας αλλά μετά από «πολλήν φιλονεικίαν» επήλθε τέλος συμβιβασμός και η Οικουμενική Σύνοδος στην 7η πράξη της αναγνώρισε την διοικητική ανεξαρτησία των Ιεροσολύμων από την Αντιόχεια, υπαγάγοντας σε αυτόν τις 3 Παλαιστίνιες που αριθμούσαν 60 επισκοπές. Από τότε η επισκοπή Ιεροσολύμων προήχθηκε σε Πατριαρχείο, το πέμπτο κατά σειρά, μετά λοιπά πατριαρχεία, διότι τελευταίο αναγνωρίσθηκε ως τέτοιο.

Ένεκα της εξαιρετικής σημασίας των προσκυνημάτων της Παλαιστίνης, όλοι οι αυτοκράτορες της Κωνσταντινούπολης εξεδήλωσαν τον μεγάλο τους σεβασμό προς την εκκλησία των Ιεροσολύμων. Αλλά πάνω από όλους, μετά τον Μέγα Κωνσταντίνο, ο Ιουστινιανός ο Α’ φάνηκε γενναιόδωρος προς την εκκλησία και προς την χώρα της Παλαιστίνης. Πλούτισε τους ναούς με κειμήλια και με μεγάλες εισφορές, ίδρυσε την νέα εκκλησία της Θεοτόκου που εγκαινιάστηκε στις 21 Νοεμβρίου του 543, κοντά στο ναό του Σολομώντα, ίδρυσε ξενώνες για τους προσκυνητές στα Ιεροσόλυμα και ανακαίνισε πολλούς ναούς και πολλές μονές στα Ιεροσόλυμα και άλλού και εν γένει συνετέλεσε τα μείζονα στην ανάπτυξη της εκκλησίας Ιεροσολύμων. Όπως ήταν επόμενο, μεγάλη ανάπτυξη προσέλαβε και η πόλη των Ιεροσολύμων. Ένεκα της επικρατούσας ησυχίας, πολυάριθμοι προσκυνητές συνέρεαν από παντού στην Ιερουσαλήμ. Επειδή δε κατ’ έτος τελούνταν μεγάλη εμπορική αγορά επί των εορτή των εγκαινίων του ναού της Αναστάσεως 13 (Σεπτεμβρίου) απειράριθμα καραβάνια των εμπόρων της Μικράς Ασίας, Περσίας, Αφρικής και Αραβίας συνέρεαν στην Ιερουσαλήμ φέρνοντας μαζί τους διάφορα εμπορεύματα. Θέατρα και δημόσια λουτρά, μερικά από τα οποία σώζονταν από την εποχή του αυτοκράτορα Αδριανού, δικαστήρια και άλλα μεγαλοπρεπή δημόσια οικοδομήματα κοσμούσαν την πόλη η οποία την νύχτα φωτίζονταν άπλετα.

Την ακμή αυτή την έκοψε απότομα η ακάθεκτη ορμή των Περσών, οι οποίοι στις 20 Μαΐου 614 κατέλαβαν, με επανειλημμένες εφόδους, την Ιερουσαλήμ, προξενώντας απερίγραπτες ζημιές. Ο ναός της Αναστάσεως μεταβλήθηκε σε ερείπια. Πάντες οι υπόλοιποι ναοί και μονές, εντός και εκτός της Ιερουσαλήμ καταστράφηκαν, χιλιάδες μοναχοί και λαϊκοί σφαγιάσθηκαν. Απελθόντες δε οι καταστροφείς, με πολλές χιλιάδες αιχμαλώτους, απήγαγαν και τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Ζαχαρία καθώς και το σπουδαιότερο, απήγαγαν και το παλλάδιο του Χριστιανισμού, τον Τίμιο Σταυρό. Την απερίγραπτη αυτή καταστροφή θρήνησε από την μονή του Αγίου Θεοδοσίου ο μοναχός Σωφρόνιος, με θαυμάσιο ποίημα. Ο δε ηγούμενος της μονής και πρεσβύτερος της Αγίας Αναστάσεως Μόδεστος, ως τοποτηρητής του Πατριαρχικού θρόνου Ιεροσολύμων, ανάλαβε να αναγείρει από τα ερείπιά της την Ιερουσαλήμ. Έτυχε από τον ηγούμενο Αντίοχο Στρατήγιο, στον οποίο οφείλουμε την περιγραφή της Αλώσεως της Ιερουσαλήμ από τους Πέρσες, ενέπνευσε θάρρος σε αυτούς που επέζησαν από τις σφαγές και ζήτησε βοήθεια για τον λαό και για την ανέγερση των ιερών σεβασμάτων. Έτσι κατόρθωσε να ανοικοδομήσει τους καμένους ναούς και τα καταστραμμένα ιδρύματα από τους Πέρσες και να αναζωογονήσει την Ιερουσαλήμ.

Κατά το ίδιο χρονικό διάστημα ο αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης Ηράκλειος, με επανειλημμένες νικηφόρες εκστρατείες κατά των Περσών σύντριψε και διέλυσε το κράτος τους και θριαμβευτικά απεκόμισε τον Τίμιο Σταυρό στην Ιερουσαλήμ μαζί με τον Πατριάρχη Ζαχαρία και τον Μάρτιο του 630 έστησε τον Σταυρό πάλι στον Γολγοθά. Μετά από αυτό και με την γενναία βοήθεια του Ηράκλειου, συμπληρώθηκε το ανορθωτικό έργο του Μόδεστου που διαδέχτηκε στον επισκοπικό θρόνο τον πεθαμένο πια Ζαχαρία (632) και η Ιερουσαλήμ απέκτησε και πάλι την παλιά της κίνηση και ζωή.

Δυστυχώς όμως νέο κίνδυνος εμφανίζονταν. Αυτός ήταν οι Άραβες οι οποίοι κατανίκησαν τις ελληνικές στρατιές του Ηράκλειου το 637 και πολιόρκησαν την Ιερουσαλήμ. Τον Μόδιστο διαδέχτηκε ο Πατριάρχης Σωφρόνιος (634 - 638) ο οποίος υπεράσπισε την πόλη με την υπολειπόμενη μικρή φρουρά της αλλά αναγκάστηκε το 638 να την παραδώσει στους Άραβες μετά από συνθήκη προς τον Χαλίφη Ομάρ (634 - 644). Έτσι έληξε η μεγάλη ακμή της Εκκλησίας των Ιεροσολύμων.

ΜΕΣΗ ΙΣΤΟΡΙΑ (638 - 1517 μ.Χ.)

οι χρόνοι κακώσεων και θλίψεων της Εκκλησίας των Ιεροσολύμων

Ιερός Ναός της Αναστάσεως από ψηλά

 Με την Αραβική κατάκτηση της Παλαιστίνης η Εκκλησία Ιεροσολύμων εισήλθε σε νέα περίοδο μεγάλων και απερίγραπτων κακώσεων και θλίψεων. Ευτυχώς όμως η μεταξύ του Πατριάρχη Σωφρόνιου και του ηγεμόνα των Αράβων Ομάρ συνθήκη πρόλαβε τον κίνδυνο του εξαφανισμού των Χριστιανών, ο οποίος ήταν ενδεχόμενος να συμβεί διότι οι Μουσουλμάνοι θεωρούσαν ιερή πόλη της Ιερουσαλήμ. Αυτή η συνθήκη είχε ερείσματα στο Κοράνι, το οποίο κατ΄ αρχήν επιτρέπει την ύπαρξη Χριστιανών και Ιουδαίων (Βιβλικών) σε μουσουλμανικό κράτος με πληρωμή φόρου. Το μουσουλμανικό κράτος διέπεται από το Κοράνι, επομένως μόνο Μουσουλμάνοι υπήκοοι μπορούν να υπάγονται κάτω από τους νόμους, ενώ στους μη Μουσουλμάνους, που οργανώνονται σε θρησκευτικές κοινότητες, επιτράπηκε αρχικά η ελεύθερη εξάσκηση της θρησκείας. Απλά αυτοί υποβάλλονταν σε μερικούς εξωτερικά περιορισμούς. Η άγνοια των γλωσσών των κρατών που κατέλαβαν οι Μουσουλμάνοι, των ηθών και των νομίμων, η ανεπιτηδειότητά τους για την διεύθυνση γραφείων ή καταγραφή λογιστικών βιβλίων και φορολογικών πινάκων, ανάγκασε τους κατακτητές να προσλαμβάνουν Έλληνες στην υπηρεσία τους. Άλλωστε κατά αναμφισβήτητες πληροφορίες αρχαίων Αράβων χρονογράφων και του Σύρου Βαρεβραίου μέχρι τον Η’ αιώνα επίσημη γλώσσα των γραφέων του αραβικού κράτους σε Συρία και Παλαιστίνη ήταν η Ελληνική, τα δε επίσημα έγγραφα συντάσσονταν Ελληνιστί, διότι άλλωστε απευθύνονταν στην λαλούντας την ελληνική γλώσσα υπηκόους. Όλα αυτά διευκόλυναν την ύπαρξη των Χριστιανών στα μουσουλμανικά κράτη και την συγκράτηση του θρησκευτικού φανατισμού των κατακτητών.

Έτσι δυνήθηκε η Εκκλησία Ιεροσολύμων να συνέλθει εγκαίρως από τα πλήγματα του Ισλαμισμού και αναδείχθηκε σε μεγάλη και έξοχη φυσιογνωμία ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός (749) ο οποίος διαμένοντας στην μονή του Αγίου Σάββα μπόρεσε να αναπτύξει τα θεολογικά γράμματα και να προασπίσει την ορθοδοξία ενάντια στους εικονομάχους. Εκτός του Ιωάννη διέπρεψαν τότε στα Ιεροσόλυμα ο διδάσκαλός του Κοσμάς εκ Καλαβρίας, ο θετός αδελφός του Ιωάννη και συμμαθητής Κοσμάς, επίσκοπος Μαϊουμά οι οποίοι μαζί του και με τον με τα ίδια καταγινόμενο Ανδρέα Κρήτης, ανέπτυξαν την εκκλησιαστική ποίηση. Μπόρεσε μάλιστα η Εκκλησία Ιεροσολύμων να μετάσχει σε όλα τα Εκκλησιαστικά ζητήματα.

Αλλά οι διαρκείς πόλεμοι μεταξύ Βυζαντινών και Αράβων και η εμφάνιση αιμοχαρών χαλίφηδων δυσχέραινε την θέση της Εκκλησίας και των Χριστιανών. Με το τελείωμα του Ζ’ αιώνα τα στρατεύματα των Βυζαντινών έφτασαν μέχρι Καισαρεία και την Ασκάλωνα της Παλαιστίνης, προξενώντας μεγάλες ζημιές. Το γεγονός αυτό είχε αντίκτυπο στις θέσεις των Χριστιανών που έγιναν ακόμη χειρότερες έπειτα από την αποτυχημένη απόπειρα των Αράβων κατά της Κωνσταντινούπολης στην αρχή του Η’ αιώνα. Επί Ομάρ Β (711 - 720) άρχισε συστηματικός διωγμός κατά των Χριστιανών αφού παραβιάσθηκε η συνθήκη του ομώνυμου χαλίφη. Οι Χριστιανοί αναγκάστηκαν σε εξωμοσία ή απομάκρυνση από το αραβικό κράτος. Παντού εξεγείρονταν ο όχλος ενάντια στους Χριστιανούς και η Παλαιστίνη καταστράφηκε στην αρχή από λοιμό επί του χαλίφη Αρούν αλ Ρασίντ (786 - 809), ύστερα από φοβερούς εμφύλιους πόλεμους των διάφορων αραβικών φυλών και μετά από ληστρικές επιδρομές κατά των μοναστηριών. Τις 13 Μαρτίου του 796 οι ληστές που εισόρμησαν στην λαύρα του Αγίου Σάββα κατέσφαξαν πλείστους μοναχούς και έβαλαν φωτιά στα κελιά τους. Ένα έτος μετά το ανώτερο γεγονός ο χαλίφης Αρούν αλ Ρασίντ διέταξε την καταστροφή των Χριστιανικών ναών και απαγόρευσε να ενδύονται οι Χριστιανοί το αυτό με τους Μουσουλμάνους διότι τους υποπτεύονταν ως συνενοούμενους με τους Βυζαντινούς. Επειδή δε καταδιώκονταν και οι εκ της Δύσεως μεταβαίνοντες στους Άγιους Τόπους προσκυνητές, επενέβη υπέρ αυτών στον Αρούν αλ Ρεσίτ ο ηγεμόνας των Φράγκων Μ. Κάρολος (762 - 814), αλλά οι σχέσεις μεταξύ των δύο ηγεμόνων διακοσμήθηκαν ποικιλοτρόπως με μύθους.

Αξιοσημείωτο είναι ότι παρ’ όλη την κακοδαιμονία εκείνη δεν έπαυαν αναδεικνυόμενοι λόγιοι Έλληνες μοναχοί των Ιεροσολύμων, όπως κατά την εξεταζόμενη εποχή ο Μιχαήλ Σύγκελλος που δίδασκε στην λαύρα του αγίου Σάββα την γραμματική, την φιλοσοφία και την ποίηση στους προσερχόμενους νεαρούς μοναχούς, και οι μαθητές του αδελφοί Θεόδωρος και Θεοφάνης, πρεσβύτεροι του ναού της Αναστάσεως, οι οποίοι μετέβηκαν με αυτόν στην Κωνσταντινούπολη μετέχοντας στον αγώνα των Ορθοδόξων κατά των εικονομάχων και γράφηκαν οι όψεις με στίχους υπό τον Αυτοκράτορα Θεόφιλο (829 - 842) και ονομάστηκαν Γραπτοί. Ο Μιχαήλ Σύγκελλος έγινε ηγούμενος της μονής της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη τελευτώντας σε αυτή το 845 και όμοια με αυτόν τελεύτησε ο Θεόδωρος το 842 ενώ ο Θεοφάνης έγινε επίσκοπος Νικαίας (851), και άφησε πολλά εκκλησιαστικά ποιήματα και συγκράματα κατά των εικονομάχων, με την υπογραφή «Κυνόλυκος». Ικανώς δε διαφώτησαν την εσωτερική κατάσταση της Εκκλησίας Ιεροσολύμων οι προς αυτήν σχέσεις του Θεόδωρου Στουδίτη (826) και του Μ. Φωτίου (897) κατά τον Θ’ αιώνα.

Χάρτης της Ιερουσαλήμ του 13ου αιώνα όπου εικονίζονται τα κυριότερα μνημεία της πόλης κατά την περίοδο των Σταυροφοριών (Χάγη, Βασιλική, Βιβλιοθήκη)(Πηγή: Περιοδικό Ιστορικά Θέματα, τεύχος 14, άρθρο «Το νορμανδικό πριγκιπάτο της Αντιόχειας (1098 -1268), οι Νορμανδοί στην Μέση Ανατολή, Αλίσια Σιμπσον, Ιστορικός, σελίδα 50»)

Αλλά οι επιθέσεις κατά των Χριστιανών συνεχίστηκαν και τον επόμενο αιώνα εξ αιτίας των εκστρατειών του Βυζαντινού αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά (963 - 969) κατά των Αράβων. Στις 28 Μαΐου 966 ο αραβικός όχλος της Ιερουσαλήμ επιτέθηκε κατά του ναού της Αναστάσεως και τον κατέστρεψε και φόνευσε τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Ιωάννη Ζ’ (964 - 966). Τον σταυροφορικό αγώνα του Φωκά επανέλαβε ο Ιωάννης Τσιμισκής (969 - 976) που σκόπευε να ελευθερώσει τα Ιεροσόλυμα, αλλά ανέκοψε την θριαμβευτική του πορεία του και κατέλαβαν την Παλαιστίνη Οι Φατιμίδες που υπερίσχυσαν στην Αίγυπτο. Αυτών ο δεύτερος χαλίφης αλ-Χάκημ (996 - 1020), ο Νέρωνας της Αιγύπτου, ποικιλότροπα κάκωσε την Εκκλησία και τους Χριστιανούς, παρέδωσε δε στις φλόγες και σε άμορφα ερείπια μετέβαλλε τον μόλις επισκευασμένο ναό της Αναστάσεως τις 28 Σεπτεμβρίου 1009. Ο διωγμός κατά των Χριστιανών εξακολούθησε επί πολλά έτη, πολλοί δε αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν. Χωριά και πόλεις της Παλαιστίνης αναγκάστηκαν σε εξαραβισμό δια πυρός και σιδήρου όχι μόνο προς την γλώσσα αλλά και κατά την θρησκεία, ερημώθηκε η ύπαιθρος με αθρόες μεταναστεύσεις των κατοίκων της. Δόθηκε μεν βοήθεια για την αναστήλωση του ναού της Αναστάσεως από τους Βυζαντινούς βασιλείς με τους οποίους συνάψανε σχετική συνθήκη με τον αλ-Χάκημ χαλίφηδες, αλλά η ιδέα της απελευθερώσεως του ναού εκείνου και των λοιπών Αγίων τόπων από τους Μουσουλμάνους έβρισκε ήδη ισχυρότατη απήχηση στους Χριστιανικούς λαούς της Δύσης και άρχισε να κινείται προς την Ιερουσαλήμ η πρώτη σταυροφορία κατά τον καιρό που οι νέοι Τύραννοι Σελτζούκιδες καταλάμβαναν την Παλαιστίνη.

Στις 15 Ιουνίου 1099 εισήλθαν οι σταυροφόροι στα Ιεροσόλυμα, συντρίβοντας την τελευταία αντίσταση των Σαρακηνών. Το αίμα έτρεχε ως ποταμός και οι ελευθερωτές του Αγίου Τάφου φέρθηκαν απάνθρωπα ακόμη και προς τους αιχμαλώτους. Την όγδοη μέρα από την άλωση εκλέγηκε βασιλιάς της Ιερουσαλήμ ο Γοδοφρείδος ενώ ακόμη ζούσε ο νόμιμος και κανονικός Έλληνας Πατριάρχης Ιεροσολύμων ο Συμεών, που βρίσκονταν στην Κύπρο, οι σταυροφόροι, όπως άλλωστε έπραξαν και στην Αντιόχεια, προέβησαν σε εκλογή Πατριάρχη. Αυτός που εκλέγηκε ήταν ο Δαϊβέρτος. Αλλά μεταξύ του λατινικού Πατριαρχείου και των ηγεμόνων εκράγηκε ακήρυχτος πόλεμος από τις πρώτες ημέρες. Προστριβές προκλήθηκαν μεταξύ του Πατριαρχείου και του κλήρου του ναού της Αναστάσεως, ενώ οι σταυροφόροι εκτοπίζοντας την ελληνική Αγιοταφική Αδελφότητα, καθίδρυσαν δική τους αγιοταφιτική αδελφότητα και κατέλαβαν όλους τους ναούς και τα κτήματα. Στο ναό της Αναστάσεως αφέθηκε ειδικά χώρος για τους Έλληνες μοναχούς και δική τους Αγία Τράπεζα πριν από τον Άγιο Τάφο και εκτός του ναού κέντρο των Ελλήνων μοναχών απέβη το μετόχιο της Λαύρας του αγίου Σάββα δίπλα από τον πύργο του Δαυΐδ. Εκτός αυτού οι Έλληνες μοναχοί κατείχαν στα Ιεροσόλυμα την μονή της μεγάλης Παναγίας και μερικές άλλες μονές έξω από την Πόλη, δίπλα στον Ιορδάνη και κοντά στην Βηθλεέμ. Τελούσαν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα και μερικές φορές συνπροσεύχονταν με τους Λατίνους διότι παρά τα συμβάντα στην Κωνσταντινούπολη το 1054 δεν είχαν διακοπεί ακόμη οι σχέσεις των Εκκλησιών.

Ένεκα του επερχόμενου εξαραβισμού των κατοίκων, μορφώθηκε τάξη αραβόφωνων, τους οποίους οι σταυροφόροι συγγραφείς αποκαλούν Σύρους ή Συριανούς (Suriani) αλλά οι ίδιοι συγγραφείς πρόστεθαν την λεπτομέρεια ότι επίσημη γλώσσα στην Εκκλησία ήταν η Ελληνική. Στο ναό της αναστάσεως το ευαγγέλιο αναγιγνώσκονταν λατινικά και ελληνιστί χάρη του λαού από έλληνα ιερέα. Κατά τις ίδιες πληροφορίες, παρά την κατάργηση του Ελληνικού Πατριαρχείου Ιεροσολύμων παρέμειναν Έλληνες επίσκοποι στην Παλαιστίνη. Οι εξαραβισθέντες Έλληνες κάτοικοι είχαν και δικό τους ναό στην Ιερουσαλήμ, του Αγίου Ιακώβου, κάτω από το μεγάλο κωδωνοστάσιο του ναού της Αναστάσεως, ναός ο οποίος κτίσθηκε επί Αραβοκρατίας και είχε μείνει ανεθρονίαστος, δηλαδή άνευ εκκλησιαστικού εγκαινιασμού. Σε αυτόν τελούνταν στα ελληνικά η θεία λατρεία. Το 1107 επισκέφτηκε στην Ιερουσαλήμ ο Ρώσος μοναχός Δανιήλ ο οποίος έδωσε πολλές πληροφορίες γύρω από την θέση του Ελληνικού κλήρου στην Ιερουσαλήμ επί σταυροφόρων. Σώζεται δε από το έτος 1122 εγγραμμένο από Ιεροσολυμίτη Έλληνα μοναχού Βασιλείου τυπικό των Εκκλησιαστικών ακολουθιών «κατά πρόσταξιν του ευλαβούς Γεωργίου, άρχοντος και κριτή της αγίας πόλεως χαρτοφύλακος τε και μεγάλου σκευοφύλακος της αγίας Χριστού του Θεού ημών Αναστάσεως». Ο Γεώργιος αυτός, ήταν αντιπρόσωπος του βασιλιά του Βυζαντίου στα Ιεροσόλυμα.

Είναι αξιοσημείωτο ότι οι σταυροφόροι αναγνώριζαν δικαιώματα του βασιλιά του Βυζαντίου στους Άγιους Τόπους. Προκειμένω για τους 3 μεγάλους ναούς επί του Γολγοθά, της ευρέσεως του σταυρού και του Αγίου Τάφου, οι σταυροφόροι είχαν συνενώσει αυτούς σε ένα εξωτερικό ναό αλλά οι επισκευές των προσκυνημάτων γίνονταν επί των χρόνων των σταυροφόρων από τους Βυζαντινούς βασιλιάδες. Αρχαίος αξιωματικός του Μανουήλ Κομνηνού, ο Ιωάννης Φωκάς από την Κρήτη, τω 1187, επισκεπτόμενος την Παλαιστίνη περιέγραψε με ενθουσιασμό τι επισκευές που γίνονταν από τον βασιλιά, ιδίως αυτές που γίνονταν στην Βηθλεέμ και υπάρχουν μέχρι σήμερα. Ο Μανουήλ Κομνηνός εξέλεξε και Πατριάρχη Ιεροσολύμων τον εκ Στρουμνίτζης της Μακεδονίας άγιο Λεόντιον (1190), αλλά αυτός μετέβηκε στην Ιερουσαλήμ και παρακωλύθηκε να εισέλθει στο ναό της Αναστάσεως από τον παρένθετο Λατίνο Πατριάρχη.

Φλαμανδοί Σταυροφόροι ετοιμάζονται για τους Άγιους Τόπους. Χειρόγραφο 14^ου αιώνα.

Το λατινικό βασίλειο της Ιερουσαλήμ δεν είχε μακρύ ζωή. Το 1291 εκδιώχθηκαν εντελώς οι σταυροφόροι από την Παλαιστίνη και σε αυτοί εγκαταστάθηκαν νέοι δυνάστες, οι Μαμελούκοι. Από αυτούς αποκαταστάθηκε η Εκκλησία των Ιεροσολύμων αλλά νέα μεγάλα δεινά την περίμεναν. Αυτή την έσωζε κάθε φορά η επέμβαση των βασιλέων της Πόλης. Από την εποχή αυτή και δηλαδή από τις αρχές του ΙΕ’ αιώνα οι φραγκισκανοί Λατίνοι μοναχοί άρχισαν να διεκδικούν την κυριότητα των προσκυνημάτων από τους έλληνες. Ήταν δε επόμενο η κατάλυση του Βυζαντινού - Ρωμαίικου κράτους από τους Τούρκους να στερήσει τους Έλληνες της περιοχής από εξωτερική βοήθεια. Για λίγο καιρό την αναπλήρωσαν οι Ίβηρες αλλά με την άλωση της Κων/πολης από τους Τούρκους οι έλληνες μοναχοί των Ιεροσολύμων με τον Πατριάρχη Αθανάσιο Δ, ζήτησαν από τον Τούρκο Πορθητή Μεχμέτ Β’ επί της βάσης της συνθήκης του Ομάρ και άλλων εγγράφων την αναγνώριση των δίκαιων των Ελλήνων επί των προσκυνημάτων. Σώζεται δε σχετικό θέσπισμα του Μεχμέτ Β΄, το οποίο ανανεώθηκε επί Πατριάρχη Ιεροσολύμων Γρηγόριου Γ’ (1468 - 1493).

ΝΕΑ ΚΑΙ ΝΕΩΤΕΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ (1517 - 2002 μ.Χ.)

Ο αγώνας υπέρ των προσκυνημάτων

Ο Ιερός ναός της Αναστάσεως

 Η εκκλησία Ιεροσολύμων κατόρθωσε να διασωθεί μέσα από ανεκδιήγητες περιπέτειες των μέσων χρόνων και εισέρχεται σε νέα ιστορική περίοδο με την κατάκτηση της Παλαιστίνης από τους Τούρκους το 1517. Ο Τούρκος σουλτάνος Σελήμ Α (1512 - 1528), ιδιαίτερα ικανοποιημένος από την κατάκτηση της Ιερουσαλήμ, με επίσημο έγγραφο αναγνώρισε την πλήρη κυριαρχία των Ελλήνων μοναχών επί των προσκυνημάτων. Αλλά όπως παρατήρησε ο πατριάρχης Ιεροσολύμων Δοσίθεος (†1707), έκτοτε άρχισε ο μεγάλος αγώνας υπέρ των προσκυνημάτων, διότι όχι μόνο οι Λατίνοι αλλά και οι Αρμένιοι αμφισβήτησαν την κυριαρχία των Ελλήνων μοναχών σε αυτά. Η κατάσταση εν γένει της Εκκλησίας Ιεροσολύμων ήταν οικτρά από κάθε άποψη. Ο Δοσίθεος σημείωσε, ότι οι πατριάρχες Ιεροσολύμων είχαν τόση φτώχεια ώστε εργάζονταν οι ίδιοι για να έχουν τα προς την βρώση, οι περισσότεροι των ναών ήσαν κατεστραμμένοι, έτοιμοι να πέσουν, στερούνταν αμφίων, ιερατικών και ιερών σκευών προς τέλεση των μυστηρίων. Ευτυχώς μετά από τον πατριάρχη Δωρόθεον Β’ ανέλαβε την εκκλησία Ιεροσολύμων ο πατριάρχης Γερμανός, που κατάγονταν από την Πελοπόννησο και που από νεαρή ηλικία υπηρέτησε στην Εκκλησία της Αναστάσεως και χρημάτισε ηγούμενος της μονής του Αγίου Σάββα. Αυτός προέβη ευθύς αμέσως στην διακυβέρνηση της Αγιοταφιτικής αδελφότητας και εν γένει στην ανασυγκρότηση των πνευματικών δυνάμεων της Εκκλησίας Ιεροσολύμων. Ήδη από τον προκάτοχό του Δωρόθεο άρχισε στενότερη συνάφεια του Ελληνικού έθνους με τα προσκυνήματα και άρχισαν να γίνονται οι πρώτες δωρεές χτημάτων προς αυτά. Σε πολλές ελληνικές περιοχές ιδρύθηκαν από τον Δωρόθεο αδελφάτα υπέρ του Παναγίου Τάφου. Ο Γερμανός χάρη των προσκυνηματικών ζητημάτων, αναγκάζεται να εξέλθει της Παλαιστίνης, να περιοδεύει της διάφορες Ελληνικές πόλεις και να ανασυνδέει της σχέσεις του Ελληνικού έθνους με τα προσκυνήματα. Από τότε άρχισαν μεγάλες δωρεές προς τον Άγιο Τάφο. Ιερά αναθήματα, κτήματα, μετόχια, μοναστήρια χαρίζονταν από τους προύχοντες του γένους των Ελλήνων, ακόμη και από τους χωρικούς και τους κληρικούς. Εκείνοι που δεν είχαν χρήματα έστελναν στην Αγιοταφική αδελφότητα σιτάρι, λάδι ή άλλα είδη τακτικά ή έκτακτα. Αλλά ταυτόχρονα η επέκταση της Τουρκικής κυριαρχίας μέχρι την Παλαιστίνη επέτρεπε την ελεύθερη μετάβαση των προσκυνητών και κάθε Έλληνας θεωρούσε καθήκον του να μετέβη προς προσκύνηση του Αγίου Τάφου και να αποκτήσει τον τίτλο του προσκυνητή (χατζή). Οι προσκυνητές έβρισκαν θερμή υποδοχή και γίνονταν δεκτοί με μεγάλη πομπή. Εκτός της δύναμης που η Αγιοταφική αδελφότητα και γενικά η Εκκλησία Ιεροσολύμων αποκτούσε με αυτή την κίνηση, τα ζητήματα των προσκυνημάτων έγιναν ζητήματα ολόκληρου του έθνους, και επί κεφαλής κάθε υπέρ αυτών ενέργειας τάχθηκαν οι οικουμενικοί Πατριάρχες και οι έλληνες ηγεμόνες των παριστρίων χωρών, οι διερμηνείς της Υ. Πύλης και οι προύχοντες του γένους. Η συχνή εμφάνιση των Πατριαρχών Ιεροσολύμων στην ελληνικές πόλεις και τα χωριά, το προσκύνημα των ετησίως μεταβαινόντων στην Παλαιστίνη και δια των λιτανειών προπεμπομένων ή γινομένων δεκτών, τα αναρτημένα κυτία του Αγίου Τάφου σε κάθε ναό, οι εγκύκλιοι των Πατριαρχών, οι αφηγήσεις περί των αγώνων των Ελλήνων μοναχών κατά των Φράγκων και των Αρμενίων, όλα αυτά υπέθαλπαν της μεγάλη και ενθουσιώδη αγάπη του γένους προς τον Άγιο Τάφο.

Βέβαια ο αγώνας, πολλές φορές αιματηρός, στα ιερά προσκυνήματα, αποτελούσε θλιβερό θέαμα, αλλά οι έλληνες μοναχοί αναγκάζονταν πολλές φορές να αμύνονται και να αποκρούουν τους επιτήδειους οι οποίοι προσπαθούσαν πληρώνοντας τις τουρκικές αρχές και υποστηριζόμενοι από ομόδοξα ευρωπαϊκά κράτη, αγωνίζονταν για να διώξουν τους γνησίους κτήτορες των προσκυνημάτων. Ο αγώνας υπέρ των προσκυνημάτων είχε και γενικότερη σημασία. Η απομάκρυνσης των Ελλήνων από τα προσκυνήματα έμελλε να έχει σοβαρά επακολουθήματα για την Ορθοδοξία, όχι μόνο στην κοιτίδα του Χριστιανισμού αλλά και στις γειτνιάζουσες ορθόδοξες Εκκλησίες Αλεξάνδρειας και Αντιόχειας αλλά και ακόμη σε αυτή την Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως, η δε ανακοπή της λατινικής προπαγάνδας στην Ανατολή οφείλεται κατά το πλείστον, στο ότι παρέμεινε ο Άγιος Τάφος Ορθόδοξο κέντρο, από το οποίο λάμβαναν ηθικές βοήθειες οι Εκκλησίες της Αλεξάνδρειας και της Αντιόχειας. Σε αυτό συνιστούνταν η γενικότερη σημασία του υπέρ των προσκυνημάτων αγώνος.

Συνήθως λέγεται από τους Λατίνους ιστορικούς ότι το 1528 με την μεσιτεία του αυτοκράτορα της Γαλλίας Φραγκίσκου Α’ (1515 - 1547) ο Τούρκος σουλτάνος Σουλεϊμάν παραχώρησε στους Φραγκισκανούς μοναχούς τους ναούς και τα προσκυνήματα της Ιερουσαλήμ, αλλά το σωζόμενο διάταγμα δεν καθορίζει την θέση των Λατίνων αυτών μοναχών στην Ιερουσαλήμ. Γενικά παρέχεται σε αυτούς ελευθερία να έχουν τους ναούς τους στο Οθωμανικό κράτος. Ειδικά άλλωστε ο Φραγκίσκος είχε ζητήσει από τον Τούρκο σουλτάνο να παραδώσει στους Λατίνους μοναχούς την κατεχόμενη από τους πρώτους μονής στο λόφο της Σιών. Αλλά ο Σουλτάνος αρνήθηκε διότι ο εν λόγω ναός είχε ήδη μεταβληθείς σε μουσουλμανικό Τέμενος. Αντιθέτως ο Σουλεϊμάν, με αίτηση του πατριάρχη Ιεροσολύμων Γερμανού, που μετέβηκε στην Κωνσταντινούπολη, με φιρμάνι του 1538, επικύρωσε τα προνόμια των Ελλήνων επί των προσκυνημάτων. Σημειωτέον ότι και ο Γερμανός κατά την μετάβαση εκείνη στην βασιλεύουσα αλλά και αργότερα, προκάλεσε διάφορα σουλτανικά διατάγματα κατά των Γραγκισκανών μοναχών, τα οποία ζητούσαν να εισδύσουν στο προσκύνημα της Βηθλεέμ. Αλλά το 1558 οι Λατίνοι μοναχοί κατόρθωσαν να αποκτήσουν μια μονή των Ιβήρων μοναχών και η αδελφότητα παρακμάζουσα διευκόλυνε την είσοδο των Λατίνων στον Γολγοθά και τέλος το 1565 με απάτη οι Λατίνοι κατέλαβαν το σπήλαιο της Βηθλεέμ, προκαλώντας από το Γαλλικό προξενείο της Κων/πολης διάφορα σουλτανικά φιρμάνια. Ο πατριάρχης Γερμανός, παρ’ όλες τις προσπάθειές του, δεν μπόρεσε να τους απομακρύνει αυτούς από εκεί. Επί πατριάρχη Θεοφάνη, όχι μόνο οι Λατίνοι έγιναν απαιτητικότεροι αλλά και οι Αρμένιοι. Ο πρεσβευτής της Γαλλίας κόμης de Cesy κατόρθωσε να προκαλέσει διατάγματα σουλτανικά υπέρ των Λατίνων μοναχών, δια των οποίων διαταγμάτων αναγνωρίζονταν η κυριότητα τούτων επί των προσκυνημάτων της Βηθλεέμ. Με νεώτερα διατάγματα (1625) εγκαθίστονταν οι Λατίνοι μοναχοί και στα προσκυνήματα του Αγίου Τάφου.

Ο Πατριάρχης Θεοφάνης έχοντας για βοηθό τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Κύριλλο Λούκαρι (†1638), όχι μόνο ανέστειλε την εφαρμογή αυτών των διαταγμάτων αλλά κατάφερε να επιτύχει υπέρ της Ελληνικής Αγιοταφικής αδελφότητας την πλήρη κυριότητα επί των προσκυνημάτων. Το ζήτημα είχε λάβει ευρείες διαστάσεις και συνταράσσονταν ο Ελληνικός λαός, ενώ προσωπικά υπεύθυνος για αυτή την ταραχή θεωρούνταν από τον σουλτάνο, που συνηγορούσε με τους Λατίνους, ο Λούκαρης. Ο Λούκαρης επικαλέστηκε την προστασία της Ολλανδικής πρεσβείας προς αντίδραση κατά των πρεσβειών των λατινικών δυνάμεων.

Σε κάποια συνέλευση που έγινε στην Ολλανδική πρεσβεία προς εξεύρεση συμβιβασμού ( 3 Ιουνίου 1633), ο Λούκαρης δήλωσε ότι ο Ελληνικός λαός δεν θα ανέχονταν την παράδοση των προσκυνημάτων στους Λατίνους και θα προέβαινε μέχρι και της επαναστάσεως κατά του Σουλτάνου. Τέτοια ήταν οι σημασία που έδιναν προς αυτά οι Έλληνες. Οι συνελεύσεις προς συμβιβασμό με παρέμβαση του Άγγλου πρεσβευτή Rowe επαναλήφθηκαν αλλά χωρίς αποτέλεσμα, απειλούσε μάλιστα ο πρεσβευτής της Γαλλίας Marchewille να διακόψει τις σχέσεις του με την Τουρκία. Ένεκα της διαφθοράς των ανώτερων Τούρκων υπαλλήλων και ακόμη και του μεγάλου Βεζίρη με χρήματα που έδιναν οι Λατίνοι, το ζήτημα παρατάθηκε επί μακρό διάστημα και είχε αποφασισθεί να γίνει δίκης το Χαλέπι, αλλά τέλος ο Σουλτάνος Μουράτ Δ’ (1623 - 1640), πληροφορήθηκε προσωπικά για το δίκιο των Ελλήνων και το 1634 με διάταγμα (φιρμάνι) αναγνώρισε την κυριότητά τους επί αυτών. Αυτό το γεγονός αποτέλεσε αληθινό θρίαμβο της Αγιοταφικής αδελφότητας, η οποία φτωχή και απροστάτευτη κατόρθωσε να αγωνιστεί νικηφόρα κατά πολυδύναμων εχθρών.

Μετά την ανάκτηση των προσκυνημάτων η Αγιοταφική αδελφότητα βρέθηκε βαρύτατα χρεωμένη, αλλά ο ηγεμόνας της Μολδαβίας Βασίλειος, παρακλήθηκε από τον Πατριάρχη Θεοφάνη και πλήρωσε τα χρέη της αδελφότητας, η οποία τότε μπόρεσε να αγοράσει και ορισμένα κτήματα των Σέρβων μοναχών που τα είχαν εγκαταλείψει σε Τούρκους δανειστές. Ο Πατριάρχης Θεοφάνης αναγκάζονταν να αποστέλλει στην Ρωσσία τους Αγιοταφίτες Άνθιμο και Νεόφυτο για να ζητά βοήθεια. Ας σημειωθεί ότι ο Θεοφάνης προ ετών (1622) είχε επισκεφτεί την Ρωσία και της είχε φανεί χρησιμότατος. Παραπονούνταν με θάρρος, ότι οι Ρώσοι δεν τον βοηθούσαν υπέρ του Αγίου Τάφου όταν κινδύνευε από τους Λατίνους. Είχε δε ο Πατριάρχης ανάγκη από πολλά χρήματα για να συγκρατεί τα κεκτημένα από τους άπληστους Τούρκους. Το 1644 αναγκάσθηκε να ανανεώσει το φιρμάνι του 1634 για να αποκρούσει τις απόπειρες των φραγκισκανών που ζητούσαν να καταλάβουν τις κλείδες του σπηλαίου της Βηθλεέμ.

 Τους αγώνες του Θεοφάνη († 15 Δεκεμβρίου 1644) εξακολούθησε ο διάδοχος Παΐσιος (1645 - 1660), ο οποίος το 1654 γράφοντας στην Μόσχα έλεγε, ότι δίκη αλήτη περιπλανιόνταν από τόπο εις τόπο, ζητώντας ελεημοσύνη από τους Ορθοδόξους, για να σώσει τον Άγιο Τάφομ τον οποίο ζητούσαν να διασπάρουν «Άγρια Θηρία». Κάτω από την ονομασία αυτή ο Πατριάρχης εννοούσε τους Αρμένιους, κατά τους οποίους αγωνίστηκε κυρίως και υπέστη τα πάνδεινα. Οι Αρμένιοι με πολλά χρήματα κατόρθωσαν να καταλάβουν μερικά μοναστήρια των Ιβήρων και των Αιθιόπων (Ανησσυνίων) και αποπειράθηκαν να καταλάβουν και το σπήλαιο της Βηθλεέμ. Ο Παΐσιος αντέδρασε ζωηρά αλλά ευτυχώς τότε ο μέγας Βεζύρης Μεχμέτ Κιοπρουλής τάχθηκε υπέρ των Ελλήνων. Πολύ βοήθησε στην απόκρουση των Αρμενίων και ο μέγας διερμηνέας της Υ. Πύλης Παναγιωτάκης Νικούσιος († 1637) και στις 4 Μαΐου 1657 εκδόθηκε σουλτανικό διάταγμα υπέρ των Ελλήνων κατά των Αρμενίων. Αυτό που δεν κατάφεραν οι Έλληνες αγιοταφίτες ήταν να απομακρύνουν τους Αρμένιους από την μεγάλη μονή του Αγίου Ιακώβου, που μέχρι τότε κατέχονταν από αυτούς. Οι Αρμένιοι δεν υποχώρησαν εύκολα και συκοφαντήθηκε δε δυστυχώς ο Πατριάρχης Παΐσιος και ρίφθηκε τις φυλακές της Κωνσταντινουπόλεως και πέθανε επιστρέφοντας στην Ιερουσαλήμ κατά τον πλουν (2 Δεκεμβρίου 1660). Ο διάδοχος του Παΐσιου Νεκτάριος (1660 - 1669), εξακολούθησε τους αγώνες υπέρ των προσκυνημάτων, επισκευάζοντάς τα, αλλά η παραίτησή του έφερε την εκλογή του Δοσίθεου (1669 - 1707). Αυτός ανέπτυξε έκτακτα υπέρ της Εκκλησίας Ιεροσολύμων και της καθολικής ορθόδοξης εκκλησίας δράση. Κατά τα χρόνια του η αγιοταφική αδελφότητα υπέστη πολλά δεινά από τους Λατίνους και αυτοί το 1689 κατάφεραν να καταλάβουν τα προσκυνήματα. Ο μετά τον Δοσίθεο πατριάρχης Ιεροσολύμων Χρύσανθος (1707 - 1731) ανέκτησε εν μέρει τα προσκυνήματα και τα επισκεύασε, ίδρυσε μάλιστα στα Ιεροσόλυμα νοσοκομείο αλλά οι Έλληνες ανέκτησαν οριστικά τα προσκυνήματα επί Πατριάρχη Παρθενίου (1737 - 1766) με σουλτανικό διάταγμα του 1757. Μπόρεσε μάλιστα ο Παρθένιος να αναδιοργανώσει την αγιοταφική αδελφότητα προς ενίσχυσή της. Αλλά η ανάκτηση και η συγκράτηση των προσκυνημάτων προϋπόθετε μεγάλες θυσίες και δαπάνες και η αδελφότητα αναγκάστηκε να χρωστά πολλά χρέη.

Τις 30 Σεπτεμβρίου του 1808 εξεράγη πυρκαγιά στο ναό της Αναστάσεως που τον κατάστρεψε. Υπόνοιες διατυπώθηκαν κατά των Αρμένιων ως εμπρηστών του ναού αλλά δεν αποδείχθηκε τίποτα. Ο ναός παρουσίασε απερίγραπτο θέαμα μεγαλοπρεπούς ερειπίου, αλλά από εκείνη την στιγμή ξεκίνησε μεγάλος αγώνας περί της ανοικοδομήσεως. Κινήθηκε ολόκληρο το ελληνικό έθνος από τις οδηγίες των Πατριαρχών της Κωνσταντινουπόλεως και Ιερουσαλήμ και του προυχόντων μαζί ως ένας άνθρωπος, προς την ανοικοδόμηση. Όλοι συνεισέφεραν στον αγώνα αυτό και υπήρξαν μερικοί που πούλησαν και τα οικιακά τους σκεύη για να μετέχουν στις εισφορές. Οι Λατίνοι και οι Αρμένιοι τέθηκαν έτσι σε κίνηση για να λάβουν το δικαίωμα της ανοικοδομήσεως αλλά ευτυχώς το 1809 εκδόθηκε σουλτανικό διάταγμα, με το οποίο επιτρέπονταν στο Ελληνικό γένος να ανοικοδομήσει τον ναό. Ο αρχιτέκτονας Κομιανός από την Μυτιλήνη ανέλαβε να επιστατήσει δωρεάν στην ανοικοδόμηση, και γρήγορα παρασκευάζοντας το υλικό και τους εργάτες, πήγε στην Ιερουσαλήμ και στις 19 Ιουλίου του 1809 άρχισαν οι προκαταρκτικές εργασίες. Οι Αρμένιοι συνέπραξαν με τους Λατίνους, προκαλώντας μεγάλες ταραχές, εξεγείροντας και τον Μουσουλμανικό όχλο της Ιερουσαλήμ και οι εργασίες συνεχίστηκαν ανένδοτες. Μη μπορώντας οι Αρμένιοι και οι Λατίνοι να τις εμποδίζουν επί τόπου, ενέργησαν στην κυβέρνηση της Κωνσταντινούπολης και κατά σουλτανική διαταγή καταρτίστηκαν μεγάλες επιτροπές από Έλληνες και Αρμένιους, οι οποίοι επί μακρόν συζήτησαν τα προβληθέντα ζητήματα.

Κατ’ αρχάς οι Αρμένιοι ζήτησαν να κτίσουν αυτοί τον ναό, είτε να συμμετάσχουν στην ανοικοδόμηση, είτε να κτίσουν τα μέρη που ήταν εξιδιασμένα σε αυτούς. Οι έλληνες απέκρουσαν τις αξιώσεις αυτές. Εν τω μεταξύ οι έλληνες εργάτες πάθαιναν τα πάνδεινα στα Ιεροσόλυμα και στις διαμάχες μεταξύ των αλλόδοξων προστέθηκε και επανάσταση των Γενίτσαρων της Ιερουσαλήμ. Αυτοί φόνευσαν τον εργάτη Γαβριήλ, πλήγωσαν άλλους, διασκόρπισαν τους υπόλοιπους και κατάστρεψαν ότι είχε οικοδομηθεί.. Τέλος κατά τον Μήνα Μάρτιο του 1810 είχε συμπληρωθεί η ανοικοδόμηση του περικλείοντος τον Άγιο Τάφο κουβούκλιου, το οποίο έφερε τις επιγραφές: «Κτήμα και αφιέρωμα τω Χριστώ των Ορθοδόξων ρωμαίων», άνωθεν δε της Πύλης «Ανωκοδομήθη το κουβούκλιον του Παναγίου Τάφου, όλο εκ θεμελίου δι’ ελέου Ορθοδόξων ρωμαίων επί της Πατριαρχείας Κυρίου Κ. Πολυκάρπου εν έτη αωη κατά μήνα Μάρτιον». Κατά τον μήνα Αύγουστο συμπληρώθηκε και οι ανοικοδόμησης του ναού του καθολικού και του Γολγοθά. Στις 12 Σεπτεμβρίου 1810 έληξαν ευτυχώς οι εργασίες και την επόμενη τελέστηκαν τα εγκαίνια του ναού, και αυτού η ανοικοδόμηση ορθά χαρακτηρίστηκε ως «θαύμα της πίστης των Ελλήνων».

Παρά τις πανταχόθεν συνεισφορές των ελλήνων και άλλων Ορθοδόξων, η Αγιοταφική αδελφότης βρέθηκε καταχρεωμένη αμέσως μετά την ανοικοδόμηση του ναού. Αλλά έπρεπε να εξακολουθήσει να δαπανά για να αποκρούει τους Αρμένιους και τους Λατίνους, οι οποίοι και πάλι κατόρθωσαν να καταλάβουν πάλι ορισμένα μέρη στον ναό. Η θέση της Αγιοταφιτικής αδελφότητας έγινε δυσχερέστερη κατά την διάρκεια της Ελληνικής επανάστασης του 1821, όπου διέτρεξε ισχυρό κίνδυνο διαλύσεως. Κατά την λύση της επαναστάσεως το χρέος της αδελφότητας ανέρχονταν σε 30.000.000 γρόσια και αυτό αποτελούσε νέο κίνδυνο διαλύσεώς της. Το ελληνικό έθνος απέσβεσε και πάλι το χρέος αυτό και στήριξε ξανά την αδελφότητα Αυτή παρέκαμψε τις δυσκολίες ένεκα της παρουσίας των Αιγυπτίων στην Παλαιστίνη (1832), από την παρουσία των οποίων ωφελήθηκαν Αρμένιοι και Λατίνοι, και αντιμετώπισαν νέο κίνδυνο των προσκυνημάτων από ένα σεισμό (1837). Και πάλι έγιναν επισκευές από τους Έλληνες αλλά εν μέσω ανεκδιηγήτων εμποδίων εκ μέρους των ετεροδόξων. Μόνος ο θόλος του ναού της Αναστάσεως έμεινε ανεπισκεύαστος.

Τα ζητήματα όμως των Αγίων τόπων προσλαμβάνουν ήδη διεθνή χαρακτήρα και είναι γνωστό ότι ο Κριμαϊκός πόλεμος (1854) εξερράγη από αφορμή του ζητήματος των εδαφών των προσκυνημάτων. Μετά την λήξη του πολέμου το συνέδριο του Παρισιού (1856) αναγνώρισε το κρατούν καθεστών των Αγίων Τόπων. Το 1862 με πρωτόκολλο που υπογράφτηκε μεταξύ του μεγάλου Βεζύρη Αλή πασά και των εν Κωνσταντινούπολη Ρώσου και Γάλλου πρεσβευτών, αποφασίσθηκε η από κοινού ανοικοδόμηση του θόλου του ναού της Αναστάσεως με την συμφωνία ότι ουδέν δικαίωμα αποκτούσαν από αυτόν οι συμβαλλόμενες δυνάμεις. Το 1869 τελείωσαν οι εργασίες του θόλου και τα κλειδιά του παραδόθηκαν από τον Γάλλο πρεσβευτή των Ιεροσολύμων στον Τούρκο διοικητή αυτών, ο οποίος ενώπιον του Ρώσου πρόξενου παρέδωσε αυτά στον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Κύριλλο, έκτοτε ενέμεινε το δικαίωμα του καθαρισμού του θόλου στους έλληνες μοναχούς και έτσι διατηρήθηκε το καθεστώς των προσκυνημάτων. Το καθεστώς αυτό θέλησαν να προσβάλλουν οι Λατίνοι μετά τον τελευταίο Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά δεν κατόρθωσαν τίποτα. Όταν δεν από έσχατο σεισμό (1927) κατέπεσε ο θόλος του ναού του Καθολικού, οι Λατίνοι προέβαλλαν αξιώσεις προς ανοικοδόμηση αυτού αλλά αποκρούστηκαν. Η αγγλική κυβέρνηση της Παλαιστίνης έλυσε το ζήτημα υπέρ της Αγιοταφικής αδελφότητας και αποφασίσθηκε ότι δαπάνες των Ελλήνων με επιστασία της Κυβέρνησης, ανοικοδομηθεί ο θόλος.

Εν τω μεταξύ, από τα μέσα του ΙΘ’ αιώνα άρχισαν δραστήριες ξένες προπαγάνδες στα εδάφη της Παλαιστίνης. Κατά δεκάδες ίδρυσαν παντού παλαιστίνιοι σύλλογοι που υποστήριζαν τα μοναχικά τάγματα, δια των ενεργειών των οποίων η Παλαιστίνη περισφίγγονταν με πυκνό προσηλυτευτικό δίκτυο. Αυξήθηκαν τα εκκλησιαστικά, εκπαιδευτικά και φιλανθρωπικά ιδρύματα των Λατίνων, η δε εγκατάσταση Λόγιων Λατίνων μοναχικών ταγμάτων, όπως των δομινικανών (1889) και ασσομπσιοστών (1894), προκάλεσε μεν εσωτερικές έριδες μεταξύ αυτών και των φραγκισκανών αλλά ενίσχυσε το όλο γόητρο της Λατινικής Εκκλησίας. Στην ενίσχυση αυτή αποβλέπουν και τα διάφορα συνέδρια, ιδίως της ευχαριστίας (1893) και οι επισκέψεις καρνιδαλίων.

 Οι Προτεστάντες ήταν διασπασμένοι και κατόρθωσαν ελάχιστα. Απόπειρα σύμπραξης από Γερμανούς και άγγλους με κοινό επίσκοπο απότυχε. Οι αγγλικανοί ίδρυσαν δική τους επισκοπή στια Ιεροσόλυμα (1887) και επειδή ανέκαθεν είχαν φιλικές σχέσεις με την Ορθοδοξία απέφευγαν να κάνουν προσηλυτισμό, τον οποίον έπρατταν οι αποσπασμένοι από την επίσημη αγγλικανική εκκλησία Αμερικανοί ή Άγγλοι Ιεραπόστολοι. Οι ξένοι επιστήμονες ασχολήθηκαν με την αρχαιολογία και την τοπογραφία της Παλαιστίνης και συντέλεσαν στην αναγέννηση της επιστημονικής μελέτης της Αγίας Γης.

Το ρεύμα προς την Παλαιστίνη παρέσυρε και τους ρώσους αλλά μάλλον προς πολιτικούς σκοπούς. Από τον ΙΣΤ’ αιώνα οι ρώσοι βοήθησαν, ως γνωστό, τους υπόδουλους έλληνες ως ομόδοξοι αλλά πάντοτε κάτω από τον σκοπό της κατάκτησης της Κωνσταντινουπόλεως ή γενικά της επιρροής στην Ανατολή. Ο ρώσος κληρικός Πορφύριος Ουσπένκης, στα μέσα του ΙΘ’ αιώνα, επισκέφτηκε επανειλημμένα την Ανατολή και γνωρίζοντάς την καλά, προς επιτυχία του ανωτέρου σκοπού της ρωσικής πολιτικής, συνέλαβε το σχέδιο της ανατροπής των Εκκλησιαστικών καθεστώτων δια του εκτοπισμού των Ελλήνων από τα Πατριαρχεία. Νόμιζε δε ότι θα το επιτύχει αυτό εξεγείροντας του Βούλγαρους εναντίων του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως και τους αραβόφωνους ιθαγενείς ενάντια στα Πατριαρχεία Αντιόχειας και Ιεροσολύμων και το δε Πατριαρχείο Αλεξάνδριας συγχωνεύοντάς το με το Κοπτικό. Ο Ουσπένσκης υπήρξε ο εισηγητής του εθνοφυλετισμού, ο οποίος συντάραξε την ορθόδοξη Εκκλησία της Ανατολής κατά το Β΄ ήμισυ του ΙΘ΄ και τις αρχές του Κ’ αιώνα. ΜΕ την μακρύ και συστηματική δράση του κατάφερε να εμβάλει στους αραβόφωνους Έλληνες της Συρίας και της Παλαιστίνης αραβική συνείδηση και να πείσει αυτούς ότι κατάγονται εξ Αράβων και ότι οι μετέπειτα Έλληνες τους άρπαξαν την πατρική τους κληρονομιά. Ο σκανδαλισμός του ποιμνίου υπήρξε μέγας, διότι η ρωσική προπαγάνδα με την ίδρυση Παλαιστινιακής εταιρίας, κατέστησε κύριο σκοπό της δράσης της τον σκανδαλισμό αυτό, με συκοφαντικά δημοσιεύματα στρεφόμενα κατά της Αγιοταφικής αδελφότητας, με την ίδρυση σχολείων, με την μόρφωση αραβόφωνων νέων στις μουσικές σχολές.

Τότε δημιουργήθηκε σοβαρότατο εσωτερικό ζήτημα στην Εκκλησία Ιεροσολύμων, το οποίο ανακύπτει σε δυσχερείς περιπτώσεις αυτής. Τέτοιες περιπτώσεις παρουσιάστηκαν προπαντός επί του Πατριάρχη Κυρίλλου του Β’ όπου η Εκκλησία Ιεροσολύμων έχασε την τεράστια της περιουσία στην Ρουμανία και η οποία περιήλθε σε ρήξη με την αδελφότητα για να μην δυσαρεστήσει τους Ρώσους και να συγκαταδικάσει με την υπόλοιπη Εκκλησία τους Βούλγαρους εθνοφυλετιστές. Αλλά στον Κύριλλο Β΄, εκτός των άλλων σπουδαίων έργων, οφείλεται η ίδρυση της σπουδαίας θεολογικής σχολής του σταυρού, η οποία παρά την ανώμαλη πορεία της, μπόρεσε να παρασκευάσει τις απαραίτητες πνευματικές δυνάμεις με τις οποίες η Εκκλησία Ιεροσολύμων και η Αγιοταφική αδελφότητα αμύνθηκαν κατά των φανερών ή ύπουλων επιθέσεων της ξένης προπαγάνδας. Η σχολή εκπλήρωσε μέγιστη αποστολή, μορφώνοντας την νεώτερη γενιά των Αγιοταφιτών και συντέλεσε στην επιστημονική διαφώτιση του ιστορικού παρελθόντος της Εκκλησίας Ιεροσολύμων. Υπό την επίδραση αυτής, μετά την πτώση του Κύριλλου, άρχισε κίνηση προς εσωτερική αναδιοργάνωση της Αγιοταφικής αδελφότητας και εξασφάλισής της. Την 1 Μαρτίου 1875 επικυρώθηκε δια του Σουλτάνου διάταγμα «ο κανονισμός του ρωμαϊκού πατριαρχείου Ιεροσολύμων», αποτελεί μέγα έρεισμά του, το 1882 συντάχθηκε μακροσκελής εσωτερικός κανονισμός της αδελφότητας (εκ 571 άρθρων), ο οποίος όμως δεν εφαρμόσθηκε αλλά διέγραψε τον βίο της αδελφότητας κατά τα ανέκαθεν κρατούντα σε αυτήν. Αργότερα, επί του Πατριάρχη Δαμιανού, συντάχθηκε συνοπτικότερος κανονισμός, διότι ιδέα έμμονη της αδελφότητας να διέπεται από δικό της κανονισμό, ο εσωτερικός της βίος.

Ανωμαλίες εσωτερικές προκλήθηκαν στις αρχές του 20^ου αιώνα ένεκα διάφορων αντιλήψεων περί κεφαλαιωδών ζητημάτων, σπουδαιότερα από τα οποία υπήρξε και είναι οι μετά την ανακήρυξη του Συντάγματος στην Τουρκία διακηρύξεις που προβλήθηκαν από τους Άραβες Ορθοδόξους και με τις οποίες ζητούσαν την ανατροπή του καθεστώτος του Πατριαρχείου των Ιεροσολύμων. Η Τουρκική κυβέρνηση με πράξη του υπουργικού συμβουλίου «επί των αξιώσεων των εντόπιων ορθοδόξων της Ιερουσαλήμ και των διισχυρισμών των αφορώντων το ρωμαϊκόν πατρειαρχείον» (1910) απεφάνθη υπέρ του καθεστώτος και το κατοχύρωσε. Αλλά οι ντόπιοι Ορθόδοξοι προέβαλλαν αμέσως τις αξιώσεις τους εντονότερα μετά της κατάργηση της τουρκικής εξουσίας στην Παλαιστίνη κατά την οποία προηγήθηκε η βίαιη απαγωγή του Πατριάρχη Δαμιανού και της περί αυτού ιερής συνόδου της Δαμασκού (6 Νοεμβρίου 1917). Μετά ένα μήνα από την απαγωγή (Δεκέμβριος 1917) τα αγγλικά στρατεύματα υπό τον στρατηγό Άλλεμπυ κατέλαβαν την Ιερουσαλήμ και νέες εσωτερικές ανωμαλίες δημιουργήθηκαν κατά την απουσία του Πατριάρχη και της ιεράς συνόδου. Και η μεν σύνοδος επανήλθε στις & Νοεμβρίου του 1918 στα Ιεροσόλυμα ο δε Πατριάρχης στις 23 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους. Οι ανωμαλίες επαναλήφθηκαν ένεκα του οικονομικού ζητήματος. Η κίνηση που ξεκίνησε για την λύση αυτού του ζητήματος κατέληξε στον υπό της Αγγλικής κυβέρνησης καθορισμού ειδικού ελέγχου προς απόσβεση των χρεών με την πώληση κτημάτων της αδελφότητας. Αλλά ταυτόχρονα η κυβέρνηση επελήφθη αυθαίρετα και της ρύθμισης των αξιώσεων των αραβόφωνων. Κατάρτισε επιτροπές προς μελέτη του ζητήματος αυτού και τα συμπεράσματα που αναγράφτηκαν στην δημοσιευμένη έκθεση ήταν μάλλον ανατρεπτικά για το καθεστώς της Εκκλησίας Ιεροσολύμων και της Αγιοταφικής αδελφότητας. Αλλά πάντα υπάρχει ελπίδα ότι το καθεστώς θα παραμείνει αμετάβλητο και ότι η Εκκλησία Ιεροσολύμων θα ξαναβρεί ημέρες ευκλείας και ακμής.

ΠΗΓΕΣ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑΣ

Εγκυκλοπαίδειες

1. Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια

Περιοδικά

1. Ο Βυζαντινός Στρατός 490 -630 μ.Χ., Πολεμικές Μονογραφίες, Παντελής Καρύκας, τεύχος 8

2. Τρίτο Μάτι, τεύχος 96

3. Ιστορικά Θέματα, τεύχος 14

4. Corpus, τεύχος 38

Διαδίκτυο

1. http://www.ysee.gr

Τηλεοπτικοί Σταθμοί

1. Alter, εκπομπή οι Πύλες του Ανεξήγητου, Σάββατο 09/04/2005, Σάββατο 06/05/2006

Αρχαίοι Συγγραφείς

1. Ευσέβιος, Ευαγγελική Προπαρασκευή

ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ