Ένα ιστορικό φαινόμενο που εναντιώνεται σε εκείνους που νομίζουν ότι η πίστη πεθαίνει τόσο εύκολα με την καταστροφή ναών, είναι εκείνοι οι Έλληνες Χριστιανοί που κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας, αν και αναγκάσθηκαν με την βία να αλλαξοπιστήσουν, εντούτοις υποκρίνονταν τους Μωαμεθανούς και όχι μόνο διατήρησαν την πίστη τους εις το πρόσωπο του Ιησού αλλά και τελούσαν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα κρυφά. Στον αντίποδα η Εθνική θρησκεία δεν έχει να επιδείξει τίποτα ανάλογο παρά τις προσπάθειες των νεοπαγανιστών να ρίψουν το «καρναβαλικό» φαινόμενο ως δρώμενο «κρυπτοπαγανιστών». Τα καρναβάλια έχασαν κάθε θρησκευτική σημασία στο πέρασμα του χρόνου και παρέμειναν ένα έθιμο θρησκευτικά νεκρό και απογυμνωμένο για τους μετέχοντες σε αυτό.
Αυτοί οι χριστιανοί ονομάσθηκαν Κρυπτοχριστιανοί και υπήρχαν τέτοιοι εις την Κωνσταντινούπολη, στον Πόντο, στην Βοσνία, στην Ιλλυρία και στον παραδοσιακό ελληνικό χώρο. Αυτό δείχνει και την προσπάθεια που έγινε για να εξισλαμισθούν τα πλήθη των ελλήνων και είναι σχεδόν βέβαιο ότι ο εξισλαμισμός τους θα είχε σαν άμεση συνέπεια, τουλάχιστον για εκείνη την χρονική περίοδο, και τον αφελληνισμό τους.
Οι Κρυπτοχριστιανοί έπαιρναν διάφορα ονόματα ανάλογα με την περιοχή που ζούσαν. Στον Πόντο ονομάζονταν Σταυριώτες, Κλωστοί, Γυρισταί, Κρωμλίδες, στην ήπειρο Σπαθιώτες ή Σπαταράοι, στην Κύπρο Λινομπάμπακοι ή Ποπόλικοι, στην Κρήτη Κουρμούληδες.
Ο αριθμός των κρυπτοχριστιανών είναι δύσκολο να υπολογισθεί, πάντως στην περιοχή γύρω από την Αργυρούπολι του Πόντου υπήρχαν 25.000. Το 1837 αποκαλύφθηκαν 4000 στο χωριό Κρώμνα και μετά την έκδοση του διατάγματος για ελεύθερη θρησκευτική συνείδηση το 1856 αποκαλύφθηκαν πάρα πολλοί, στο Ηράκλειο της Κρήτης 600 άτομα, στην επαρχία πεδιάδος όλοι οι κάτοικοι του χωριού Επισκοπής. Υπήρχαν όμως πάντα δυσκολίες σε τέτοιες αποκαλύψεις όπως π.χ. εκείνη του χωριού Σταυρίν με 200 οικογένειες κρυπτοχριστιανών το 1906. Ακόμη και κατά την καταστροφή του 1922 αποκαλύφθηκαν κρυπτοχριστιανοί. Διατυπώνεται μάλιστα και η άποψη ότι πιθανότατα και σήμερα να υπάρχουν ανά μερικά μήκη και πλάτη της ανατολής κρυπτοχριστιανοί έστω αν και πάρα πολύ λίγοι σε αριθμό.
Οι κρυπτοχριστιανοί κατατάσσονται σε 3 κατηγορίες
1. εκείνοι που βίαια εξισλαμίσθηκαν και μετανόησαν
2. σε κείνους που αναγκάσθηκαν λόγω πολλών πιέσεων που δέχονταν για να εξισλαμισθούν
3. εκείνοι που εξισλαμίσθηκαν επίτηδες, για να μπορούν να πιστεύουν στα κρυφά
Ορισμένοι από αυτούς αναγκάσθηκαν να προσφύγουν σε τόπους μακρινούς για να μπορούν να εκδηλώνουν την πίστη τους και άλλοι αποκαλύφθηκαν με αποτέλεσμα να βρουν μαρτυρικό θάνατο. Αυτοί όμως οι νεομάρτυρες έδωσαν στο λαό παραδείγματα πίστεως και ενδυνάμωναν την θέλησή του για διατήρηση της Ορθόδοξης πίστης.
Στους νεομάρτυρες αυτούς αφιέρωσε το «νέον Μαρτυρολόγιον» το 1794 ο όσιος Νικόδημος ο Αγιορείτης κι έγραψαν γι αυτούς ο Γιάννης Βλαχογιάννης, ο Φώτης Κόντογλου, ο Γεράσιμος Λουκάκης κ.α.
Αυτοί οι κρυπτοχριστιανοί με κρυμμένα εικονίσματα σε ντουλάπια όχι μόνο εκπλήρωναν τα χριστιανικά θρησκευτικά τους καθήκοντα αλλά και με μεγάλη μυστικότητα εκτελούσαν γάμους, βαφτίσια. κα άλλα χριστιανικά μυστήρια. Μάλιστα υπήρξαν περιπτώσεις που οικογένειες κρατούσαν κρυφά σε μυστικά ντουλάπια εκκλησιαστικά σκεύη και ιερά άμφια Τα ονόματα που έπαιρναν οι κρυπτοχριστιανοί ήταν μωαμεθανικά αλλά είχαν αντιστοιχία με άλλα χριστιανικά π.χ. Μεχμέτης - Μιχαλάκης, Αλής - Ηλίας, Μείμέρη - Μαρία, Εμινέ - Ελένη κ.λ.π.
Πουθενά στην Ιστορία του ελληνικού έθνους δεν κατασκευάσθηκαν τόσο ναοί, όσοι επί Χριστιανικής θρησκείας. Είναι οι απλοί μάρτυρες της Ελληνικής θεοσέβειας.
«Εμφανίστηκε σήμερα ξαφνικά η Ελληνική Θρησκεία του Δωδεκαθέου; Η Θρησκεία μας πάντοτε υπήρχε ζωντανή. Σ’ όλη την διάρκεια του Βυζαντίου και της Τουρκοκρατίας υπήρχε αφ’ ενός ως κύριο ρεύμα στις πόλεις και, αφ’ ετέρου, υπήρχαν, πολλά χωριά και κωμοπόλεις που όλοι οι κάτοικοι ήταν Έλληνες. [Σήμερα λέγεται Έλλην ο κάτοικος της Ελλάδος, όμως στο Βυζάντιο και κατά την Τουρκοκρατία, Έλλην λέγεται ο πιστός της Ελληνικής Θρησκείας, και γι’ αυτό τα κατά της θρησκείας κείμενα των Πατέρων επιγράφονται «κατά Ελλήνων», και μ’ αυτό τον τρόπο χρησιμοποιούμε την λέξη]…Οπότε φθάσαμε στο σήμερα και αποφασίσαμε και εμείς ότι δεν πρέπει πλέον να κρυβώμεθα, αλλά πρέπει να διεκδικήσουμε και εμείς αυτό που προβλέπει πλέον ο νόμος…» (Πηγή: Περιοδικό «Τρίτο Μάτι», τεύχος 95, άρθρο «Τι πιστεύει η Ελληνική μας Θρησκεία», Παναγιώτης Μαρίνης, σελίδα 26)
Ας παρουσιάσει ο κύριος Μαρίνης, με ιστορικά στοιχεία, πότε και που έζησαν Έλληνες κρυπτο-παγανιστές στον χώρο της Μικρής και της Μεγάλης Ελλάδας, μετά την κατάλυση του Βυζαντίου από τους Τούρκους. Διότι λογικό είναι να ειπωθεί, πως αφού η «δυναστεύουσα» τους παγανιστές Βυζαντινή αυτοκρατορία είχε εκλείψει, οι κρυφο-Εθνικοί θα έπρεπε λογικά να πάρουν το «πάνω χέρι» και να εμφανιστούν μέσα στο ιστορικό πλαίσιο. Όχι μόνο δεν εμφανίστηκαν αλλά κανείς δεν πίστευε πλέον στους 12, πολύ πριν την πτώση της Κωνσταντινούπολης. Μάλιστα είναι χαρακτηριστική η ιστορική αφάνεια της Εθνικής θρησκείας για όλα τα 400 χρόνια της Τουρκικής σκλαβιάς αλλά και από την έναρξη της επανάστασης το 1821 μέχρι και τις μέρες μας. Τα τελευταία χρόνια ο Εθνισμός στην Ελλάδα, φύτρωσε κυριολεκτικά εκ του μηδενός.