ΤΑ ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΑ, Ο ΘΕΟΣ ΑΣΚΛΗΠΙΟΣ ΚΑΙ Η ΘΕΑ ΥΓΕΙΑ

Ενότητα χαρισμένη στα ψεύδη των φανατικών νεοπαγανιστών που θαρρούν εσφαλμένα πως τα Ασκληπιεία ήσαν καθαρά τα «νοσοκομεία» της αρχαιότητας και όχι και ναοί θαυματουργικών ιάσεων όπου γίνονταν χρήση παραφυσικών μεθόδων θεραπείας

ΤΑ ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΑ

Το Ασκληπιείο της αρχαίας Περγάμου. Όπως φαίνεται και στην εικόνα, το θεραπευτήριο περιβαλλόταν από επιβλητικό θέατρο και από άλλες εγκαταστάσεις. (Πηγή: Περιοδικό Ιστορικά θέματα, τεύχος 44, σελίδα 24)

Ασκληπιεία καλούνταν έτσι τα ιερά του Ασκληπιού, στα όποια λατρεύονταν αυτός είτε μόνος είτε συνηθέστερα μετά μερικών των περί αυτόν θεοτήτων και συχνότατα της Υγείας. Παμπληθή Ασκληπιεία βρίσκονταν παντού, όπου κατοικούσαν Έλληνες, εκ παλαιών δε συγγραφέων και εξ επιγραφών γνωρίζουμε τα ονόματα εκατοντάδων πόλεων, στα οποίας υπήρχαν Ασκληπιεία. Ήσαν δε τα Ασκληπιεία συγχρόνως ναοί, στους οποίους τιμόταν ο Ασκληπιός, και τόποι, στους οποίους κατέφευγαν οι πάσχοντες προς εύρεση Ιάσεως ή τουλάχιστον ανακουφίσεως. Η ίαση δ’ ή ανακούφιση αυτή σε μερικά μεν Ασκληπιεία επιτυγχάνονταν δια της άμεσου εκ μέρους του θεού βοηθείας προς τον πάσχοντα, εις άλλα όμως και διά πραγματικής επεμβάσεως των εν τω Ασκληπιείω. Μερικοί φρονούν, ότι εις πάντα τα Ασκληπιεία οι Ιερείς ήσαν και Ιατροί. Αυτό όμως δεν είναι δυνατόν να συνέβαινε πάντοτε, διότι το ιερατικό αξίωμα σε πολλά Ασκληπιεία ήταν ενιαύσιο και επομένως ούτε πάντες οι εκάστοτε ιερείς του Ασκληπιού ήταν δυνατόν να έχουν και ιατρικές γνώσεις ούτε σε βραχύτατο χρονικό διάστημα μπορούσε ο εκάστοτε ιερεύς να διδαχτεί την ιατρική.

Ότι όμως σε μερικά Ασκληπιεία πλην των ιερέων υπήρχαν και ιατροί, είναι αναμφισβήτητο· οι ιατροί αυτοί καλούνται στις επιγραφές «ζάκοροι ὑποδρῶντες τῷ θεῷ» ή «υἱοὶ θεοῦ» ή «θεράποντες». Οι άνδρες αυτοί, κατά το μακροχρόνιο διάστημα, κατά το οποίο διατελούσαν στην υπηρεσία του Ασκληπιείου (ίσως από παιδική ηλικία έχοντας κληρονομικό αυτό το υπούργημα), έβλεπαν πλήθη ασθενών πασχόντων εκ ποικίλων νοσημάτων, εφάρμοζαν επ’ αυτών θεραπείες, τις οποίας είχαν διδαχθεί από τους προκατόχους τους και επαύξαναν έτσι τις ιατρικές τους γνώσεις. Σε μερικά μάλιστα Ασκληπιεία, ως το εν Τρίκκη, της Επιδαύρου και της Κω, υπήρχαν και πίνακες, στους οποίους ήσαν αναγεγραμμένα ποικίλες ιάσεις νοσημάτων και ο τρόπος, κατά τον οποίο είχε επιτευχθεί εκάστη εξ αυτών, τους πίνακας δε του εν Κω Ασκληπιείου, λέγεται,, ότι μελέτησε ο μέγας Ιατρός Ιπποκράτης και διά της μελέτης τούτων σπούδασε την ιατρική.

Ο συνηθέστατος σε αυτά τρόπος, κατά τον οποίο θεραπεύονταν οι καταφεύγοντες στα Ασκληπιεία, ήταν δια εγκοιμήσεως. Ο πάσχων δηλαδή ή και άλλος αντί αυτού, αν αυτός λόγω της ασθένειας του δεν ήταν σε θέση να ταξιδέψει και μεταβεί στο Ασκληπιείο, αφού προηγουμένως επιβάλλονταν στις από τους ιερείς καθοριζόμενες καθάρσεις και άλλες διατυπώσεις, κατακλίνονταν την νύκτα εντός του ιερού στον προς τούτο προωρισμένο τόπο και εκεί ανέμενε να θεραπεύσει αυτόν ο Ασκληπιός ή να υποδείξει σε αυτόν τον τρόπο θεραπείας. Τα όνειρα, τα οποία έβλεπαν οι κοιμώμενοι εντός του Ασκληπιείου, ερμηνευόμενα είτε υπό των Ιδίων είτε συνηθέστερα με την μεσιτεία των Ιερέων και θεραπόντων του Ασκληπιού, έδιδαν στους πάσχοντες την οδηγία της ιάσεως ή ανακουφίσεως, η οποία πολλές φορές και πράγματι επέρχονταν. Η υγιεινή Θέσης, στην οποία έκεινταν συνήθως τα Ασκληπιεία, η δίαιτα, στην οποία υποβάλλονταν οι προσερχόμενοι προ της εγκοιμήσεως, οι πλύσεις οι γινόμενες χάρη καθαρμού, και το σπουδαιότερο, η πίστη, αν δεν επέφεραν την τέλεια ίαση, ανακούφιζαν τουλάχιστον σημαντικά τους πάσχοντες, οι δε υγιεινές και διαιτητικές οδηγίες, οι διδόμενες υπό των Ιερέων διά της ερμηνείας των ενυπνίων, επέφεραν πολλές φορές αποτελέσματα Θαυμαστά. Βεβαίως όχι σπανίως οι ενδιαφερόμενοι προσπαθούσαν και δι’ απατηλών μέσων να εμφανίζουν τον Ασκληπιό ως αλάνθαστο Ιατρό και να αυξάνουν την φήμη και επομένως τα εισοδήματα του Ασκληπιείου, στο όποιον άνηκαν είτε ως Ιερείς είτε ως υπάλληλοι. Η αναγραφή λοιπόν Θαυμάσιων Ιάσεων πολύ συντελούσε στην αύξηση της φήμης κάθε Ασκληπιείου, αφού μάλιστα οι πλείστοι εκ των καταφευγόντων στα Ασκληπιεία ήσαν άνθρωποι απελπισμένοι από τους Ιατρούς. Έτσι εξηγείται το γεγονός, ότι εις το επιφανέστατο των Ασκληπιείων, το εν Επιδαύρω, εκ των πολλών Ιάσεων, οι οποίες είναι αναγεγραμμένες στις λίθινες στήλες, τις οποίες αναφέρει ο Παυσανίας και οι οποίες ανευρέθηκαν κατά τις προ ολίγες δεκαετηρίδες γενόμενες ανασκαφές, ουδεμία αναγράφεται ως γενομένη διά πραγματικής ιατρικής θεραπείας, αλλά όλες αποδίδονται σε άμεση επέμβαση του Ασκληπιού επί των κοιμωμένων στο ιερό.

Μέχρι τοιούτου μάλιστα σημείου φθάνουν μερικές περιπτώσεις, ώστε να καταφαίνεται φανερώς ότι είναι αδύνατον να συνέβησαν ως περιγράφονται, ως λ. χ. η περίπτωση, κατά την οποίαν ο Ασκληπιός απέκοψε το κεφάλι του πάσχοντος και προσεκόλλησε εκ νέου αυτήν στο σώμα. Βεβαίως αυτές οι θεραπείες  παριστάνονται, ότι γίνονταν, ενώ ο ασθενής κοιμόνταν  είναι όμως εξ άπαντος θεραπείες αδύνατες στην πραγματικότητα, μη δυνάμενες να καταστήσουν υγιές  τον πάσχοντα και μετά την αφύπνισή του και να καταστήσουν έτσι εαυτές πιστευτές και στους δύσπιστους, ως τοιαύτες δε δεν έπρεπε να αναγράφονται, ίνα μη ενισχύουν την δυσπιστία των προσερχόμενων. Αντί τούτου όμως βλέπουμε το αντίθετο, ότι δηλαδή ουδεμία ίαση δυνατή δι’ ιατρικής επεμβάσεως αναγράφεται, αλλά μόνον αυτές. Τούτο όμως δεν πρέπει να μας εκπλήσσει, διότι αυτές αναγράφονται όχι δια να πείσουν τους δύσπιστους! αλλά προς τον σκοπό να ενισχύσουν την πίστη του πάσχοντος και να τονώσουν το ηθικό του, ο όποιος στην προς ον Ασκληπειό πίστη είχεν έλθει πολλές φορές από μακρινές  χώρες, να βρει έλεος εκ μέρους του φιλάνθρωπου θεού. Η αναγραφή λοιπόν ιάσεων γινομένων κατά τις συνήθεις ιατρικές μεθόδους δεν ήταν δυνατόν να πετύχει τον σκοπό αυτό προκειμένου περί ασθενή, ο όποιος είχε δοκιμάσει τοσαύτας θεραπείας και είχε ενίοτε καταδαπανήσει την περιουσία του σε Ιατρούς και φάρμακα, χωρίς επιτυχή ίαση ή ανακούφιση. Το υπεράνθρωπο, το υπερφυσικό, το Θαύμα μόνον μπορούσε να συγκίνηση αυτόν τον ασθενή και το Θαύμα αυτό αναμένοντας προσέρχονταν αυτοί στα Ασκληπιεία, στα οποία άλλωστε ουδεμία άλλη υποχρεωτική αμοιβή της ιάσεως απαιτούνταν ειμή η θυσία ενός αλέκτορος στον Ασκληπιό και αυτή μετά την θεραπεία .

Μερική άποψη του Ασκληπιείου της αρχαίας Περγάμου (Φωτ. Λίζα Εβερτ). (Πηγή: Περιοδικό Ιστορικά θέματα, τεύχος 44, σελίδα 33)

Αν μερικοί τελούσαν μεγαλοπρεπείς θυσίες και προσέφεραν πλούσια δώρα στον ναό και τους εν τω ναώ, τούτο γίνονταν αυτοπροαίρετα και κανείς μπορούσε να μεμφθεί τους λαμβάνοντας αυτά. Ότι δε όχι πάντοτε αφελείς και απαίδευτοι άνθρωποι κατέφευγαν στα Ασκληπιεία, αλλά και διακρινόμενοι διά την παιδεία τους, ως ό τραγικός ποιητής Αρίσταρχος, ο κωμικός Θεόπομπος, ο φιλόσοφος Κράντωρ, ο ρήτορας Αριστείδης, τούτο είναι μαρτύριο, ότι οι ικέτες του Ασκληπιού δεν ήσαν πάντοτε θύματα αγυρτείας και απάτης, αλλ’ ότι ως επί το πλείστον οι ιερείς και θεράποντες του Ασκληπιού εξετελούσαν ευσυνείδητα το καθήκον τους. Δεν έλειπαν βεβαίως και απατεώνες μεταξύ τούτων, αλλ’ αυτοί ήσαν σχετικώς σπάνιοι. Αυτοί οι Ιατροί, οι όποιοι ως εκ της επιστημονικής πείρας των ήσαν καλύτεροι παντός άλλου στην θέση να κρίνουν, όχι μόνον έθυαν στον Ασκληπιό, αλλά και ίδρυαν, όταν μπορούσαν, Ασκληπιεία, παρέπεμπαν απελπισμένους ασθενείς στην αντίληψη του Ασκληπιού, μετείχαν των προς τιμήν αυτού εορτές και απολάμβαναν κατά αυτές δημόσιες τιμές εκ μέρους των εορταζόντων. Έξοχοι άνδρες θεωρούσα τιμή τους να γίνουν Ιερείς του Ασκληπιού και των περί αυτόν άλλων Θεοτήτων, ως ο Σοφοκλής, πίστη δε βαθειά διακρίνει τους καταφεύγοντας στα Ασκληπιεία και κατ’ αυτούς ακόμη τούς χρόνους της πλήρους καταπτώσεως του θρησκευτικού συναισθήματος.

Πολύτροπος ηθέλησαν οι νεότεροι να ερμηνεύσουν τις ιάσεις τις αναφερόμενες, ότι επιτεύχθηκαν διά των Ασκληπιείων. Μερικοί νόμισαν, ότι πραγματικές Ιάσεις ουδέποτε γίνονταν. Άλλοι θεώρησαν τον υπνωτισμό ως το κυριότερο μέσον των γενομένων ιάσεων άλλοι πάλι απέδωσαν αυτές στην βαθειά πίστη των ιαθέντων, ιδίως των νευροπαθών, οι οποίοι δεν έπασχαν εκ πραγματικής τίνος νόσου, αλλ’ νοσούσαν μόνο κατά φαντασία, άλλοι τέλος συνδύασαν πάντα τα ανώτερα με τα υγιεινά παραγγέλματα τα διδόμενα από τους ιερείς και με την υγιεινή δίαιτα και υδροθεραπεία, στην οποία υποβάλλονταν οι ασθενείς.

Αρχαιότατο Ασκληπιείο, κατά τον Στράβωνα, υπήρξε το εν Τρίκκη της Θεσσαλίας, περίφημα δε κατέστησαν το της Κω, το εν Τιτάνη της Σικυωνίας, ιδρυθέν υπό Αλεξάνορα, υιού του Μαχάονας, το εν Τιθορέα της Φωκίδας, σπουδαιότατο δε πάντων το εν Επιδαύρω. Εκ τούτου προήλθαν το εν Αθήνα καθώς και της Ναυπάκτου, Περγάμου, επιδαύρου, Λιμηρά, Τάραντι, Ρώμη κτλ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Έκθεση των περί του ιερού της Επιδαύρου στα Πρακτ. Αρχ. Εταιρ. Των ετών 1881 και αφεξής υπό Καββαδία και αργότερα Στάη.

2. Π. Καβαδία, Fouilles d’ Epidaure

3. P. Girard L’ Aslipieion d’ Athenes

Πηγή: Καθηγητής Γ.Ι. Καρβελάς, Μεγάλη Ελληνικής Εγκυκλοπαίδεια, τόμος Ε΄, σελίδες 831 – 832

Ο ΘΕΟΣ ΑΣΚΛΗΠΙΟΣ

δέ έπειτα το Άοχλαπιός, τό όποιον σημαίνει λαμ προς και έδίδετο είς τόν Απόλλωνα ώς επωνυμία (δπως τό Φοίβος καί άλλα ανάλογα). "Αλλοι πάλιν έκ των νεωτέρων θεωροΰσι τό δνομα "Ασκληπιός ώς παραγόμενον έκ τοΰ ά( (ΓΙβ

"Αγαλμα τον Ασκληπιού-

(Μουσεϊον Φλωρεντίας,

και Λ"//=ηαρα3κΐΐ)οίζβ)· ώστε κατά τούτους ΆσκΙη-πιος=1 θβός 4 «ιρίχων ίοήθιιαν. Ώς νά μή ής-κουν δέ αϊ ανωτέρω έτυμολογίαι και έρμηνεΐαι τοΰ ονόματος τοΰ Άσκληπιοΰ, φρονοΰσί τίνες, δτι ή παλαιά ρίζα οχάρ-ή αχάλ-ανευρίσκεται έν τη λέξει "Ασκληπιός και επομένως, δτι ή σχέσις τοΰ θεοΰ τούτου προς τό φως ύπήρξεν ή αΙτία νά δοΦή βΐς αυτόν τό δνομα Τέλος δέ επεχείρησαν καί τίνες, έπί τβ βάσει τοΰ 'ιεροΰ ζφου τοΰ "Ασκληπιού, δηλαδή τοΰ κυνός (βλ κατωτέρω), νά έρμη νεύσωσι τό δνομα έκ τοΰ Σημιτικοϋ /5ίΑ=5νθρω-πος καί /ία/Λί'=κύων. Κατά ταύτα ΆθΗληπιός= Ανθρωπος κιϊων, χυνάνθρωπος. Πάσαι όμως α\και αϊ έτυμολογίαι καί έρμηνεΐαι τοΰ δνόματος, τόσον αϊ παλαιαί, δσον καί α( νεώτεραι, είναι αβέ-βαιαι και απίθανοι, ή δέ πληθϋς και ή ποικιλία αυτών ουδέν άλλο αποδεικνύει, είμή ότι τό όνομα Ασκληπιός είναι πράγματι δυσερμήνευιον.

Μνθολογιχα) παραδόσεις.-"Οπως ΰπό ποικίλος μορφάς εμφανίζεται ό τύπος τοΟ ονόματος "Ασκληπιός καί ποικίλαι έρμηνεΐαι δίδονται είς αυτό, οΰτω καί ποικίλαι παραδόσεις περί της γεννήσεως καί τοΰ βίου τοΰ θεοΰ τούτου αναφέρονται. Τόν "Ασκληπιόν, τόν αγαθόν θεόν, τόν προ-στάτην καί σωτήρα τών δυστυχούντω,ν, τόν Ιατρόν σωμάτων καί ψυχών, διεξεδικουν υπέρ εαυτών πολλοί λαοί τής "Ελλάδος. Ή Θβσσαλία,ή Επίδαυρος, ή "Αρκαδία, ή Μεσσηνία, εΤχον Ιδίας παραδόσεις περί τοϋ "Ασκληπιού, κατά τάς οποίας οίτος έγεννήθη και εζησεν είς πάσας ταύτας τάς χώρας. Έκ τών παραδόσεων τούτων ποοέκυψε βραδύτερον ή κοινή τών "Ελλήνων παράδοσις περί τοΰ Ασκληπιού, ή οποία, συμβιβάζουσα οπωσδήποτε πάσας ταύτας, στηρίζεται πρό πάντων έπί τής Θεσσαλικής.

Ή Θεσσαλική παράδοσις. Κατά τήν παράδοσιν ταύτην έν χχ\ Θεσσαλική πεδιάδι παρά την Βοι-6ηΐδα λίμνην έκειτο ή πόλις Λακέρεια, έν τή οποία «ατώκει ό Φλενύας, βασιλεύων τριών λαών, οΐ όποιοι έκαλοΰντο Φλεγύαι, Λαπίβαι και Μινυαι. Ή θυγάτηρ τοΰ Φλενύου Κορωνίς, έγκυος οΰσα έκ τοΰ "Απόλλωνος, δέν έτήρησε πίσπν προς αυτόν, άλλ" ένυμφεύθη τόν Λαπίθην "Ισχυν τόν υΐόν

έφόνευσε μέν τόν "Ισχυν, παρεκάλεσε δέ την αοεΛ-φήν του "Αρτεμιν νά τιμωρήσχι τήν άπιστον Κορωνίδα" ή δ" "Αρτεμις αμέσως κατετόξευσεν αύ-ιήν. "Αλλ" ό "Απόλλων^ 2νεκα τής μεγάλης του δρ-ΥΠξ εΙχ8 λησμονήσει, δτι εντός τής κοιλίας τή<; Κορωνίδος εύρίσκετο δ υίός του, ένεθυμήΟη ^ δέ τοΰτο, δτε αύτη ήτο ήδη νεκρά. Εΰρίσκετο ήδη έπί τής πυρός ή Κορωνίς, όχε δ Απόλλων ^παρε-κάλεσε τόν Έρμήν (ή, κατ" άλλην εκδοσιν, εσπευ-σεν ό Ιδιος) νά οώσΐ) τό έν τή κοιλι'α τής νεχράς Κορωνίδος τέκνον του- Πράγματι άπό της πυράς άνήρπασεν οΰτος τόν Ασκληπιόν, τόν όποιον ο "Απόλλων εδωχεν είς τόν Κένταυρον Χείρωνα, ίνα τόν άναθρέψΌ- Κατώκει δ" 6 Χείρων έπί τοϋ Πηλίου καί έφημ<ζετο δια τήν μεγάλην εΰσέβέιάν του καί δια τήν έμπειρίαν του είς τήν θήραν καί χήν Ιατρικήν. 'Εκεΐ πλησίον τοΰ Χείρωνος ανατραφείς δ "Ασκληπιός έδιδάχβη παρά τούτος τήν τέχνην τών κυνηγεσίων καί ιήν Ιατρικήν καί κατέστη μέγας Ιατρός, θεραπειών πάσας τάς νόσους είτε δι" έπφδών είτε διά φαρμάκων είτε δι" εγχειρήσεων. "Επειδή όμως ό "Ασκληπιός έφθασε μέχβι τοΰ οη-μείου νά άναστιτίσχι καί νεκρόν, φοβηθείς ό Ζβύς,^μήπως καταργομένου τοϋ Θανάτου όπολέσχι τό κράτος αύτοΰ έπί τών ανθρώπων, καχεκεραύνωσεν αυτόν. Ή Μεασηνιαχη παράδοσις. Ή κοινή παράδο" σις περί "Ασκληπιού, ώς εΐπομεν ανωτέρω, στηρί" ζεται μέν έπί τής Θεσσαλικής καί τήν Θεσσαλίαν θεωρεί πατρίδα τοΰ Άσκληπιον, δέν είναι δμωξ καί πολύ παλαιά, οΰτε εγινέ ποιε αποδεκτή παρά πάντων. Παρ' Όμήρφ αναφέρεται μέν ό "Ασκληπιός ώς εξαίρετος ιατρός (ίμύμων 'ητήρ), ε!ς τόν όποιον ό Χείρων είχε δώσει «ήπια φοίρμακαφίλα φρονίων», παραδόξως όμως ουδέν λέγεται περί τής καταγωγής αύτοΰ. Έν τφ καταλόγφ τών νεών αναφέρονται μεταξύ τών αρχηγών τών "Αχαιών καί δύο νΙοί τοΰ Άσκληπιοΰ, ό Ποδαλείριος και ό Μαχάων, ώς βασιλεύοντες τής Τρίκκης. Ιθώμης καί Οιχαλίας. "Επειδή όμοις, πλην τών Θεσσαλικών πόλεων, αϊ όποΐαι έφερον τά ονόματα ταΰτα, ΰπήρ· χον καί έν Μεσσηνία πόλεις ομώνυμοι, έπλάσθη ί| σχετικώς νεωτέρα Μεσσηνιακή παράδοσις, ότι ό Ασκληπιός έγεννήθη έν Μεσσηνία, ότι οί υιοί του έβασίλευον όχι τών θεσσαλικών, άλλα τών γνωστών Μεσσηνιακών πόλεων Οιχαλίας και "Ιθώμης καί ότι ή τρίτη τών ΰπό τοΰ Όμηρου αναφερομένων πόλεων ήτο ερημόν τι κατά τους μετα-γενεσιέρους χρόνους χωρίον έν Μεσσηνία όνομα-ζόμενον Τρίκκη. "Ινα συμβιβάσωσι δ" οΐ Μεσσή-νιοι τά παρ* αυτών λεγόμενα προς τήν όλως διά-φορον περί "Ασκληπιού παράδοσιν τών γειτόνων των Άρκάδων, ο'ι όποιοι ελεγον, ότι ό "Ασκληπιός έγεννήθη έν "Αρκαδία έκ πατρός Άρσίππου και ιιητρός "Αρσινόης, παρεδέχοντο μέν καί'οίίτοι, δτι μήτηρ τοΰ "Ασκληπιού δέν ήτο ή θυγάτηρ τοΰ Φλεγύου Κορωνίς, άλλ' ή "Αρσινόη ή θυγάτηρ τοΰ Λευκίππου, πατέρα όμως αύΐοϋ έθεώςουν και οΐ Μεσσήνιοι τόν Απόλλωνα, όπως καί τίνες των Άρκάδων, συμφωνούντες κατά τοΰτο προς την κοινήν περί τοΰ "Ασκληπιού παράδοσιν.

Ή Άρχαδιχή παράδοσις. Ή "Αρκαδική παράδοσις περί τοΰ "Ασκληπιού διέφερεν ουσιαστικώς άπό τής Θεσσαλικής και άπό πασών τών λοιπών-Κατά τους "Αρκάδας δ "Ασκληπιός ήτο υίός τής θυγατρός τοΰ Λευκίππου "Αρσινόης, ή οποία όμως έξέθηκεν αυτόν άμα γεννηθέντα" τοΰτον άνεΰρεν ό Αΰτόλαος, νόθος υιός τοΰ "Αρκάδος, έθρεψε δ" ή Τρυγώ ν έν Θελπούση παρά τόν Λάδωνα ποταμόν, όπου έκτίσθη βραδύτερον ό ναός τοϋ "Ασκλη-πιοΰ παιδός. Ό πατήρ τοΰ "Ασκληπιού κατά μέν τους Θελπουσίους ήτο ό "Απόλλων, κατ" άλλους όμως έκ τών Άρκάδων ώνομάζετο "Αρσιππος. "Υπό τών θεωρούντων τόν "Ασκληπιόν ώς υΐόν τόΰ Άρσίππου έδεικνύετο παρά τόν Αρκαδικό ν ποταμόν Γορτύνιον καί ό τάφος αϋιοϋ. Περί Χεί·

Άοχληπιος (άγγίΐογρ«φ{«).

1*0 θβός, φέρων στέφονον δάφνης, προσφέρει διά χίΐς

δΛς χΒΐρός εντός δοχείου ύνρον εΐ; δφιν, πίνοντο

έξ αύ<οΟ, διά 5β τής άριατεοδς κρατΐΐ ώόν.

1*Ε»ν· Άρχαιολ. Μουσεϊον Άθηνβν.)

ρωνος καΓΚορωνίδος ουδέν γνωρίζει καί ή "Αρκαδική παράδοσι;, όπως καί ή Μεσσηνιακή. Είναι αληθές, ότι ή Αρκαδική παράδοσις, κατά τήν οποίαν ό Ασκληπιός ήτο υίός τής "Αρσινόης, δέν

ασκληπιοσ

834

ασκληπιοσ

τβΐον τήν θυγατέρα τοϋ Φλβγύου Κορωνίδα παρβ-δέχθη ώς μητέρα τοϋ Ασκληπιού. Άλλα κ'αΐ πολλά έκ της Αρκαδικής παραδόσεως ,,είσεχώρη-σαν ϊΐς τήν κοινήν, πολλαΐ δέ ΐίαραλλαγονί ταύτης οφείλονται βίς άνάμβιξιν Θεσσαλικών χαί "Αρκαδικών στοιχείων.

Ή Έηιβανρία παράΛοσις. Ή Επίδαυρος, ένθα κατά τους Ιστορικοΰο χρόνους υπήρχε τό περιφη-μότατον Ικ των έν Ελλάδι Ιερών τον Ασκληπιού, δέν ήδύνατο βεβαίως νά άνεχθή να θεωρήται ώς ξένος 6 έν αύΐό λατρευόμενος Θεός, προς τον όποιον άπό περάτων τοϋ "Ελληνικού ^κόσμου συ-νέρρεον προσκννηταί και ασθενείς. "Οφειλε λοιπόν πάσο θυσία νά καταστή Έπιδαύριος ο "Ασκληπιός και νά πλασθΰ και ή σχετική περί τής εν Έπιδαύρω γεννήσεως αύιοΰ παράδοσις. Ή παράδοσις δμως αύτη ώφειλε νά μη ερχηται είς άπό-'τομον σύγκρουσιν με τάς δλλας περί γεννήσεως τοΰ Ασκληπιού παραδόσεις κα'ι Ιδία προς τήν κοινώς παραδεδεγμένην, τήν προελθοΰσαν έκ τής αναμείξεως τής παλαιάς θεσσαλικής μετ' άλλων στοιχείων. Και τοιαύτη παράδοσις δέν ήτο δύ-σκολον νά πλασθχί Κατά τήν 'Επιδαυρίαν λοιπόν παράδοσιν (τήν οποίαν Αναφέρει ό Παυσανίας), ό βασιλεύς τών θεσσαλικών Φλεγυών και πατήρ τής Κορωνίδος Φλεγύας, άνήο πολεμικός και κα τακιητικός, είχε κυριεύσει πολλάς χώρας, μή άρ-καύμενος δμως είς ταύτας, έπεθύμησε νά γίνη κύριος και τής Πελοποννήσου. "Ακολουθούμενος όθεν ΰπό τής θυγατρός του Κορωνίδος μετέβη είς Πελοπόννησον, κατά τό φαινόμενον μέν έπί Θέα τής χώρας, πράγματι δέ Ινα κατασκόπευση αυτήν. Ή Κορων'ις όμως, ή οποία ήτο έγκυος έκ τοΰ "Απόλλωνος έν αγνοία τοΰ πατρός της, ότε έφθασαν είς τήν Έπιδαυρίαν, έγέννησε τόν 'Ασκληπιόν, ίνα δέ μή άντιληφθϋ τοϋτο ό πατήρ .της, έξέθη-κεν αυτόν είς τό όρος Μύρτων. Έκεΐ μία έκ τών αΐγών τοϋ ποιμένος 'Αρεσθάνα έθήλαζεν, Λ^δέ ποιμενικός αύτοϋ κύων έφύλαττε τό βρέφος, Ιως ότου ένεκα τής απουσίας της αίγός κα'ι τοΰ κυνός εδόθη αφορμή είς τόν Άρεσθάναν νά έρευνήση και άνεύρχι τόν Άσκληπιόν. Ή αστραπή, ή οποία έξέλαμψεν άπό τοϋ παιδίου, κατέστησε ,γνωστήν είς τόν 'Αρεσθάναν τήν θείαν καταγωγήν αϋτοΰ, τάχιστα δέ συνέβησαν διά τοΰ "Ασκληπιού θαυμάσιοι Ιάσεις, αϊ όποΐαι κατέστησαν περίφημον τό όνομα αϋτοϋ, φθάσαντος μέχρι, τοΰ σημείου νά άνιστά κα'ι νεκρούς.

Ή παράδοσις περί τής έν Έπιδαύρω γεννήσεως και ανατροφής τοΰ "Ασκληπιού Ιλαβεν αναμφισβητήτως τήν τελικήν αυτής μορφήν κατά τους χρόνους, κατά τους οποίους τό Ασκληπιεΐον τής Επιδαύρου εύρίσκετο έν τ{) μεγίστη αϋτοΰ άκμη, έχρησιμοποιήθη δέ και προς ερμηνείαν πολλών έκ τών σχετιζομένων προς τήν Έπίδαυρον καί^τόν έν αυτή λατρευόμενον θεόν. Οΰτω τόμέν όρος Μύρτων, έπ'ι τοΰ οποίου κατά τήν παράδοσιν εξετέθη ό "Ασκληπιός, ωνομάσθη Τίτθειον άπό τής τίτθης (=τροφοδ) αίγός, ένεκα τίίς οποίας άπηγο-ρεύετο και ή θυσία αΐγών έν Έπιδαύρω είς τόν ΰπό αίγός τραφέντα 'Ασκληπιόν, ό δέ κύων κατέστη Ιερόν ζφον τοϋ "Ασκληπιού άπό τοϋ κυνός τοϋ 'Αρεσθάνα, δ όποιος έφύλαττεν αύΐόν έπι τοΰ δρους* τέλος άπό τοΰ κυνός τοΰ "Αρεσθάνα έλαβε τήν ονομασίαν και τό όρος Κυνόρτιον, έπί τοΰ οποίου ΙδρύΘη ό ναός τοϋ Μαλεάτα λεγομένου "Απόλλωνος τοΰ πατρός τοΰ "Ασκληπιού.

Ή γέννησις τον Ασκληπιού. Ή ύπό τοΰ Παυ-Ύΐανίου αναφερομένη Έπιδαυρία παράδοσις περί τοϋ "Ασκληπιού δέν ηΰχαρίστει, φαίνεται, πάντας τους Έπιδαυρίους, κα'ι προ πάντων τόν Έπιδαύριον ποιητήν "Ισυλλον, διότι κατά ταύτην ό "Ασκληπιός παριστάνε™ ώς μόνον^ κατά σύμπτωσιν γεννηθείς έν Έπιδαύρφ, ούχ'ι όμως και ώς Έπιδαύ-ριος. Παρά τήν κοινήν λοιπόν Έπιδαυρίαν παράδοσιν περί τοϋ "Ασκληπιού Αναφαίνεται και άλλη ύπό τοΰ Ίσύλλου τό πρώτον αναφερομένη και ΰπό τούτου ίσως πλασθεΐσα, κατά τήν οποίαν ό "Ασκληπιός όχι μόνον έγεννήθη έν Έι*ιδαυρία, αλλά και μητρόθεν ήτο Έπιδαύριος.' Κατά τόν "Ισυλλον, ο υΙός τοϋ Διός Μόλος, ί Ιδρύσας τό ιερόν τοΰ Μαλεάτα "Απόλλωνος έπ'ι τοΰ όρους Κυνορτίου, παρά τήν Έπίδαυρον, άπέκτησεν έκ τής μούσης Έρατοϋς Θυγατέρα όνομασθεΐσαν Κλεοφάμαν. Αΰτη νυμφευθεΐσα τόν Έπιδαύριον Φλεγύαν έγέννησε τήν Αϊγλην, ή οποία διά τό κάλλος της έπωνομάσθη Κορωνίς. Έκ τής Αίγλης δ" ή Κορωνίδος ταύτης κα! τοΰ Απόλλωνος έγεννήθη παις ονομασθείς ύπό τοΰ πατρός του Ασκληπιός άπό τοΰ ονόματος τής μητρός του Αίγλης.

Ή Μοινη παράδοσις. Ή παλαιότατη θεσσαλική παοάδοσίέ έθεώοει τόν Άακλτιπιόν ώι: υίόν

Όμηρικφ ΰμνφ ό "Ισχύς παριστάνεται ώς διαμ-φισβητών προς τόν "Απόλλωνα τήν «'Αζανίδα κοίρην», δηλαδή τήν θυγατέρα τοΰ "Αζάνος τοΰ υΐοϋ τοΰ "Αρκάδος (ή οποία επομένως ήτο εξαδέλφη του άγνωστον πώς ονομαζόμενη). Ή παλαιά θεσσαλική και ή παλαιά "Αρκαδική παράδοσις περί τής καταγωγής τοΰ "Ασκληπιού, ώς φαίνεται έκ τών ανωτέρω, άφοΰ έπί μακρόν έπάλαισαν προς άλλήλας μέ καταφανή ύπεροχήν τής θεσσαλικής, και άφοΰ έπί μακρόν άντέστησαν κατά τών Δωρικών περί "Απόλλωνος παραδόσεων, ύπε-χώρησαν μέν είς ταύτας, συγχωνευθεΐσαι δέ και άναγνωρίσασαι τόν Απόλλωνα ώς πατέρα τοΰ προδωρικοΰ Ασκληπιού, απετέλεσαν τήν τελικώς έπικρατήσασαν μορφήν τής περί τοϋ "Ασκληπιού και τής καταγωγής αύτοΰ παραδόσεως, ή οποία έγινε και γενικώς αποδεκτή.

Ή λατρεία τον Άοχληηιον.- Μετά τήν έξέ-τασιν τών μυθολογικών παραδόσεων περί τής καταγωγής τοΰ "Ασκληπιού, δύο ακόμη ζητήματα προ-βάλλουσιν, ήτοι: 1) άνδ Ασκληπιός πρέπει νά Θεωρηθεί ώς ή ριος αποθεωθείς ή ώς παλαιός θεός κα-ταπεαών είς τήν τάξιν ήρωος, και 2) άν περί ενός Ασκληπιού πρόκειται ή περί πολλών, οί όποιοι συνεχωνεύθησαν είς ενα.Έπ" αμφοτέρων τών ζητημάτων τούτων διάφοροι γνώμαι ύπάρχουσινο'ι ισχυριζόμενοι, ότι ό "Ασκληπιός είναι ήρως θεοποιηθείς, παραδέχονται, ότι πρόκειται όχι περ'ι^ ενός, αλλά περί τριών παρεμφερών ηρώων, οί όποιοι διά τήν προς αλλήλους ομοιότητα κατά πρώτον συνεχωνεύθησαν είς ενα, ούτος δέ ολίγον κατ" ολίγον άνυψώθη εις τήν τάξιν τών θεών. Εις 6ε-βαίωσιν δέ τοΰ ότι ό "Ασκληπιός ήτο ήρως φέ-ρουσιτόν "Ομηρον, ό όποιος ούδαμόΰ αναφέρει τόν "Ασκληπιόν ώς θεόν, άλλ' ως πατέρα τοϋ Ποδαλειρίον και Μαχάονος και έξοχον Ιατρόν λα-βόντα φάρμακα ήπια παρά τοΰ Χείρωνος.

"Έτι πλέον, ό αναφερόμενος τάφος τοΰ "Ασκληπιού έν "Αρκαδία έπικυροΐ (κατ' αυτούς) τήν γνώ-μην, ότι ούτος κατ" αρχάς τουλάχιστον δέν εθεωρείτο Θεός. Και τά περί κατακεραυνώσεως δέ τοΰ "Ασκληπιού λεγόμενα, μόνον έφ' όσον ούτος θεωρηθη ώς άνθρωπος είναι νοητά, δέν είναι δέ δυνατόν νά έπλάσθησαν τοσαΰται παραδόσεις πανταχοΰ τής Ελλάδος περί τοΰ "Ασκληπιού ώς άνθρωπου, έφ* όσον οΰτος έν παλαιοτάτοις χρόνος κατελέγετο μεταξύ των θεών. Κατά τούτους λοιπόν ή λατρεία τοΰ Ασκληπιού ώς θεοΰ είναι έκ τών νεωτάτων.

"Αντιθέτως όμως προς τους εκλαμβάνοντας τόν "Ασκληπιόν ώς ήρωα θεοποιηθέντα, ύπάοχουσι και πολλοί, ο'ι όποιοι Θεωροΰσι τοΰτον ώς πα λαιότατον θεόν, διά τής έπικρατήσεως τής λατρείας τοΰ "Απόλλωνος παραγκωνισθέντα και κα-πεσόντα είς τήν τάξιν ήρωος. Κατά τούτους ό "Ασκληπιός υπήρξε παλαιός χθόνιος θεό^ (ώς τοΰτο-δηλοΰται διά τών ιερών ζφων αύτοΰ οφεως και κυνός) λατρευόμενος ύπό τών παλαιότατων κατοίκων της Θεσσαλίας, ήτοι τών ΛαπιΘών, Φλεγυών και Μινυών. Διά τής συντριβής δέ και εκτοπίσεως τούτων έκ Θεσσαλίας, ή οποία επήλθε συνεπεία τών μεγάλων έκ βορρά μετανασιεύσεων, έξετοπίσθη κατά τήν γνώμην τούτων και ή λατρεία τοΰ "Ασκληπιού και αντικατεστάθη διά τής λατρείας τοΰ "Απόλλωνος. Κατά τήν θεωρίαν ταύτην, άφοϋ έπί μακρόν ή παλαιά λατρεία τοΰ "Ασκληπιού έπάλαισε κατά τής νέας λατρείας τοϋ έπιδρομέως "Απόλλωνος, ήναγκάσθη νά ύποκύψχι βίς ταύτην, και ό "Ασκληπιός έλαβε δευτερεύου-σαν Θέσιν απέναντι τοΰ "Απόλλωνος, θεωρηθείς ώς ήρως και υΙός τοΰ "Απόλλωνος έκ Θνητής μητρός. Τότε έπλάσθησαν τά περί Κορωνίδος τών Θεσσαλών και περί "Αρσινόης τών "Αρκάδων μυθεύματα, τότε τό παλαιόν ύποχθόνιον ίερόντοϋ "Ασκληπιού έν "Αρκαδία έθεωρήθη τάφος αύτοΰ (ώς τό έν Κρήτη ύποχθόνιον ιερόν τοΰ Διός ένο· μίσθη τάφος τούτου), ένφ τό έν Τρίκκη διετή-ρησε τόν παλαιόν χαρακτήρα, ώς διετήρησε τοΰτον και τό έν Βοιωτία "ιερόν τοΰ παρεμφερούς προς τόν 'Ασκληπιόν ήρωος, παλαιού θεοΰ, Τροφωνίου.

Τήν γνώμην, ότι ό "Ασκληπιός, ήτο χθόνιος θεός λατρευόμενος ύπό τών παλαιότατων κατοίκων τής Θεσσαλίας, έπικυροΐ και τό γεγονός, ότι αϊ χώραι άκριβώ; έκεϊναι, είς τάς οποίας έγκατεστάθησαν οί έκ Θεσσαλίας έκδιωχθεντες λαοί, έμφανίζουσι τήν λατρείαν τοΰ θεοΰ τούτου έν μεγάλη κλί-μακι, ώς λ. χ. ή Φωκ'ις και ή Βοιωτία, ένφ α'ι μεταξύ τούτων και τής Θεσσαλίας χώραι τών ΦΘιωτών "Αχαιών, Αΐνιάνων, Οΐτέων, Μαλιέων και ανατολικών Λοκρών ουδέν ση μείον λατρείας τηΰ θεηϋ κατά τού: παλαιοιέοοικ νοόνους παοου-

θηβαίων), ό Δωρικός "Απόλλων έλατρεύθη Αντί τοϋ προδωρικοΰ "Ασκληπιοΰ, ολόκληρος δμως ή λοιπή Φωκίς ήτο πλήρης "Ασκληπιείων. Τό ουιδ συνέβη και έν Βοιωτία, ένθα, όπου έγκατέσιησαν Μινύαι κα'ι άλλοι συγγενείς λαοί, ό παλαιός χθόνιος θεός αυτών έλατρεύετο είτε ώς "Ασκληπιός είτε ώς Τροφώνιος- Άπό τής Βοιωτίας κο'ι Φωκίδος ή λατρεία τοΰ.θεσσαλικού "Ασκληπιού δι«· πέρασεν είς τήν Πελοπόννησον, όπου, χατο τήν παράδοσιν, έν Τιτάνχ) τής Σικυωνίας Ίδςιΰθη ΐδ παλαιότατον έν Πελοποννήσφ Ασκληπιεΐον ύπό τοΰ "Αλεξάνορος, τοΰ υΐοΰ τοί Μαχάονος, έν "Αργεί δέ άλλο ύπό τοΰ έτερου υϊοΰ τοΰ Μαχάονος Σφύρου (βλ. λ. Άσκληπιάδαι). Έν Τιτάνη όμως και έν "Αργεί ή λατρεία τοΰ θεσσαλικού "Ασχλη· πιοΰ συνηντήθη μέ τήν έγχωρίαν Πελοποννηοιο-κήν ή οποία διετηρήθη και μετά ταύτα έν Αρκαδία, και έν Τιτάνχι, όπου ή λατρεία τοϋ "Ασκλη-πιοϋ, κατά την παράδοσιν, εισήχθη άπ' εύθώκ ύπό τοΰ εγγονού τοΰ θεοΰ τούτου, ίπήρχε χαι άγαλμα Ασκληπιοΰ επικαλουμένου Γορχννίον, προφανώς άπό τοΰ ομωνύμου "Αρκαδικού ποταμοί λαβόντος τήν έπωνυμίαν ταύτην.

Έκ των ανωτέρω δέν δύναται βεβαίως νά έξα-χθβ άναμφισβήτητον τό συμπέρασμα, όΐι ο "Ασκληπιός υπήρξε παλαιός χθόνιος θεός τής προδωρι-κής Ελλάδος καταπέσω ν σύν τφ χρόνφ {1{ τήν τάξιν ήρωος λόγω τής έπικρατήσεως τής νεωσίί εισαχθείσης λατρείας τοΰ Δωρικού "Απόλλωνος, δέν δύναται όμως νά βεβαιωθή και τό άνιίθείον, όη δηλαδή ό Άσκλητιιός ΰπήρξεν ήρως θεοποιηθείς; "Οχης και τόσα άλλα έκ τών αναφερομένων είς τόν 'Ασκληπιόν, οΰτω και τό ζήτημα τοΐτο παραμένει άλυτον.( Τό μόνον βέβαιον είναι, όιι κατά τους Ιστορικούς χρόνους ή θέσις τοΰ Άσχλη-πιοΰ ήτο πάντοτε διφορούμενη μετοξύ θεοΰ χαί ήρωος' και διά τούτο, άλλοτε μέν προσεφέροντο είς αυτόν Θυσίαι ώς είς θεόν, άλλοτε δ" έναγί· σματα ώς είς ήρωα.

Ό ΆοχΛηπιός ώα ίαι-ρός.- Τοΰ "Ασχλτιπιοδ ή λατρεία, είτε ώς Θεοΰ είτε ώς ήρωος ΰεοποιη-Θέντος. είναι παλαιότατη, ολόκληρος δ ή Έλλος άπό αρχαιοτάτων χρόνων έτίμα τόν εΰεργετιχον τοΰτον θεόν. "Αφ" έτερου μυθογράφοι, αγγειογράφοι και ποιηταί διαρκώς έφιλοτιμοΰντο νά περί-λαμβάνωσι και τοΰτον μεταξύ τών πρωτεργατών οιουδήποτε μεγάλου έργου τών παλαιών χρόνων. Είς τους μεγάλους κινδύνους, είς τβΰς οποίους έξετίθεντο οί ήρωες, τού Ιατρού ή παρουσία ήτο απαραίτητος1 ουδείς όμως Ιατρός ήδύνατο νά πα-ραβληβϋ προς τόν Ασκληπιόν, ουδείς ήτο αντάξιος τών ηρώων, τους οποίους έπρόχειτο -νά λα-τρεύση, εί μή ό "Ασκληπιός. Οΰτω βλέπομεν τον 'Ασκληπιόν άσχολούμενον είς τήν ΰήραν έν Πη· λίφ μετά τοΰ Χείρωνος και μετέχοντα βροδύτερον τής Θήρας τοΰ Καλυδοινίου κάπρου, σλλ' άχολοιι-θοΰντα και τόν Ίάσωνα είς τήν Κολχίδα" βλέπο-μεν μετ"1 ολίγον τους δύο υ'ιούς τοΰ Ασκληπιοΰ, Ποδαλείριον και Μαχάονα, μετέχοντας τής κατά τής Τροίας^ εκστρατείας. Ταυτοχρόνως όμως αναφέρεται ό Ασκληπιός ως έξοχος ιατρός διδαχθείς παρά τοϋ Χείρωνος τήν χρήσιν τών φαρμάκων και θεραπεύσας πάντας τους ήρωας, όοοι ποτέ έλαβον ανάγκην ιατρικής συνδρομής. Ό "Αοκλη-πιός λ.χ. αναφέρεται, δα έθεράπευσε τάς μανεί-σας θυγατέρας τοΰ Προίτου, τόν όφθαλμιώντα βασιλέα τής Επιδαύρου "Ασκλην, τόν τραυμαη-σθέντα -Ήρακλέα, τόν επίσης τραυματισθέντα Ίφι-κλέα κατά τόν αγώνα εναντίον της Λερναίας ΰδρας, και πλήθος άλλων. Πάς ήρως, άοθενών η τραυματιζόμενος, έθεροπεύετο ύπό τοϋ 'Ασχληπιοΰ.

Τήν ίατρικήν έδιδάχθη ό "Ασκληπιός, χατά τήν γενικώς επικρατούσαν παράδοσιν, ΰπο τοΰ Χείρωνος" κατά τινας όμως αυτός ό "Απόλλων έδίδαξε τόν 'Ασκληπιόν τήν Ιατρικών, τήν οποίαν έπειτα ούτος έτελειοποίησεν έξευρών «τήν χειροιργίαν χαί τός χων φαρμάκων σχευ«σία{». Κατά τόν 'Απολλό-δωρον, ό "Ασκληπιός έλαβε παρά τής "Αθηνάς τδ αίμα της φονευθείσης Γοργόνος, τό όποιον ήδιί-νατο νά χρησιμοποιηθώ προς ϊασιν μέν, έφ' όσον προήρχετο άπό τής δεξιάς φλεβός, προς όλεθρον δέ, άν προήρχετο άπό τής αριστεράς. Κατ1 άλλους δέν έλοβεν όλον τό αίμα τής Γοργόνος ό 'Ασχλη-πιός, αλλά μόνον τό άπό τής δεξιάς φλεβός προερ-χόμενον, ένφ^ τό άπό τής αριστεράς ^ έκςάτησεν ή Άθηνα και διά τούτο «4 μέν ίπ' βΰτοΟ Ιοψζιν, ίι δ' άνθ'ρωποχτ^νος και πολεμοποιός Ιγίνετο. Κατ' άλλους πάλιν ό Ασκληπιός μετεχειρίζΐτο βοιά-νας προς θεραπείαν' οΰτω λ. χ τόν Ίφικλέα έθεράπευσε χρησιμοποιήσας τό «πάνβχες Φλεγοήϊον»; τό όποιον έδρεψε παρά τόν. Μέλανα ποταμόν.

Έηωννιιίαι χαί ονμβολα ζον Άοχληηιον.-

: «ίς τάς απεικονίσεις αύτοϋ. Κύλινδροι βιβλίων ; και πινακίδες, δίπτυχα, πυξίδες αλοιφών, φιάλη, Ι σικύα (=βεντοϋζα), ύποδηλοΰσι τήν ίατρικήν Ιδιο ; τητα τοΰ Ασκληπιού: δφις και κύων είναι γνω-I ρίσματα τοΰ χθονίου θεοΰ* αΐ|, βακτηρία, διάδημα, ι είναι της γενικής άγαθότητος τοΰ "Ασκληπιού το ι σύμβολα. Έκ πάντων τούτων όμως δ κύων άφ' ενός και ό δφις δ έλισσόμενος περί την βακτη-I ρίαν άφ" έτερου είναι τά συνηθέστατα, άπό τών οποίων έπλάσθησαν καϊ αί σχετικαί προς αΰτο ί παραδόσεις. Κατά ταύτας ό μέν κύων έθεωρήθη Ι Ιερόν ζφον του Ασκληπιού άπό του κυνός το.ΐ ι αΐπόλου Άρεσθάνα, δ δέ δφις, κατά τίνα παρά-ί δοσιν, προσειλκύσθη ύπ' αύεοϋ έν Πηλίω, ένεκα Ι τούτου δ* έπεκράτησεν ή συνήθεια νά διατηρών-ί ται δ,ρειο εις τά Ασκληπιεία (είς μερικά δέ και ι κύνες). Έκ τών ίερών δφεων τοΰ "Ασκληπιού των ! διατηρουμένων είς πολλά Ασκληπιεία πλείστοι εΐχον μετακομισθή έξ "Επιδαύρου. Ήσαν δ' οί ; έξ Επιδαύρου δφεις παρβίαι και ήδύναντο ευκόλως νά έξημερωθώσι, κατ* αντίθεσιν προς τους ; έν Τιτά\η. οΐ όποιοι ήσαν επίφοβοι. Τρίτον είδος ;■ δφεων εισήχθη βραδύτερον »ίς τό έν Άλεξαν ί δρεία Άσκληπιεϊον έξ Αιθιοπίας ύπό τίνος τών [ Πτολεμαίων, τοΰτο δμως δέν διεδόθη είς αλλά : Η*0Τ1* δ<τως τό έξ Επιδαύρου προερχόμενον.

Ό Ασκληπιός εν ζρ τέχγψ.-''Ά εΐκών τοΰ ί Ασκληπιού, άπό τών παλαιότατων χρόνων συνοδευομένη και ΰπό τίνος τών Ιερών του ζώοον, πα· . ρίστα άνδρα ώ^ιμον φέροντα Ιμάτιον, σπανίως ί άγένειον, σπανιώτατα δέ νυμνόν. Ή φυσιογνωμία [ τοΰ Άσκληπιοΰ, είς τά Αγάλματα Ιδίως, δεικνύει καταπληκτικήν ομοιότητα προς τήν τοΰ Διός, πρό πάντων κατά τους μεταγενεστέρους χρόνους, δτε ί ΐι σημασία τοΰ Άσκληπιοΰ ηΰξησε, διακρίνεται ' δμως άπό ταύτης, διότι ένφ τό κύριον χαρακτη-\ ριστικόν τοΰ Άσκληπιοΰ είναι τό ήΐτιον, ή μορφή

* τοΰ Διός έχει ώς χαρακτηριστικόν τό μεγαλειώ-Ι δες. Τό κύριον δμως διακριτικόν τοΰ Άσκληπιοΰ | άπό τών άλλων θεών και ανθρώπων εΐναι τά ιερά : αΰτοΰ ζφα και τά άλλα σύμβολα* Ιδίως ή βακτη-

• ρία μέ τόν έλισσόμενον περί αυτόν δφιν αποτελεί τό κυριώτατον και συχνότατον γνώρισμα τοΰ

1 Άσκληπιοΰ.

! ΑΙ περί τόν Άσχληπιόν θεόιηιες.-Πασά ι \ αϊ Έλληνικαί χώραι έλάτρευον τόν φιλάνθρωπο ν Άσκληπιόν, τόν Ιατρόν σωμάτων και ψυχών, ή Ι λατρεία δ' αύτοΰ δχι μόνον δέν παρημελήθη κατά [ τού; μεταγενεστέρους χρόνους, δτε τό Θρησκευτι-ί κόν συναίσθημα τών "Ελλήνων ήρχισε νά κατά-| πίπτη, άλλα τουναντίον έπεξετάθη. "Ο Άσκλη· ! πιός, δυναταί τις νά εΐπη, ύπήρξεν, αν μη δ μό· ί νος, τουλάχιστον είς έκ τών "Ελληνικών θεών, όσοι διετήρησαν άμείωτον τό κράτος των μέχρι τέλους της πολυθεϊστικής Θρησκείας. Επειδή δ' ακριβώς πανταχού τών Ελληνικών χωρών έλα-τρεύετο δ Ασκληπιός, δ τρόπος της λατρείας αΰτοΰ εμφανίζει πολυαρίθμους τοπικάς διαφοράς, όπως διαφοραί εμφανίζονται και είς τόν αριθμόν και τό είδος τών περί αυτόν θεοτήτων. Έκ τών Θεοτήτων τούτων, άλλαι μέν αναφέρονται είς τήν ΰγιεινήν, άλλαι δέ είς τήν καθαρώς θεραπευτική ν δράσιν τοϋ Άσκληπιοΰ. Μεταξύ τών πρώτων έξέ-χουσαν θέσιν κατέχει ή Ύγβία ('Γγ£εια), ώς Θιιγά-τηρ ή σύζυγος αύτοΰ θεωρούμενη, κα< ή Λϊγλη, ή νεωτάτη θυγάτηο τοϋ Άσκληπιοΰ. Της "Υγείας ή λατρεία έχει κοιτίδα τήν Πελοπόννησον και Ιδίως τήν Τιτάνην (παρά τήν Σικυώνα), ή δποία είναι επίσης κοιτίς της λατρείας και τοΰ δαίμονος Ευαμβρίωνος, έκ τών περί τόν Άσκληπιόν επίσης θεοτήτων θεωρουμένου, άλλ* αγνωστον είς ποίον σχέσιν προς αυτόν ευρισκομένου. Είς τάς Θεότητας ταύτας αντιτίθεται, ώς έμφανίζουσα τήν θεραπευτικήν δράσιν και Ιδιότητα τοΰ Άσκλη· πιοϋ, ή άλλη Θυγάτηρ αύτοΰ, Πανάχβια η Ίασώ η Άκβαώ ονομαζόμενη, ενίοτε δέ και ύπό τάς δύο έκ τών ονομασιών τούτων ή και ΰπό πάπας ταύτας αναφερομένη (Πανά'κεια κ«1 Ίασώ ή Πα-νάκεια κ«1 Ίασώ χαι Άκβσώ). Παρά τήν θυγατέρα ταύτην τοΰ Άσκληπιοΰ αναφέρεται και δ δαίμων "Ακβοις, δ δποΧος ενίοτε φέρει και τό δνομα Ίανίσκος, ενίοτε δέ καλείται και Τελεσφόρος. "Οπως δ Εΰαμερίων, τόν όποιον δ Παυσανίας Θεωρεί τόν αυτόν μέ τόν "Άκεσιν, οΰτω και οΰεος δέν αναφέρεται είς ποίαν θέσιν εδρίσκετο απέναντι τοΰ Άσκληπιοΰ.

Κοινή λατρεία.-Ό "Ασκληπιός, δ όποιος πε· ριεστοιχίζετο ύπό τοιούτων οπαδών και ένιαχοΰ έλατρεύετο άη,ό κΟινοΰ μετά τούτων, παρέχων, οΰεως είπεϊν, φιλοξενίαν είς τούτους έν τοίς ναοϊς αύτοΰ, εις τινας τόπους κατελάμβανεν αυτός δέυ τερεύουσαν Θέσιν, λατρευό μένος έν ναοϊς, οί όποιοι δέν ανήκον εις αυτόν κυρίως, άλλ" είς άλλους θεούς. Ούτως έν πλείστοις τόποις βλέπο-μεν τόν Άσκληπιόν λατρευόμενον άπό κοινοΰ μετά τοΰ Απόλλωνος. Έν αύιη τη κοιτίδι της

■■ Ί.~Λ Α.. Ω»Μ),'η Α *Δην1<η.

-_'_-___« "Α .

"Απόλλωνος Ιερόν, ή 6* έπί τοΰ παρά τό Ιερόν εκείνο δρους Κυνορτίου ΰπαρξις τοΰ ναοΰ τοΰ Μαλεάτα Απόλλωνος υπενθυμίζει τήν έν Τρίκκη κοινήν λατρείαν τοΰ Απόλλωνος και Άσκληπιοΰ. Πλην δμως της Επιδαύρου, καί έν ΑΙγείςα, Σι^ κυώνι, Μαντινεία, Μεγαλοπόλει. Μεσσήνη, και εκτός της Πελοποννήσου έν τφ Σικελικφ "Ακρά-γαντι, έν Κυρήνη, έν Δήλω, έν Ροδφ, έν Μιλήτω, ό Ασκληπιός συνελατρεύετο μετά τοΰ Απόλλωνος.

Πλην της σχέσεως δμως τοΰ Άσκληπιοΰ προς τόν Απόλλωνα, ή δποία έστηρίζετο είς τό γεγο· νός, δτι οΰτος εθεωρείτο πατήρ τοΰ Άσκληπιοΰ, και ή Αθηνά εμφανίζεται έν συναφεία προς τόν Άσκληπιόν. Τό "Αργός και ή Τιτάνη είναι τά κυριώτατα κέντρα της κοινής ταύτης τοΰ Άσκλη-πιοϋ και τϊ)ς Άθη^άΐ λατρείας. Έν Τιτάνη Ιδίως τό άγαλμα της Κορωνίδος, της μητρός τοΰ Άσκλη-πιοΟ, δέν ήτο μονίμως τοποθετημένον εις τι μέρος τοϋ ίεροϋ, άλλ* δτε έτελεΐτο ή θυσία ταύρου και άρνός και ΰός, μετεφέρετο τοΰτο είς τόν ναόν της "Αθηνάς και εκεί άπεδίδοντο είς αυτό αϊ προ-σήκουσαι ημαί. Τιμαί ώς είς ήρωα άπεδίδοντο επίσης έν Τιτάνη και είς τόν Ιγγονον τοΰ Άσκλη· πιοΰ Άλεξάνορα, τόν υΐόν τοΰ Μαχάονος, είς τόν όποιον άπεδίδετο ή Ιδρυσις τοϋ Ιεροΰ εκείνου.

"Εν "Αθήναις τέλος ή λατρεία τοΰ Άσκληπιοΰ ήτο μέν και αυτοτελής, γινομένη είς τό ύπό τήν Άκρόπολιν Άσκληπιεϊον, συνεδυάσθη διιως και μέ τήν τών "Ελευσίνιων Θεών, μία δ* ήμερα τών μεγάλων "Ελευσίνιων καθωρίσθη προς λατρείαν τοΰ Άσκληπιοΰ και ώνομάσθη Έπιδαύρια.

Ή έπίόρααις ΐπς Επιδαύρου-Τάέν Αθήναις Έπιδαύρια ώφειλον τήν δνομασίαν των ταύτην είς τό γεγονός, δτι ή είσαγωγή τηο λατρείας τοΰ Άσκληπιοΰ είς Αθήνας έγένετο άπό της Επιδαύρου (τφ 420 π. Χ.), ένθα ήτο τό διαπρεπέστατον Ιερόν τοΰ θεοΰ τούτου. "Αλλά πλην τών Αθηνών καΐ άλλοι τόποι άπό της Επιδαύρου είσήγαγον τήν λατρείαν τοΰ Άσκληπιοΰ. Ου κος, ένφ είς τήν παρά τήν Σικυώνα Τιτάνην υπήρχε παλαιόν και περίφημον Άσκληπιεϊον, εΙσήχθη και τοΰ Έπι-δαυρίου Άσκληπιοΰ ή λατρεία είς Σικυώνα, κομι-σθέντος δφεως έξ Επιδαύρου έπι ζεύγους ήμιό-νων ύπό τίνος γυναικός, καλούμενης Νικάνορας, συζύγου τοΰ Έχετίμου και μητρός τοΰ Άγασικλέ ους (έν άγνώστφ χρό^φ). Δια μεταφορά; δφεως έξ Επιδαύρου εισήχθη (έν άγνώστφ 'χοόνφ επίσης) ή λατρεία τοΰ Άσκληπιοΰ είς τήν Λιμηράν λεγο-μένην Έπίδαυρον της Λακωνικής (ή οποία εθεωρείτο και ώο αποικία της Επιδαύρου, άπό ταύτης λαβοϋσα τό δνομα). Όμοίως έξ Επιδαύρου εΙσήχθη κατά τόν αυτόν τρόπον ή λατρεία τοΰ Άσκληπιοΰ και είς Βαλάγρας της Κυρηναΐκής, και ετι πρό-τερον είς Κών (της οποίας και οΐ κάτοικοι έθεω-ροΰντο Έπιδαύριοι μετανάσται), και είς Ναύπα-κτον (περί τό 300 π. Χ), κα'Γ είς Τάραντα και είς τήν Ίωνίαν, ΙνΘα κατά τόν Γ' π. Χ. αΙώνα ό Άρχίας δ Περγαμηνός ίδρυσε τό πρώτον έν Περ-γάμφ Άσκληπιεϊον είσαγαγών δφιν έξ "Επιδαύρου, όπου είχε θεραπεύσει τό «σΛάσμα», τό όποιον εϊχεν ύποστή θηρεύων περί τόν Πίνδασον. Άπό το" Περγάμου βραδύτερον ή λατρεία τοΰ Άσκλη-πιοϋ μετηνέχθη είς Σαύρνην. Διά μεταφοράς τέλος μικοοΰ δφεως έξ Επιδαύρου εΙσήχθη καί^εΙς ττιν Ρίόμην ή λατρεία τοΰ Άσκληπιοΰ έν ετει 293 π. Χ. συνεπεία ένσχήψαντος λοιμοΰ, ΙδρύΘη δ' έν τινι νήσω τοΰ Τιβερεως Άσκληπιεϊον, ή δ' ενδέκατη Σεπτεμβρίου, ή θεωρούμενη ώς ήμερα γεννήσεως τοΰ Άσκληπιοΰ, καθωρίσθη ώς ήμέοα της ετησίας προς τιμήν αύτοΰ πανηγύρεως. (Βλ. καϊ λ. Ασκληπιεία.) γ· ι· καρβελαϊ.

-Άβκληπιβς. Έκαλεΐτο συνάμα Ασκληπιός 6 Ήφα-οχον ή Ασκληπιός δ ίν Μέμφβι ή Ασκληπιός Ίαον&ης, Αιγυπτιακός θεός ταυτισθείς μέ τόν Άσκληπιόν. "Εν τινι έρμητικφ παπύρφ τοΰ Βρεττανικοΰ μουσείου αναφέρεται ό θεός οΰτος ως πρωτεργάτης της Ιατρικής, τούτου δ' ή εΐκών ώφβιλε νά ευρίσκεται κεχαραγμένη έν σιδηρφ δα-κτυλίφ, Χνα έπιτύχη δ έν τφ παπύρω αναφερόμενος εξορκισμός. γ. ·· κ.

Η ΘΕΑ ΥΓΕΙΑ

Η ΕΞΩΣΩΜΑΤΩΣΗ (ΕΙΔΩΛΟΝ) ΣΤΑ ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΑ

Εδώ

ΠΗΓΕΣ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑΣ

Εγκυκλοπαίδειες

1. Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος Ε΄, σελίδες 831 – 832

Περιοδικά

1. Δαυλός, τεύχος 216

2. Ιστορικά Θέματα, τεύχος 44

Επιπλέον Βιβλιογραφία

1. Έκθεση των περί του ιερού της Επιδαύρου στα Πρακτ. Αρχ. Εταιρ. Των ετών 1881 και αφεξής υπό Καββαδία και αργότερα Στάη.

2. Π. Καβαδία, Fouilles d’ Epidaure

3. P. Girard L’ Aslipieion d’ Athenes